YENİ ÇAĞ OSMANLI DİPLOMASİSİNDE FEVKALADE (AD HOC) MİSYONLAR: XVII. YÜZYILDA İSVEÇ ELÇİLERİ ÖRNEĞİ

Yeni Çağ Avrupa’sının diplomatik merkezlerinden biri olan İstanbul, gerek mukim (daimi) gerekse fevkalade (ad hoc) misyonlara ev sahipliği etmekteydi. Gelen elçilere uygulanan Osmanlı diplomatik muamelatı, tayinat sistemi, huzura kabul törenleri veya elçilik yerleşimleri gibi ölçekler üzerinden literatürde yerli ve yabancı araştırmacılarca incelenmiştir. Mevcut çalışma ise, mukim elçilik bulunduran ve bulundurmayan devletlerin gönderdiği fevkalade elçiler arasında fark olup olmadığı sorusuna cevap aramaktadır. Bu meyanda vaka analizi için seçilen örnek, on yedinci yüzyılda İsveç Krallığı’nın İstanbul’a gönderdiği iki fevkalade misyondur (Paul Strassburg, 1632-3 ve Claes Rålamb, 1657-8). Hem Osmanlı maliye kayıtları hem de İsveç elçilerinin yazmış olduğu raporlar başlıca kaynakları teşkil etmektedir. Yapılan tetkikte Osmanlıların izlediği karşılama töreni, huzura kabul seremonisi, hilat takdimi ve tayinat gibi teşrifat süreçlerinde; mukim elçilik bulunduran ve bulundurmayan devletlerin fevkalade elçileri arasında büyük ayrım gözetmediği ve teşrifatın tarafsız bir kurallar bütünü izlediği ortaya çıkmıştır. Ayrıca, bu iki elçilik süreci üzerinden, mukim elçilik bulundurmayan devletlerin Osmanlı diplomatik ve siyasi atmosferine dair bilgi ve tecrübe eksikliği yaşadığı gösterilmektedir. Bu handikabı aşmak için İsveç elçilerinin İstanbul’daki hemmezhepleri Protestan devletlerin mukim elçilerine başvurduğuna dikkat çekilmiştir

Ad Hoc Embassies in Early Modern Ottoman Diplomacy: A Case Study of Swedish Envoys in the Seventeenth Century

Early modern Istanbul housed a variety of resident embassies and extraordinary (ad hoc) missions. Researchers have so far unearthed many aspects of the diplomatic protocol followed by the Ottoman administration for incoming emissaries, such as the provisioning system, reception ceremonies or embassy buildings. Present study, however, tries to understand if there was any difference (in the treatment of the ad hoc missions) between the states that had permanent embassies in Istanbul and those that did not. The unit of analysis chosen for the study is two emissaries of the Swedish Kingdom sent to Istanbul in the seventeenth century (Paul Strassburg, 1632-3 and Claes Rålamb, 1657-8). Ottoman fiscal records and the emissaries’ self-produced documents constitute the source material. The research suggests that the Ottomans did not much differentiate in the diplomatic protocol regarding the ad hoc missions between the states that had resident embassies and those that did not. Furthermore, the Swedish case suggests that the real challenge faced by the ad hoc Swedish diplomats was their lack of cultural and political knowledge vis-à-vis the Ottomans, a gap they tried to bridge by having recourse to other fellow Protestant resident emissaries in Istanbul

