KUR’AN’DA İSTİĞNÂ

İstiğnâ, “ğny” fiil kökünün istif’al kalıbından olan bir kelimedir. Kur’an’da dört yerde geçen “istiğna”, bir ayette Allah’a, üç ayette ise insana (müşrik insan) izafe edilmiştir. İstiğnâ sözcüğü, Allah ile ilgili kullanıldığı ayette, “ğny” kökünden bir sıfat ve aynı zamanda “esma-i hüsna”dan (Allah’ın en güzel isimleri) olan “ğanî” kelimesiyle aynı anlamda kullanılmıştır. Dolayısıyla “ğny” kökü (ğanî, iğnâ ve istiğnâ şeklinde) Allah’ın bir fiili olarak kullanıldığı ayetlerde, “Allah Teâlâ’nın kullarından dileğini zenginleştirmesi (muğnî), zâtında ve sıfatlarında her türlü ihtiyaçtan münezzeh olması, kendi kendine yetmesi ve başkasına muhtaç olmaması” anlamını ifade eder. İnsana nispet edilen ayetlerde ise insanın hakkı ve haddi olmayarak kendisini yeterli görüp ilahi rehberliğe, Hz. Peygamber’e ve onun çağrısına ihtiyaç duymadığını sanması, Allah’tan ve günah işlemekten korkmaması, bu dünyanın zevkleriyle iktifa edip ahirete muhtaç olmadığını düşünmesi, anlamına gelir.

ISTIGHNA IN QURAN

Istighna that is a word coming from the structure istif’al of “ğny” verb root. The form of “istighna” that is placed at four slots in Quran, is attributed to God in a verse and to human (a polytheists) in three verses. The word of istighna, in the verse used related with God, is used both as an adjective from the root “ğ n y” and also is used with the same meaning with the word ‘Ghaniyy’ (ğani) from EsmaulHusna (Beautiful names of Allah). Therefore, the root of “ğ n y” (in the form of ghaniyy, ighna and istighna) in the verses used as a verb of God, expresses the meaning “God enriches the ones whomever he wishes (mughnee-the Enricher), is excluded from the all kinds of needs in the presence of his attribution, is self-sufficient and self-dependent. However, in the verses attributed to human, it is meant that human supposes himself, having no right, sufficient enough and believes that he does not need to divine guidance, The Prophet and his vocations, is not afraid of God and committing a sin and is satisfied with this world’s pleasures and thinks that he is not in need of after-life.

