İslâm Hukukunda Arabuluculuk

Uyuşmazlıkların çözümü her hukuk sistemi tarafından yerine getirilmesi gereken en önemli konudur. Aralarında anlaşmazlık yaşayan insanlar, sorunlarını, arabuluculuk, tahkim, sulh ve mahkeme yoluyla çözüme kavuşturmaktadır. Bu makalede uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri olan arabuluculuğa dikkat çekilmiştir. Arabuluculukla ilgili kavram analizi yapılmış, ayrıca sulh ile diğer uyuşmazlık çözüm yöntemleri karşılaştırılmıştır. İslam hukukunda Arabuluculuğun temellendirilmesi olarak Kur’an’da ve Hz. Peygamberin uygulamalarında arabuluculuk üzerinde durulmuş, Arabuluculuğun işleyiş süreci ve Arabuluculuğun günümüzde uygulanışı ele alınarak, Arabulucuda bulunması gereken şartlar açıklanmıştır. Makale, kanaat ve değerlendirmelerin yer aldığı sonuç kısmıyla bitirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arabuluculuk, Sulh, Tahkim, Mahkeme, Uyuşmazlık çözümü.

Mediation in Islamic Jurisprudence

The conflict resolution is the most fundamental matter that is all legal systems must carry out. People who have problems between themselves find solutions to their issues through the reconcilation, the mediation, the peace/sulh, the arbitration/consolidation and the court of law. In this paper mediation is pointed out as one of the methods of the conflict resolution. Concept analysis regarding to the meditaon is being made and also the comparision between “sulh/peace” and other conflict resolution methods are being done. In order to provide adequate ground for the mediation, the Quran and the prophet’s practices are examined. Morever, the application of the mediation in the contemprary world is discussed. The procces of the mediation and the qualifications that are asked from the mediator are explained. The paper is ended at the conclusion part with the thoughts and the considerations.

Keywords:

Mediation, Peace/sulh, Arbitration/concoliditon, Court of law, Conflict resolution.,