PDF

___

BOA, KK.d 1823, 1826, 1652.
Staatenabteilungen, Türkei I [Türkei I], Turcica 111-3.
Ms Français, 7093.
ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA, Osmanlı Devleti’nde Teşrifat ve Törenler: Tevkiî Abdurrahman Paşa Kânûn-Nâmesi, (haz.) Sadık Müfit Bilge, Kitabevi, İstanbul, 2011.
STRASSBURG, Paul “Relatio de Byzantino Itinere ac negotiis in Ottomanica Aula peractis, nec non de statu ac facie Orientalis Imperii, qualis erat circa Ann. MDCXXXIII”, (ed.) Friedrich Sylburg, Catalogus codicum Graecorum mss. olin in Bibliotheca Palatina, nunc Vaticana asservatorum, Frankfurt, 1702, s. 185-226.
RÅLAMB, Claes, Kort Beskriffning om thet som wid then Constantinopolitaniske Resan aer föreluppit, Kraliyet Matbaası, Stockholm, 1679.
BYLAEVA, D., (ed.), “Статейны Списокъ о Посольстве Ильи Даниловича Милославскэго и Дьяка Леонтия Лазоревскаго въ Царьградь въ 7150 Году”, Временникъ Императорскаго Московскаго Общества Инстории, (Materialy), Moskova, 1850, s. 1-136.
VALLE, Pietro della, Viaggi di Pietro della Valle il Pellegrino descritti da lui medesimo in lettere familiari all'erudito suo amico Mario Schipano divisi in tre parti cioè: la Turchia, la Persia e l'India, colla vita e ritratto dell'autore, C. 1, G. Gancia, Brighton, 1843.
ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA, Osmanlı Devleti’nde Teşrifat ve Törenler: Tevkiî Abdurrahman Paşa Kânûn-Nâmesi, (haz.) Sadık Müfit Bilge, Kitabevi, İstanbul, 2011.
STRASSBURG, Paul “Relatio de Byzantino Itinere ac negotiis in Ottomanica Aula peractis, nec non de statu ac facie Orientalis Imperii, qualis erat circa Ann. MDCXXXIII”, (ed.) Friedrich Sylburg, Catalogus codicum Graecorum mss. olin in Bibliotheca Palatina, nunc Vaticana asservatorum, Frankfurt, 1702, s. 185-226.
RÅLAMB, Claes, Kort Beskriffning om thet som wid then Constantinopolitaniske Resan aer föreluppit, Kraliyet Matbaası, Stockholm, 1679.
BYLAEVA, D., (ed.), “Статейны Списокъ о Посольстве Ильи Даниловича Милославскэго и Дьяка Леонтия Лазоревскаго въ Царьградь въ 7150 Году”, Временникъ Императорскаго Московскаго Общества Инстории, (Materialy), Moskova, 1850, s. 1-136.
VALLE, Pietro della, Viaggi di Pietro della Valle il Pellegrino descritti da lui medesimo in lettere familiari all'erudito suo amico Mario Schipano divisi in tre parti cioè: la Turchia, la Persia e l'India, colla vita e ritratto dell'autore, C. 1, G. Gancia, Brighton, 1843.
Tetkik Eserler ADAMS, Robyn ve Rosanna Cox, “Introduction”, (ed.) Robyn Adams ve Rosanna Cox, Diplomacy and Early Modern Culture, Palgrave Macmillan, New York, 2011, s. 1-12.
ARI, Bülent, “Early Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”, (ed.) A.Nuri Yurdusev, Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional?, Palgrave Macmillan, Basingstoke ve New York, 2004, s. 36-65.
BERRIDGE, G.R., “Notes on the Origins of the Diplomatic Corps: Constantinople in the 1620s”, Discussion Papers in Diplomacy, 92, Netherlands Institute of International Relations (Clingendael), Lahey, 2004.
BERTELÈ, Tommaso, Il palazzo degli ambasciatori di Venezia a Costantinopoli e le sue antiche memorie, Casa Editrice Apollo, Bologna, 1932.
CAN, Mustafa, Sürekli Diplomasi Öncesi Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler (Elçi-Ağırlama- Huzura Kabul), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2017.
____________, Osmanlı Devleti'nde Eski Bir Türk Geleneği: Çanak Yağması, Milli Folklor, 16 (125) (2020): 150-162.
CEVRİOĞLU, M. Halef, “İsveç’in Sıcak Denizlere İnme Arayışı: Arslan Ağa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Diplomatik Misyonu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34 (2021): 61-86.
____________________, “On Yedinci Asırda Osmanlı-İsveç Münasebetlerine Bir Bakış”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 6 (1) (2022): 163-188.
CZIRÁKI, Zsuzsanna, “Mein gueter, väterlicher Maister” - Wissenstransfer unter kaiserlichen Gesandten an der Hohen Pforte in der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts”, Chronica,19 (2020): 42-83.
EBBEN, Maurits ve Louis Sicking, “Nieuwe diplomatieke geschiedenis van de premoderne tijd: Een inleiding”, Tijdschrift voor Geschiedenis, 127/4 (2014): 541-552.