PDF

___

Abdulbâkî, M. Fuad, el-Mu‘cemu’l-Mufehres, “ğny” md.,Dâru’l-Fikr, Beyrut 1987.
Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü (Yöntem-Ana Konular-İlkeler-Teklifler), Şule Yayınları, İstanbul 2014.
Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl, el-Furûku’l-Luğaviyye, (thk. Muhammed İbrahim Salim), Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfeti, Kahire 1997.
Atalay, Orhan, Bilinç ve Put, Bilge Adam Yayınları, Van 2007.
Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1988.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed Abdullah, Envaru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1998.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Otto Yayınları, Ankara 2014.
Cevherî, Ebu Mansur İsmail b. Hammad, es-Sıhâh(Tâcu’l-Luğa),(thk. Muhammed-u Muhammed Tamir vd.), Daru’l- Hadis, Kahire 2009.
Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ülke Yayınları, İstanbul 1994.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî, Tefsîru’l-Bahru’l-Muhît,(thk. Adil AhmedAbdü’l- Mevcûd vd.), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed Mustafa el-İmâdî, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm İlâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm, (thk. Abdülkadir Ahmed Atâ), Mektebetü’l-Riyâd’l-Hadîs, Riyâdts.
Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı (meal-tefsir), (trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk), İşaret Yayınları, İstanbul 1999.
Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmet, Tehzîbu’l-Luğa (thk. Muhammed Ali en-Naccar), ed-Daru’l-Mısriyyeli’t- Teâlîfi ve’t-Tercemeti, Kahire 1964.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub b. Muhammed, Besâir-u Zevi’t-Temyîz Fî Letâifi’l- Kitâbi’l-Azîz, (thk. Muhammed Ali Neccar), Kahire 1996.
Gazâlî, Ebu Hâmid, el-Maksadu’l-Esnâ fî Şer-i Esmâillâhi’l-Hüsnâ,(thk. Muhammed Osman el-Huseyn), el- Mektebetü’l-Kur’an, Kahire ts.
Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
Işık, Emin, “Alak sûresi” md., DİA, İstanbul 1989.
Izutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve İnsan,(trc. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
İbn Aşûr, Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyyelin’n-Neşr, Tunus 1984.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu el-Meķâyîsi’l-Luğa, (thk. Şihabuddin Ebu Amr), Daru’l-Fikr, Beyrut 1994.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1984.
Karaman, Fikret v.dğr., Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
Karaman, Hayrettin v.dğr., Kur’an Yolu (Türkçe Meal ve Tefsir), DİB Yayınları, Ankara 2008.
Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed Bin Ahmed Bin Ebi Bekr, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, (thk. Dr. Abdullah Bin Abdü’l-Muhsin et-Türkî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2006.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlât-u Ehli’s-Sünneti,(thk. Dr. Mücdî Bâsellûm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
Maverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nuketve’l-Uyûn,(nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
Mevdûdî, Ebu’l- A’lâ, Tefhîmu’l-Kur’an, (trc. Muhammed Han Kayanî vd.), İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
Mukatil b. Süleyman, Tefsîr-u Mukatil b. Süleyman (et-Tefsîrü’l-Kebîr ), (thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte), Dar-u İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut 2002.
Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (el-Okyânûsu’l-Muhît fî Tercemeti’l-Kâmûsul-Muhît), (haz.
Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medârikü’t-Tenzîl ve Haķâiķu’t-Te’vîl, (thk. Yusuf Ali Bedîvî), Daru’l-Kelimu’t-Tayyib, Beyrut 1998.
Ragıb el-İsfahâni, Ebu’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât Fî Ğarîbi’l-Kur’an, (thk. Merkezu’d-Dirasat ve ve’l-Buhus), y.y. ts.
Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî, Mefâtîĥu’l-ġayb, Daru’l-Fikr, Beyrut 1941.
Semin el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Abduddaim, Umdetu’l-Huffâz fi Tefsîr-i Eşrafi’l-Elfâz (Mu’cemun Luğaviyyun li-Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim), (thk. Muhammed Basil Uyunu’s-Sûr), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
Seyyid Kutub, Fî Zilâli’l-Kur’an, Dâru’ş-Şurûk, Beyrut 2003.
Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr el-Câmi Beyne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti Min İlmi’t-Tefsîr, (thk. Abdurrahman Emira), yy. 1994.
Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir, Câmiü’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’an,(thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et- Türkî), Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, Kahire 2001.
TDK (Türk Dil Kurumu), “İstiğna”, Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.586a118df26552.25045628, (Erişim tarihi: 02.01.2017)
Tehânevî, Muhammed b. Ali, Keşşâf-u Istılâhâti’l-Funûnve’l-Ulûm, (tkm. Refîk el-Acem vd.), Mektebet-ü Lübnân Nâşirûn, Beyrut 1996.
Topaloğlu, Bekir, “Ganî” md., DİA, İstanbul 1996.
Topaloğlu, Bekir, “Halîm” md., DİA, İstanbul 1997.
Topaloğlu, Bekir, “Muğnî” md., DİA, İstanbul 2005.
Topaloğlu, Bekir, “Samed” md., DİA, İstanbul 2009.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed en-Nisâbûrî, el-Vâsît fî Tefsîri’l-Kur’ani’il-Mecîd, (thk. Adil Ahmed Abdü’l- Mevcûd vd.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed en-Nisâbûrî, Esbâb-u Nüzûli’l-Kur’an, (thk. Kemâl Besyûni Zağlûl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
Yaşaroğlu, M. Kâmil, “Leyl Sûresi” md., DİA, İstanbul 2003.
Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1979.
Yurdagür, Metin, “Tesbih” md., DİA, İstanbul 2011.
Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el- Hüseyni, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l- Kâmûs, (thk. Abdülkerim el-İzbâvî vd.), Matbaat-u Hukûmet-i Kuveyt, Kuveyt 1987.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf An Hakâik-i Ğavâmizi’t-Te’vîl ve Uyûni’l-Eķâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl,(thk. Adil AhmedAbdü’l-Mevcûdv.dğr.), Mektebetü’l-Abîkân, Riyâd 1998.