Keşfî’nin Te’dîb-nâme Adlı Eserinin Eğitsel Açıdan İncelenmesi

İlk insandan bu yana kişinin gerek yaşadığı çağdaki gerek kendisinden sonraki nesillerle bilgi ve tecrübelerini paylaşma, onları iyi ve güzel olana yönlendirme isteği var olmuştur. Bu istekle ortaya çıkan nasihatler bazen doğrudan sözlü tavsiye şeklinde sunulmuş, bazen de sanatlı söyleyiş ile yazıya dökülerek edebî bir hâl almıştır. Türk edebiyatında, üzerinde en yaygın edebî türlerden biri hâline gelen bu eserler; manzum, mensur veya manzum-mensur karışımı formlarda karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa şiirin ezberi ve öğrenmeyi kolaylaştırması sebebiyle bu eserlerin yazımında çoğu zaman nazım tercih edilmiştir. Manzum nasihat-nâme adı verilen bu tür eserler; toplumu dinî, ahlakî ve sosyal açıdan eğitmeyi amaçlamıştır. Müellifler; öğütlerini etkili kılmak için ayet, hadis, kelâm-ı kibâr, atasözü ve deyimlerle süsledikleri eserlerinde hikâye ve menkıbelerin de eğitici gücünden istifade etmiştir. Çocuk eğitiminden karakter ve din eğitimine kadar pek çok konuda öğütler içeren manzum nasihat-nâmeler, eğitsel değeri yüksek eserlerdir. Ayrıca bireyi ve toplumu eğitmeyi hedefleyen nasihat-nâmeler, edebiyat ve eğitim disiplinlerinin ortak ilgi alanına girmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Din eğitimi, Ahlak Eğitimi, Manzum Nasihat-nâme, Keşfî, Teʾdīb-nāme

The Educational Analysis of Te’dib-name by Kesfi

Throughout the history of mankind, humans have always desired to share their experience and knowledge with the current and later generations, and also to guide them to goodness. Advices emerged from this desire, sometimes presented in a direct verbal form, and sometimes it took a literary form by being written in an artistic way. These works turned into one of the most common literary genres in Turkish literature, and were created in poetic, prosaic and poetic-prosaic forms. As the poem makes it easier to learn and memorize, the poetic form was used commonly. These works named as poetic nasihat-name aimed to educate the society in moral, religious and social matters. Authors benefited from the educational aspect of legends and stories in their works, and decorated them with the verses of Koran, the sayings of Prophet Mohammed, the apothegms, the proverbs, and the idioms. The poetic nasihat-names had significant educational value, containing advices on many subjects on pedagogy, character and religious education. Nasihat-names have been the common interests of literature and education disciplines.

Keywords:

