20969

BİLİM VE ÖNYARGILAR: PREHİSTORİK İNSANA BAKIŞLAR

Önyargı etimolojik olarak, bir kişi ya da bir şey hakkında yeterli bilgiye sahip olmadan bir değer yargısı geliştirmek ya da taşımak anlamına gelir. Prehistorya terimi doğrudan doğruya kendisi bir önyargıdan kaynaklanır; tarihin yazıyla başladığını ifade eden ve prehistorik araştırmaların başlangıçta nasıl, öncelikle bir Avrupa, daha sonrasında Batı meselesi olduğunu gösteren bir önyargı. Dolayısıyla prehistorik insan hakkındaki peşin hükümler, Avrupa’da bilimlerin gelişiminden ve Avrupalı toplumların tarihinden ayrı düşünülemez. Irkçı, çizgisel ve ilerlemeci insanlık tarihi kavrayışı 19. yüzyılda, Avrupalının, ardından Batılının, sömürgeleştirdiği ve bazen de medenileştirmeyi arzuladığı vahşi ya da yerli karşısındaki üstünlük duygusunu yansıtıyordu. Vahşi olarak nitelendirilmiş olan insanlar, insan-dışı veya gayri medeni olarak algılanmışlardı. Bu algı kimilerinde 19. yüzyıl ortalarına kadar, kimilerindeyse 20. yüzyıl ortalarına kadar süregelmiş ve prehistorik insan algısının temelinde yattığı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, başlıca stereotipler prehistorik insanı bir mağara adamı, bir tür “maymun-insan” olarak özetler. Diğer bir stereotip, prehistorik insan temsillerine cinsiyetçi bir nitelik kazandıran, erkeklere ve kadınlara atfedilen toplumsal rollerdir. Cinsiyetlerin hiyerarşiye göre sınıflandırılmasına, “ırk”ların aynı şekilde sınıflandırılması da eklenir, bu da özellikle Neandertal insanla ilgiliydi ve hâlâ da ilgilidir. 19. yüzyılda, prehistorik insanın ya da daha doğrusu onun hakkında edinilmiş olan fikrin çizimi, oyması, resmi, heykeli yapıldı ve hikayesi anlatıldı, fakat karikatürize bir şekilde. O zaman ki hâkim bilimsel düşünceye paralel olarak gerçekleştirilen söz konusu plastik ve edebi temsiller, prehistorik insanı insanlığın doğrusal gelişimci vizyonu içine yerleştiriyordu. Prehistorik, öncelikle de Paleolitik insana dair başlıca önyargıları gözden geçirdikten sonra ve prehistoryacıların bugünkü bakışlarına dikkat çekmeden önce, bu önyargıların inşasını ve yapısökümünü tarihsel olarak inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Prehistoric, İnsan, Önyargı