ERNSTBERGER, Anton, Europas Widerstand gegen Hollands erste Gesandtschaft bei der Pforte (1612), Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Münih, 1956.
FORSS, Charlotta, “Knowledge and Agency. The Case of Claes Rålamb and the Swedish Embassy to Istanbul, 1657–58”, Legatio: The Journal for Renaissance and Early Modern Diplomatic Studies, 5 (1 Ocak 2022): 133–158.
GOFFMAN, Daniel, “Negotiating with the Renaissance State: The Ottoman Empire and the New Diplomacy”, (ed.) V. H. Aksan ve D. Goffman, The Early Modern Ottomans: Remapping the Empire, Cambridge University Press, Cambridge, 2007, s. 61-74.
GÖZÜBÜYÜK, Sevil, “Osmanlı-Fransa İlişkilerinde Diplomatik Protokol Unsuru Olarak "İskemle" (XVI.-XVII. Yüzyıllar)”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 5(6) (2018): 98-117.
GRYGORIEVA, Tetiana, “Symbols and Perceptions of Diplomatic Ceremony: Ambassadors of the Polish–Lithuanian Commonwealth in Istanbul”, (ed.) Yvonne Kleinmann, Kommunikation durch symbolische Akte. Religiöse Heterogenität und politische Herrschaft in Polen–Litauen, Steiner, Stuttgart, 2010, s. 115-131.
___________________, “The Tricks and Traps of Ad Hoc Diplomacy Polish Ambassadors’ Experiences of Ottoman Hospitality”, (ed.) Tracey A. Sowerby ve Christopher Markiewicz, Diplomatic Cultures at the Ottoman Court, c. 1500–1630, Routledge, New York, 2021, s. 194-216.
GÜRKAN, Emrah Safa, “Bir Diplomasi Merkezi Olarak Yeni Çağ İstanbul’u”, (ed.) Feridun M. Emecen ve Coşkun Yılmaz, Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Siyaset ve Yönetim I, İBB-İSAM, İstanbul, 2015, s. 372-399.
KÁRMÁN, Gábor, A Seventeenth-Century Odyssey in East Central Europe: The Life of Jakab Harsányi Nagy, Brill, Leiden, 2016.
KAVANOZ, Zeki, “Türkiye Arşivlerinde Osmanlı-İsveç İlişkilerine Dair Belgeler”, (ed.) Karin Ådahl, Alay-ı Hümayun: İsveç Elçisi Rålamb’ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, 1657- 1658, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006, s. 307-319.
KOŁODZİEJCZYK, Dariusz, “Semiotics of Behavior in Early Modern Diplomacy: Polish Embassies in Istanbul and Bahçesaray”, Journal of Early Modern History, 7 (2003): 245- 256.
KÜÇÜKSİPAHİOĞLU, Birsel, “Bizans’a Elçi Olarak Gelen Cremona Piskoposu Liutprand'ın İzlenimlerine Bir Bakış”, Osmanlı Araştırmaları, 34 (2009): 159-173.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, "XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Fevkalâde Elçilerin Ağırlanması", Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi–Ercüment Kuran’a Armağan, 1-2 (1989): 199-231.
POUMAREDE, Géraud, “La querrelle du sofa. Étude sur les rapports entre gloire et diplomatie”, Histoire, économie et société, 20(2) (2001): 185-197.
PYLYPÇUK, Yaroslav, “Krımskoe Hanstvo v Skandinavskih i Avstriyskih İstoçnikah (Крымское Ханство В Скандинавских И Австрийских Источниках) [İskandinav ve Avusturya Kaynaklarında Kırım Hanlığı],” Journal EPOHI, XXIV(2) (2016): 250-259.
REINDL-KIEL, Hedda, “Der Duft der Macht: Osmanen, islamische Tradition, muslimische Mächte und der Westen im Spiegel diplomatischer Geschenke”, Wiener Zeitschrift zur Kunde des Morgenlandes, 95 (2005): 195-258.
ROOSEN, William, “Early Modern Diplomatic Ceremonial: A Systems Approach”, The Journal of Modern History, 52/3 (1980): 452-476.
RUDOLPH, Harriet, “The Material Culture of Diplomacy: The Impact of Objects on the Dynamics of Habsburg-Ottoman Negotiations at the Sublime Porte (1530–1650)”, (ed.) Gunda Barth-Scalmani, Harriet Rudolph, ve Christian Steppan, Politische Kommunikation zwischen Imperien: Der diplomatische Aktionsraum Südost- und Osteuropa, StudienVerlag, Innsbruck, 2013, s. 211-238.
SOWERBY, Tracey, “Early Modern Diplomatic History”, History Compass, 14/9 (2016): 441- 456.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK, Ankara, 1988.
WESTERBERG, Sten, “Claes Rålamb: Devlet adamı, bilgin ve elçi”, (ed.) Karin Ådahl, Alay-ı Hümayun: İsveç Elçisi Rålamb’ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, 1657-1658, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006, s. 26-57.
ÅDAHL, Karin, “Claes Brorson Rålamb’ın Bâbıâlî’deki elçiliği (1657-1658)”, (ed.) Karin Ådahl, Alay-ı Hümayun: İsveç Elçisi Rålamb’ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, 1657-1658, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2006, s. 8-25.