Religious education, Moral Education, Poetic Nasihat-name, Kesfi, Teʾdīb-nāme,

PDF

___

Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ’. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc. I-II Cilt. Dimeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadis, ts.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî, Beyrut: y.y., 1985.
Arı, Ramazan ve diğerleri. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Mikro Yayınları, 2. Baskı, 2002.
Aybey, Salih. “Gazzâli’nin Eyyühe’l-veled Adlı Eserinin İçerik ve Yönteminin Pedagojik Açıdan İncelenmesi”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 381-414.
Aydın, Betül. Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Atlas Yayın Dağıtım, 2. Baskı, 2005.
Baltacı, Cahit. “Osmanlılar’da Mektep”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/6-7. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Bayram, Yavuz. Divan Şiiri ile Değerler Eğitimi. Samsun: İlkadım Belediyesi Yayınları, 2015.
Canım, Rıdvan. Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
Duriez, Bart vd. “Dindarlık Hayatımızı Hala Etkiliyor mu? Çeşitli Dindarlık Tiplerine Göre Değer Yapılarının Farklılaşmasını Destekleyen Yeni Deliller”. çev. Veysel Uysal. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1) (2003), 25-42.
Dündar, Mahmut. “Şark Medreselerinde Ezber ve Tekrar Metodu”. 2. cilt/409-424. Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen, I-IV cilt. haz. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamî, ts.
Emiroğlu, Selim. Türkçe Manzum Nasihat-Nâmelerin Eğitim Değeri Üzerine Bir İnceleme. Konya: Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Eryılmaz, Ali ve Leyla Ercan. "Öznel İyi Oluşun Cinsiyet, Yaş Grupları ve Kişilik Özellikleri açısından İncelenmesi", Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4/36 (2011), 139-151.
Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi. Meşâ’irü’ş-şu’arâ. ed. Filiz Kılıç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
Fersahoğlu, Yaşar. “Din Eğitimi ve Öğretiminde Bir İletişim Yöntemi Olarak Hikaye”. EKEV Akademi Dergisi 16 (2003), 121-130.
Fersahoğlu, Yaşar. Kur’an’da Zihin Eğitimi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
Gelibolulu Mustafa Âlî. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. haz. Mustafa İsen. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
Genç, Nurdan. “Terğib ve Terhib Hadisleri ve Literatürü”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6 (2018), 110-131.
Hökelekli, Hayati. “Dini Telkin ve Tebliğde Psikolojik Esaslar”. Diyanet Dergisi XIX/1 (1983), 27-39.
İbn Hanbel, Ahmed. El-Müsned. Mısır, t.s.
İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b.Yezid el-Kazvinî. “Edeb”. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
Kaptan, Zekeriya - Yurduşen, Yasemin. “Âşık Edebiyatı Halk Şiirindeki Eğitsel ve Öğretisel Unsurlar (Âşık Veysel Örneği)”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 5 (2013), 175-234.
Karaca, Yusuf Emirhan. 16. Yüzyıl Divanlarında Dünyevileşme-Sosyal Hayat. Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Kavruk, Hasan - Sönmez, Hülya. “Ahmed-i Dâ’î’nin Vasiyyet-Nâme-i Nûşirevân’ındaki Eğitici Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/20 (2010), 171-202.
Keşfî, Te'dîb-nâme, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı, Agâh Sırrı Levend 271 ASL.
Kılıç, Recep. “Bunalım Dönemlerinde Ahlakın Dini Temellerinin Önemi”. Çağımızın Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayışları -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. 39-57. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şu’arâ. haz. Aysun Sungurhan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
Koç, Ahmet. "Okul Çağı Çocuklarının Ailede Din Eğitimi". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2008),145-176.
Koç, Mustafa. "Gelişim ve Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi". EKEV Akademi Dergisi, 7, 15 (2003), 113-132.
Köylü, Mustafa. “Yetişkinlik Dönemi Eğitim ve Öğretiminin Genel Özellikleri”. Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
Kula, Naci. “Lokman Suresi Işığında Anne-Baba-Çocuk İletişimi”. İslami İlimler Dergisi: I. Kur'an Sempozyumu (2007), 111-127.
Kur'ân Yolu. Erişim 7 Haziran 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
Okumuşlar, Muhiddin. “Din Eğitiminde Etkin Bir Yöntem Olarak Hikaye”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2006), 238-252.
Onur, Bekir. Gelişim Pskikolojisi. Ankara: İmge Kitabevi, 2011.
Orhan, Filiz ve Abdullah Dağcı. "Ergenlikte Dinî Kimliğin İnşası". Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (7), (2015), 115-132.
Öcal, Mustafa. Din Eğitim ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Özbek, Abdullah. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed. Konya: Esra Yayınları, 1991.
Öztürk, Murat. “Klasik Türk Edebiyatında Babadan Oğula -Ebeveynden Çocuğa- Nasihat Geleneği”. Akademik Bakış Dergisi 39 (2013), 1-22.
Saka, Şevki. “İnsanı Aydınlatmada Tedrici Metodun Önemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLII/ (2001), 59-76.
Sehî Beg. Heşt Bihişt. haz. Halûk İpekten vd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim. Ankara: Gazi Kitabevi, 12. Baskı, 2005.
Şahin, Esma. Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Şişman, Mehmet. Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 17. Baskı, 2017.
Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebir. thk. Hamdi Abdülmacit es-Silfî. Beyrut: Dâru İhyâi-t Turasii’l-Arabî, 2. Basım, 1985.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarîhu´l-Ümem ve´l-Mülûk. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen-i Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru´l-Garbi´l-İslâmî, 1998.
Üst, Sibel. Keşfî Te’dib-nâme (İnceleme-Metin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Yeşilyaprak, Binnur ve diğerleri. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Pegem Yayınları, 2005.
Yıldız, Murat. “Benlik Kavramı ve Benliğin Gelişiminde Dinin Rolü”. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIII (2006), 87-127.
Zengin, Sevinç. 16. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Çocukluk: Kınalızâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Alâî’si ile Abdüllatif Karamânî’nin Âdâb-ı Menâzil’inde Çocuklar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.