PDF

___

ALPAGUT, B., 2012. “İnsan Evriminde Fosil Kanıtlar”, III. Evrim, Bilim ve Eğitim Sempozyumu, Evrim Sürüyor, İstanbul, Yazılama Yayınevi: 37-56. ARSEBÜK, G., 1995. İnsan ve Evrim, İstanbul, Ege Yayınları. AUGUSTA, J. et BURIAN, Z., 1962. Les hommes préhistoriques, Paris, La Farandole (Çeviri Jeanne Reverseau). AYTEK, A. İ. ve Harvati, K., 2016. “The Human Fossil Record from Turkey”, in Harvati, K. et Roksandic, M. (yay.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. Huamn Evolution and its Context, Dordrecht, Springer: 79-91. BEAUNE, S. A. de, 2016. Qu’est-ce que la Préhistoire? Paris, Gallimard. BEAUNE, S. A. de, 2015 (2008). L’homme et l’outil, Paris, CNRS Éditions. BLANCKAERT, C., 1993. “Les bases de la civilisation: Lectures de ‘L’homme primitif’ de Louis Figuier (1870)”, Bulletin de la Société préhistorique française 90/1 (Ocak-Şubat 1993): 31-49. BOITARD, P., 1861. Études antédiluviennes, Paris avant les hommes. L’homme fossile, etc., Paris, Passard. BOITARD, P., 1838. “L’homme fossile”, Le Magasin Universel 5 (Nisan 1838): 209-240.BON, C., 2018. “Étude paléogénétique des Néandertaliens”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 117-121. CARLOS, P., 2015. Le savoir historique à l’épreuve des représentations sociales: l’exemple de la préhistoire et de Cro-Magnon chez les élèves de cycle 3, yayınlamamış Cergy-Pontoise Üniversitesi Doktora Tezi. CARRIÈRE, J.-C., 1992. La Controverse de Valladolid, Paris, Pocket.CHARLIER, P., 2018. “Néandertal a-t-il inventé la métaphysique?”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 104-105.CHILDE, V. G., 1936. Man Makes Himself, London, Watts & Co. CHILDE, V. G., 1925. The Dawn of European Civilisation, London, K. Paul, Trench, Trubner & Co.; New York, A.A. Knopf. CLEUZIOU, H. de, 1887. La création de l’homme et les premiers âges de l’humanité, Paris, C. Marpon et E. Flammarion. CONDORCET, N. de, 1795. Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain, Paris, Agasse. COPPENS, Y., 2018. Origines de l’homme, origines d’un homme. Mémoire, Paris, Odile Jacob. COPPENS, Y., 2014a. Pré-ludes, Autour de l’homme préhistorique, Paris, Odile Jacob. COPPENS, Y., 2014b. Pré-textes, L’homme préhistorique en morceaux, Paris, Odile Jacob. COPPENS, Y., 2001 (1988). Pré-ambules, Les premiers pas de l’homme, Paris, Odile Jacob. CYRULNIK, B. ve MORIN, E., 2010. Dialogue sur la nature humaine, La Tour-D’aigues, Éditions de l’Aube.DANESI, M., 2004. “Les lacustres: De l’eau du mythe à la science des origines”, Domaine public 1598, 2 Nisan 2004: 7. DARWIN, C., 1871. The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, London, John Murray. DARWIN, C., 1859. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or The Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, London, John Murray. DELAPORTE, A., 2008. Le mythe de l’Âge d’Or. Estats, Histoire(s) et Géographie(s) de l’Âge d’Or, Grez-sur-Loing, Pardès. DEPAEPE, P., 2018. “Des cultures lithiques diversifiées”, in Patou-Mathis et Depaepe 2018b: 123-129. DESCOLA, P., 2005. Par-delà nature et culture, Paris, Gallimard. DİNÇER, B., 2016. “The Lower Paleolithic in Turkey : Anatolia and Hominin Dispersals out of Africa Running hea : Lower Paleolithic in Turkey”, in Harvati, K. et Roksandic, M. (yay.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. Huamn Evolution and its Context, Dordrecht, Springer: 213-228.
DURAND, A.-A., 2018. “À partir du 1er août, la Terre vit à crédit : à quoi correspond cette date?”, Le Monde 31.07.2018,URL: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2018/07/31/depuis-le-1er-aout-la-terre-vit-a-credit-a-quoi-correspond-cette-date_5337791_4355770.html.FABRE, M., 2006. “La controverse de Valladolid ou la problématique de l’altérité”, Le Télémaque 2006/1 (n° 29): 7-16,URL: https://www.cairn.info/revue-le-telemaque-2006-1-page-7.htmFIGUIER, L., 1870. L’Homme primitif: tableau de la nature, Paris, Hachette. GODON, M. 2014. “Chroniques préhistoriques – Capri la Menace”, Le petit journal (İstanbul), publié le 26.02.2014, mis à jour le 06.01.2018, URL: https://lepetitjournal.com/chroniques-prehistoriques-capri-la-menace-207952GRIMAUD-HERVÉ, D., 2018. “Les Néandertaliens et les autres”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 132-134. HARARI, Y. N., 2015. Sapiens: Une brève histoire de l’humanité, Paris, Albin Michel (Çeviri Pierre-Emmanuel Dauzat). HOWEL, F.C. et Edey, M., 1965. Early Man, New York, Time-Life Books. HUREL, A., 2018. “Comment se fait une réputation”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 