Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Devletin İnşasında Meritokrasi Paradigması

Bu çalışmada amaç Osmanlı İmparatorluğu’nda modern devletin inşası sürecinde meritokrasi paradigmasını ve meritokratik yönetim anlayışını incelemektir. Osmanlı İmparatorluğu tarih yazımında meritokrasi, ihmal edilen konulardan biridir. Bu nedenle bu çalışma alandaki önemli bir eksikliği gidermeye çalışmaktadır. Çalışmanın odaklandığı ana nokta Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. yüzyıldan sonra geniş bir bürokrasi sınıfına gereksinim duyulması ve devletin yıkılışına kadar bürokraside liyakatli memurlar yetiştirme çabasıdır. Türk devlet gelenekleri ile İslamî özellikleri bir arada taşıyan yönetim anlayışına sahip olan imparatorluk, modernleşme çabalarının hız kazandığı 19. yüzyılda kısmen de olsa meritokratik yönetim anlayışının farkına varmıştır. İmparatorluk, modernleşme sürecine bağlı olarak eğitim, maliye ve hariciye gibi alanlarda liyakatli memurlar yetiştirmeye çabalamış ve bu kişiler devlet kademelerinde yer edinmeye başlamıştır. Sonuçta devlet yönetiminde liyakat ilkesine özen gösterilmeye çalışılsa da bu konuda kesintisiz bir süreklilik sağlanamadığı ve bürokrasinin “liyakat” ve “sadakat” sarmalı içerisinde kaldığı görülmüştür

THE MERITOCRACY PARADIGM DURING THE EMERGENCE OF THE MODERN STATE IN THE OTTOMAN EMPIRE

This paper aimed to explore the meritocracy paradigm and meritocratic management practices in establishing the modern state in the Ottoman Empire. Meritocracy is one of the neglected issues in the historiography of the Ottoman Empire. Therefore, the current study attempted to compensate for a critical lack in the field. The primary concern of the study was the need for an elite administrative-bureaucrat class in the Ottoman Empire after the 18th century and the efforts to train competent and well-qualified officials and bureaucrats until the collapse of the Empire. Embracing an administration that integrated Turkish state traditions and Islamic characteristics, the Empire started to appreciate the meritocratic management practices in the 19th century when modernization efforts accelerated. Hence, the Empire attempted to train competent officers in specific fields such as education, finance, and foreign affairs, and those civil servants were appointed to certain positions in the state administration. However, it was concluded that despite the vigorous attempts to uphold the principle of merit, there was no uninterrupted continuity of such practices, and bureaucracy remained in-between “merit” and “loyalty.”