PDF

___

Abacı, Z. Dörtop, “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh:18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Ör- nekler ve Düşündürdükleri” Otam Dergisi, Ankara 2006, sayı: 20, ss.105-115.
Abdunnûr, Mahmûd Mahcûb, es-Sulh ve eseruh fî inhâi’l-husûme fi’l-fıkhı’l-İslâmî, Beyrut 1987.
Abdülmelik b. Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, tahk.: Mustafa es-Sakka, Kahire 1955.
Acun, Necla, Kişiler Arası İlişkiler ve İletişimde Empati, Alim Kaya (edit.), Pegem Akademi, Ankara
Ahmed İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed (ö.241/855), el-Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Akgündüz, Ahmet, “Hakem” DİA, İstanbul 1997, c.15, s.172.
Atar, Fahrettin “Mahkeme”, DİA, İstanbul 2003, c. 27, s. 338,340.
Atar, Fahrettin, “Sulh”, DİA, İstanbul 2009, c. 37, s. 481.
Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, MÜİF. Yay., İstanbul 1992.
Atar, Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilâtı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1991.
Ateş, Süleyman, Kur’an Ansiklopedisi, Kur’an Bilimleri Araştırma Vakfı, İstanbul ts.
Avdeh, Abdulkadir, et-Teşri’u’l-cinâi’l-İslâmî mukârenen bi’l-kânûni’l-vad’i, Dârü’l-Kütübi’l-Arabi, Beyrut ts.
Aydın, M. Akif, “Mahkeme”, DİA, İstanbul 2003, c. 27, ss. 342-344.
Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, el-Binâye fî şerhi’l-hidâye, Daru’l Fikr, Beyrut 1990.
Bardakoğlu, Ali, “Hak”, DİA, İstanbul 1997.
Bayındır, Abdülaziz, İslâm Muhâkeme Hukuku, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Yay., İstanbul 1986.
Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle, Hikmet Yay., İstanbul 1990.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmet b. el-Hüseyn b. Ali (ö.458/1066), es-Sünenü’l-Kübrâ, Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Maarifi’l-Osmâniyye, Haydarabad 1354.
Bilmen, Ömer Nasuhî, Hukukı İslâmîyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yay., İstanbul 1986.
Buhâri, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (ö.256/869), Sahîhu’l-buhârî, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (ö.370/980), Ahkâmü’l-Kur’ân, tahk.: Abdüsselâm Muham- med Ali Şahin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan 2007.
Cihangir, Zeynep, Kişilerarası İlişkiler ve İletişimde Dinleme, Alim Kaya (edit.), Pegem Akademi, Ankara 2010, s. 109.
Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akitler, İttifak Holding Yay., Konya 1999.
Çeliker, Hüseyin “İslâm Hukukunda Tahkim”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara 2005, c. 41, sayı: 1, ss. 17- 46.
Dağcı, Şamil, İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1996.
Dûrî, Kahtân Abdurrahman, Akdü’t-tahkîm fi’l-fıkhı’l-İslâmî ve’l-kânûni’l-vaz’î, Bağdat 1985.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî (ö.275/889), es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.
Hâkim Nisâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed (ö.405/1014), el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, Beyrut, ts.
Hamidullah, Muhâmmed, el-Vesâiku’s-siyâsiyyetü li’l-ahdin-nebevîyyi ve’l-hilâfeti’r-râşide, Daru’n- Nefâis, Beyrut 1985.
Hamidullah, Muhâmmed, İslâm Peygamberi, çev.: Salih Tuğ, İrfan Yay., İstanbul 1991.
Hammad, Nezih, Akdü’s-sulh fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut 1996.
Hasan, H.İbrahim, İslâm Tarihi, 2. Baskı, Kayıhan Yay. ,İstanbul 1987.
Heyet, el-Fetevayi hindiyye, Bulak 1310.
http://wiki.hukuki.net/Hukuk_sistemleri (erişim tarihi: 12.04.2012)
http://www.adalet.gov.tr/stratejikplan/AdaletBakanlığıStratejikPlan2010-2014.pdf. (erişim tarihi: 04.08.2011)
http://www.kgm.adalet.gov.tr/tbmmkom/arabuluculuk.pdf.(erişim tarihi: 29.07.2011)
http://www.kgm.adalet.gov.tr/tbmmkom/arabuluculuk.pdf.(erişim tarihi: 29.07.2011)
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/5133.html.(erişim tarihi: 11.08.2011)
http://www.musiad.org.tr/img/yayinlarraporlar/cerceve_dergisi_48_20 (erişim tarihi: 11.8.2011).
İbn el-Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhâmmed (ö.751/1350), İ’lâmü’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemîn, Dâru’l-cîl, Beyrut, ts.
İbn el-Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhâmmed (ö.751/1350), et-Turuku’l-hukmiyye fis-siyâseti’ş-şeriyye, Mektebetü Dâri’l-Beyan, Beyrut 1989.
İbn Ferhun, Burhanuddin İbrahim b. Ali b. Ebi’l-Kasım b. Muhammed Ibn Ferhûn, Tabsiratü’l- hukkâm fî usûli’l-akdiye ve menâhicu’l-ahkâm, Mısır 1301.