151-159. HUREL, A., 2013. “Les peintures préhistoriques de la grotte d’Altamira à Santillane (Espagne)”, Bibnum, Sciences humaines et sociales, URL: http://bibnum.revues.org/709 (erişim tarihi 13.09.2018).JACQUARD, A., 1978. Éloge de la différence. La génétique et les hommes, Paris, Seuil. JACQUARD, A. et LACARRIÈRE, J., 1994. Sciences et croyances, Paris Écriture. JAUBERT, J., 2018. “Symbolique néandertalienne : sépultures, parures, objets insolites”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 95-103.LEROI-GOURHAN, A., 1964. Le geste et la parole. I. Technique et langage, Paris, Albin Michel. LEVI-STRAUSS, C., 1997 (1985) : Irk ve Tarih, İstanbul, Metis Yayınları (çev: Haldun Bayrı, Reha Erdem, Arzu Oyacıoğlu, Işık Ergüden). LEWIS, R., 1990 (1960). Pourquoi j’ai mangé mon père, Paris, Acte Sud (traduction Vercors et Rita Barisse). L’HÉRITIER, F., 2010 (2005). Hommes, femmes: la construction de la différence, Paris, Le Pommier. LUBBOCK, J., 1865. Prehistoric Times: As Illsutrated by Ancient Remains, and the Manners and Customs of Modern Savages, London, Williams and Norgate. MALSON, L., 1983 (1964). Les Enfants sauvages, Paris, 10/18. MAUREILLE, B., 2018. “Phylogenèse et lignée néandertalienne”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 109-114. MONTAIGNE, M. de, 1969 (1595). Essais 1, Paris, GF Flammarion. MONTESQUIEU, 1964 (1721). Lettres persanes, Paris, GF Flammarion. MORGAN, L. H.,1877. Ancient Society. Or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery Through Barbarism to Civilization, New York, Henry Holt and Company. MORIN, E., 2016 (1973). Le paradigme perdu: la nature humaine, Paris, Seuil. OTTE, M., 2018. L’audace de Sapiens. Comment l’humanité s’est constituée, Paris, Odile Jacob. OTTE, M., 2001. Les origines de la pensée. Archéologie de la conscience, Sprimont, Mardaga. PATOU-MATHIS, M., 2018. “Regards d’artistes”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 161-176. PATOU-MATHIS, M., 2013. Préhistoire de la Violence et de la Guerre, Paris, Odile Jacob. PATOU-MATHIS, M., 2011. Le Sauvage et le Préhistorique, miroir de l’Homme occidental, Paris, Odile Jacob. PATOU-MATHIS, M. ve DEPAEPE, P., 2018a. “Les Néandertaliens ont-ils réellement disparus?”, in Patou-Mathis et Depaepe 2018b: 141-145.PATOU-MATHIS, M. ve DEPAEPE, P., 2018b. (yay.), Néandertal, Paris, Gallimard, 2018.PICK, P., 2016. Premiers hommes, Paris, Flammarion. PICK, P., 2015. Le retour de Madame Néandertal. Comment être sapiens? Paris, Odile Jacob. PICQ, P., 2014. “Homo et la fin des certitudes”, Communications 95, Les incertitudes: 19-30;URL: https://www.persee.fr/doc/comm_0588-8018_2014_num_95_1_2742.POPELARD, A., 2013. “Jean Itard (1774-1838) et Victor, l’enfant sauvage de l’Aveyron”, Le Monde diplomatique, Manière de voir 131, Ekim-Kasım 2013,URL : https://www.monde-diplomatique.fr/mav/131/POPELARD/54353.Rédaction S&V, 2018. “1er août 2018: Jour du dépassement des ressources de notre planete”, Sciences et Vie 01.08.2018, URL: https://www.science-et-vie.com/nature-et-enviro/1er-aout-2018-jour-du-depassement-des-ressources-de-notre-planete-42057.ROUSSOT, A., 1990. “Les premières découvertes d’art pariétal”, Paléo. N. 1, 1990, Une histoire de la préhistoire en Aquitaine 34-35. URL https://www.persee.fr/doc/pal¬_1145-3370_1990_hos_1_1_1415 SEMONSUT, P., 2018. “Néandertal, de la légende noire à la légende dorée”, Hominidés.com, URL:https://www.hominides.com/html/prehistoire/Neandertal-legende.php,SEVİM-EROL, A., ÖZDEMİR, S. ve YAVUZ, A. Y., 2014. “Antropoloji Bilimi ve Türkiye’de Gelişimi”, in Çınardalı-Karaaslan, N., Aykurt, A., Kolankaya-Bostancı, N. et Erbil, Y. E. (yay.), Anadolu Kültürlerine Bir Bakış/Some Observations on Anatolian Cultures. Armağan Erkanal’a Armağan/Compiled in Honor of Armağan Erkanal, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları : 343-354. TESTART, A., 2012. Avant l’histoire. L’évolution des sociétés, de Lascaux à Carnac, Paris, Gallimard. VERDO, Y., 2015. “7 millions d’années d’évolution du cerveau”, Les Échos, 12.10.2015, URL: https://www.lesechos.fr/12/10/2015/LesEchos/22042-041-ECH_7-millions-d-annees-d-evolution-du-cerveau.htm (erimiş tarihi 10.08.2018). VERNA, C., 2018. “À quoi ressemblait-il…? … Un cousin costaud à grosse tête!”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 67-78. VOISIN, J.-L., 2018. “Qu’est-ce qu’une espèce?”, in Patou-Mathis ve Depaepe 2018b: 115. WOLF, J., 1977. L’Encyclopédie des hommes de la préhistoire, Paris, Messidor/La Farandole (Çeviri Jean-Charles Guillien).