PDF

___

BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) MF. MKT. 17/1. 1 Muharrem 1291/February 18, 1874.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) MF. MKT. 9/11. 5 Muharrem 1290/5 March 1873.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) İ.DH. 1064/83472. 3 Rabiülahir 1305/19 December 1887.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) MF. MKT. 116.149.2. 13 Şaban 1307/4 April 1890.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) MF. MKT. 64.13.001. 9 Şaban 1296/29 July 1879.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) İ.OM. 3.33.002. 9 Ramazan 1313/23 February 1899; BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) İ.PT. 16.37.003. 18 Rebîülevvel 1321/14 June 1903.
BOA (Prime Ministry Ottoman Archives) Maarif-i Umumiye Nizamnamesi [The General Education Regulation], 24 Cemazeyilahir 1286/1 October 1869.
AHMAD, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme [From Unionism to Kemalism], transl. Fatmagül Berktay Baltalı, Kaynak Publishing, İstanbul, 2016.
AKÜN, Ömer Faruk, “Koçi Bey”, Turkish Religious Foundation Encyclopedia of Islam, Ankara, 2002, 143-148.
AKYILDIZ, Ali, “Tercüme Odası” [The Chamber of Translation], TDVİA, Vol. 40, Turkish Religious Foundation Publishing, İstanbul, 2011, 504-506.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000-MS. 2011 [Turkish Education History BC 1000-AD 2011], PegemAkademi, Ankara, 2011.
BALCI, Sezai, “Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası” [Interpretation in the Ottoman Empire, and The Chamber of Translation in the Sublime Porte], published PhD dissertation, Ankara University, 2006.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma [Modernization in Turkey], Doğu-Batı Publishing, İstanbul.
BINBAŞIOĞLU, Cavit, Türk Eğitim Düşüncesi Tarihi [The History of Turkish Education Thought], Anı Publishing, Ankara, 2005.
CEYLAN, Çağatay, Osmanlı Modernleşme Sürecinde Ahmet Cevdet Paşa’nın Yönetim Anlayışı, [Administration Understanding of Ahmet Cevdet Pasha in The Ottoman Modernization Process] unpublished master thesis, Sakarya University, 2019.
DANIŞMAN, Zuhuri, Koçi Bey Risalesi, [Koçi Bey Booklet], The Ministry of Culture and Tourism, Ankara, 1985.
DAVISON, Roderic, “Osmanlı Türkiyesi’nde Batılı Eğitim” [Western Education in Ottoman Turkey], (ed.) Halil İnalcık and Mehmet Seyitdanlıoğlu, Tanzimat. Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu [ The Tanzimat: The Ottoman Empire in the Change Process], Ankara: Türkiye İş Bankası Culture Publishing, 2012, 668-669.
DEVEREUX, Robert, The First Ottoman Constitutional Period, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1964.
EMECEN, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Hanedan, Devlet ve Toplum [Dynasty, State and Society in Ottoman Classical Period], Kapı Publishing, İstanbul, 2018.
ERGIN, Osman, Türk Maarif Tarihi [Turkish Education History] V. 1-2, Eser Press, İstanbul, 1977.
ERYILMAZ, Bilal, Bürokrasi ve Siyaset [Bureaucracy and Politics], Alfa Publishing, İstanbul, 2008.
FIDAN, Serdal; ŞAHIN, Kamil and ÇELIK, Fikre, “Osmanlı Modernleşmesinin Temel Olgularından Biri: Bürokrasi” [One of the Basic Phenomena of Ottoman Modernization: Bureaucracy], Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (2011), 113-128.
FINDLEY, Carter V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform. Babıâli 1789-1922 [The Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: Babıâli 1789-1922], transl. Ercan Ertürk, Tarih Vakfı Yurt Publishing, İstanbul, 2014.
GÜLTEPE, Necati, Mührün Gücü. İlk Türk-İslam Devletlerinde ve Osmanlılarda Bürokrasi [The Power of the Seal: Bureaucracy in the First Turkish-Islamic States and Ottoman Empire], Kapı Publishing, İstanbul, 2019.
GÜNEŞ, İhsan, Türk Parlamento Tarihi [History of Turkish Parliament], Vol. 1, Turkish Grand National Assembly Foundation Publishing, Ankara, 1997.
HOBSBAWM, Eric, Devrim Çağı 1789-1848 [The Age of Revolution 1789-1848], transl. Bahadır Sina Şener, Dost Publishing House, Ankara, 2008.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye. Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I [Devlet-i Aliyye: Studies on Ottoman Empire], Türkiye İş Bankası Culture Publishing, İstanbul, 2012.
İPŞIRLI, Mehmet, “Âsafnâme”, “Koçi Bey”, Ankara: Turkish Religious Foundation Encyclopedia of Islam, Ankara, 2002, 456.
İPŞIRLI, Mehmet, “Lutfi Paşa”, “Koçi Bey”, Turkish Religious Foundation Encyclopedia of Islam, Ankara, 2002, 234-236.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi [Ottoman History], Vol. 5, Turkish Historical Society Publishing, Ankara, 1994.
KARAYALÇIN, Yaşar, Meritokrasi -Yığınların Aldatılması [Meritocracy- Deception of the Masses], Turkish Women Association Publishing, Ankara, 1976.