İbn Hazm, Ebû Muhâmmed Ali b. Ahmed(ö.456/1063), el-Muhalla, tahk.: Muhammed Münîr, İdara- tü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, Mısır 1352.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail, Tefsiru’l-Kur’âni’l-azîm, Müessesetü Kurtuba, tahk.: Mustafa es-Seyyid Muhammed, yy, ts.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn, e’ş-Şerhu’l-kebîr (el-Muğnî ile birlikte), Beyrut 1972.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed (ö 595/1199), Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasıd, Dâru’l-marife, Beyrut 1997.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Beyrut 1985.
İsfehâni, el-Hüseyin b. Muhâmmed er- Râgıp (ö.565/1169), el-Müfredât fi garibi’l-Kur’an, Kahraman Yay., İstanbul 1986.
Karafî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdris, ez-Zehîra, tahk.: Muhammed Haciy, Daru’l-Garbi’l İslâmî, Beyrut 1994.
Karaman, Hayreddin, Bağlayıcılık Bakımından Resûlullah’ın Davranışları, (Hz peygamber ve Aile Hayatı içinde), İlmi Neşriyat, İstanbul 1989.
Karaman, Hayreddin, İslâmın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul 1992.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhâmmed b. Ahmed Ebû Bekir (ö.671/1273), el-Câmi’ li ahkam’il Kur’an, tahk.: Abdullah b.Abdülmuhsin Müessesetür-Risale, Beyrut 2006.
Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b.Habîb (ö.450/1058), el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l- velâyâtu’d-dîniyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b.Muhammed b. Habîb (ö.450/1058), el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-imam eş-şafiî ve hüve şerhu muhtasari’l-müzenî tahk.: Şeyh Ali Muhammed Muavvıd, Şehy Adil Ah- med Abdul Mevcut, Daru’l Kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1994.
Mavsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud (ö.683/1284), Kitâbu’l-ihtiyar li ta’lîli’l-muhtar, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut 2010.
McGillis Daniel, Community Mediation Programs; Development and Challenges Us Department of justice, Washington 1997.
Moore Christopher W., The Mediation Process: Practical Strategies for Resolving conflict, San Francis- co: Jossey-Bass, 2003.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyri en-Nisabûrî (ö.261/874), el-Câmiu’s-sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Necdî, Abdurrahman b. Muhammed, Hâşiyetü’r-ravzı’l-mürbi’, Beyrut 1983.
Özbek, Abdullah, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yay., Konya 1991.
Özbek, Mustafa Serdar, “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarına Genel Bir Bakış”, Galatasaray Üni
versitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, İstanbul 2004, sayı: 1, ss. 261-292.
Sarah ve Bermen, Greg, Good Courts: The Case for Problem- Solving justice, New Press, Newyork
Serahsî, Muhâmmed b. Ahmed. Ebi Sehl Şemsuddin (ö.490/1097), el-Mebsût, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 1989.
Serahsî, Muhâmmed b. Ahmed. Ebî Sehl Şemsuddin (ö.490/1097), Usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
Şafak, Ali, Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1992.
Şer’iye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yay., İstanbul 1989.
Şeyzerî, Abdurrahman b. Nasr, İslâm Devletinde Hisbe Teşkilâtı, haz.: Abdullah Tunca, Ma’rifet Yay., İstanbul 1993.
Şîrâzi, Ebû İshak İbrahim b. Ali b.Yûsuf el-Fîrûzâbâdî, el-Mühezzeb fî fıkhi mezhebi’l-imâm eş-şâfiî, tahk.: Adil Ahmed Mevcûd, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 2003.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli ayi’l-Kur’an, Mektebetü İbn Teymiy- ye, Kahire 1968.
Tâhir b. Âşûr, Muhammed, İslâm Hukuk Felsefesi, çev.: Mehmet Erdoğan, Vecdi Akyüz, Rağbet Yay., İstanbul 2006.
Tanrıver, Süha, “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Ankara 2006, sayı: 64, ss. 165-166.
Tarablûsî, Alâuddîn Ebu’l-Hüseyn Ali b. Halil, Muînu’l-hükkâm fî mâ yeteraddedu beynel-hasmeyn mine’l-ahkâm, Mısır 1973.
Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Servet (ö.279/892), es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Türk Hukuk Lügati, Maarif Matbaası, Ankara 1944.
Wensinck, el-Mu’cemül-müfehres li’l-elfâzı’l-hadîsi’n-nebeviyyi, Çağrı Yay., İstanbul 1988.
Yaman, Ahmet, “Sulh” DİA, İstanbul 2009, c. 37, ss. 485-489
Yaylalı, Davud, İslâm Hukukunda Sulh, Taştan Matbaacılık, İstanbul 1993.
Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dînî Kur’an Dili, Eser Neşriyat, İstanbul 1971.
Yıldırım, Mustafa, “Tahkim” DİA, İstanbul 2010, c. 39, ss. 411-413.
Yiğit, İsmail,”Sıffîn Savaşı”, DİA, İstanbul 2009,c. 37,s. 108.
Zeylâî, Fahruddîn Osman b. Ali (ö7431342),Tebyînu’l-hakâik şerhu kenzi’d-dakâik, Dâru’l-Kütübi’l- ilmiyye, Beyrut 2000.
Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Fıkhu’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd, Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1967.
Zeydân, Abdulkerim, el-Vecîz fî usûli’l-fıkh, Dersaadet, İstanbul, ts.