KARPAT, Kemal H., “Tarihsel Süreklilik, Kimlik Değişimi ya da Yenilikçi, Müslüman, Osmanlı ve Türk Olmak” [Historical Continuity, Change in Identity- being Innovative, Muslim, Ottoman and Turk], (comp.) Kemal H. Karpat, transl. Sönmez Taner, Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiyesi [Ottoman History and Today’s Turkey], İstanbul Bilgi University Publishing, İstanbul, 2004.
KARPAT, Kemal H., Elites and Religion from Ottoman Empire to Turkish Republic, Timas Publishing, İstanbul, 2012.
KARPAT, Kemal H., İslam’ın Siyasallaşması [The Politization of Islam], transl. Şiar Yalçın, İstanbul Bilgi University Publishing, İstanbul, 2009.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi. Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus [Ottoman Modernization: Society, Theoretical Change and Population], Timaş Publishing, İstanbul, 2014.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeloji [Ideology and Identity from the Ottoman to the Present], Timaş Publishing, İstanbul, 2009.
KÖKER, Levent., Demokrasi Üzerine Yazılar [Writings on Democracy], İmge Bookstore, Ankara, 1992.
KURAN, Ercüment, Türk Dünyası El Kitabı [Turkish World Handbook], Vol.1, Turkish Culture Research Institute Publications, Ankara, 1992.
KURAY, Gülbende, “Türkiye’de Bir Machiavelli: Koçi Bey”, [A Machiavelli in Turkey: Koçi Bey], Belleten, 52:205, (1988), 1655-1662.
LITTLER, Joo, Against Meritocracy. Culture, Power, and Myths of Mobility, Routledge, Newyork, 2018.
MARDIN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908 [Political Ideas of the Young Turks 1895-1908], İletişim Publishing, İstanbul, 1983.
MARDIN, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler I) [Society and Politics in Turkey (Articles I)], İletişim Publishing, İstanbul, 1994.
OKTAY, Cemil, “Hum” Zamirinin Serencamı [Consequences of the pronoun ‘they’], Bağlam Publishing, İstanbul, 1991.
ORTAYLI, İlber, Batılılaşma Yolunda [On the Road to Modernization], İnkılâp Bookstore, İstanbul, 2016.
ORTAYLI, İlber, Ottoman Studies, Kronik Books, İstanbul, 2019.
ÖZALP, Reşat and ATAÜNAL, Aydoğan, Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı [Regulation Institution in the Turkish National Education System], National Education Publishing, İstanbul, 1977.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Devşirme” [Devshirmeh], TDVİA, Vol. 9, Turkish Religious Foundation Publishing, İstanbul, 1994, 254-257.
ÖZÜNLÜ, Emine Erdoğan, “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: ‘Terakki’ Tevcihi”, [A Source of Motivation and Promotion in the Ottoman Army: “Terakki” Allocation], Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, [International Journal of Social Research], 3:11, (2010), 239-243.
Platon, Devlet [The Republic], Sabahattin Eyüboğlu, transl. M. Ali Cimcöz, Türkiye İş Bankası Culture Publishing, İstanbul, 2003.
Prens Sait Halim Paşa, Toplumsal Çözülme-Buhranlarımız [Social Disintegration-Our Crisis], (edit.) N. Ahmet Özalp, Burhan Publishing, İstanbul, 1983.
SEN, Amartya, “Merit and Justice”, Kenneth Arrow, Samuel Bowles, Steven Durlauf (ed.), Meritocracy and Economic Inequality, Princeton University Press, New Jersey, 2000, 5-16.
ŞENEL, Alâeddin, Siyasal Düşünceler Tarihi [The History of Political Ideas], Bilim ve Sanat Publishing House, Ankara, 2004.
SENNETT, Richard, Otorite [Authority], transl. Kâmil Durand, Ayrıntı Publishing, İstanbul, 2005.
SENNETT, Richard, Yeni Kapitalizmin Kültürü [The Culture of the New Capitalism], transl. Aylin Onacak, Ayrıntı Publishing, İstanbul, 2009.
SOMEL, Selçuk Akşin, “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler” [Crimean War, Reform Edict and Transformations in Ottoman Education System], (ed.) Halil İnalcık and Mehmet Seyitdanlıoğlu, Tanzimat. Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, [The Tanzimat: The Ottoman Empire in the Change Process], Türkiye İş Bankası Culture Publishing, Ankara, 2012.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi [The History of Ottoman Institutions], Fakülte Publishing House, Isparta, 2007.
WEBER, Max, Bürokrasi ve Otorite [Bureaucracy and Authority], transl. Bahadır Akın, Adres Publishing, Ankara, 2005.
YETKIN, Çetin, Siyasal Düşünceler Tarihi [The History of Political Ideas], Otopsi Publishing, İstanbul, 2005.
YOUNG, Michael, The Rice of Meritocracy 1870-2033 An Essay on Education and Equality Penguin Books, Victoria, 1961.
ZÜRCHER, Eric J., Modernleşen Türkiye’nin Tarihi [Turkey: A Modern History], İletişim Publishing, İstanbul, 2016.
ZÜRCHER, Erik Jan, “Young Turk Governance in the Ottoman Empire during the First World War”, Middle Eastern Studies, 55:6 (2019), 897-913