BURSA KIZ RÜŞDİYE MEKTEBİ (1882-1909)

Osmanlı Devleti’nde kız eğitimi ile ilgili önemli gelişmeler 19. yüzyılda gerçekleşmiştir. Daha önceden sıbyan mektebini tamamladıktan sonra özel hocalardan ders almak dışında başka seçenekleri olmayan kız çocukları için, ilk defa sıbyan mektepleri üzerinde eğitim sunmak üzere rüşdiye mektepleri açılmıştır. İlk kız rüşdiyesi 6 Ocak 1859 tarihinde Sultanahmet’te bulunan Cevri Kalfa Mektebinin rüşdiye haline getirilmesiyle açılmıştır. Osmanlı Devleti’nde rüşdiye mekteplerinin yapısı ve işleyişi ile ilgili önemli düzenlemeler 1869 yılında yayımlanan Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi ile gerçekleşmiştir. Nizamnâmenin 27. maddesinde kız rüşdiyelerinin öncelikle İstanbul, daha sonra ise taşradaki vilâyet merkezlerinde kurulacağı ifade edilmiştir. Bu doğrultuda kız çocuklarının eğitim imkânından yararlanması amacıyla, vilâyet merkezlerinde rüşdiye mektepleri açılmaya çalışılmıştır. Bu mekteplerinin yaygınlaşması II. Abdülhamid Dönemi’nde de devam etmiştir. Bu çalışmada 1882 yılında açılan Bursa Kız Rüşdiye Mektebinin 1909 yılına kadarki durumu ele alınmıştır. Mektebin kuruluş süreci, kadrosunun kimlerden oluştuğu, öğrenci mevcudu, mektebin işleyişi, 1882-1909 yılları arsında mektepte ne gibi sorunların yaşandığı, bu sorunlara ne gibi çözüm yollarının bulunduğu birincil kaynaklar incelenerek anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışma Bursa Kız Rüşdiye Mektebi üzerinden II. Abdülhamid Dönemi’nde maârifin durumu hakkında katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Girls Rushdiye Schools in Bursa (1882-1909)

The 19th century saw significant advances in the education of girls in the Ottoman State. The Rushdiye Schools (secondary schools) were established to educate girls who previously had to take private lessons from teachers after completing Sıbyan Schools (primary schools). The first rushdiye for girls was established on January 6, 1859, when Cevri Kalfa School in Sultanahmet was converted into a rushdiye. The General Education Regulation (Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi) in 1869 was the first significant regulation on the construction and process of rushdiye schools in the Ottoman Empire. According to article 27 of the regulation, it was expressed that girls’ rushdiyes would be established first in Istanbul and then in other rural provincial centers. Accordingly, rushdiye schools were established in provincial centers with the aim of providing education for girls. During the period of Abdulhamid II, the number of these schools increased. The aim of the present study was to address the situation of Bursa Girls’ Rushdiye School established in 1882 and operating until 1909. The aim of the study was to explain the establishment process, the staff, the number of students, the operation of the school, the problems in the school between 1882-1909, and the solutions were presented by examining the primary sources. This study will contribute to the education during the Abdulhamit II period through Bursa Girls’ Rushdiye School.

PDF

___

Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Belgeleri (MF. MKT.)
Maârif Nezâreti Tedrisât-ı İbtidâiye Kalemi (MF. İBT)
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1877-1878/H. 1294.
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1882-1883/H. 1299.
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1885-1886/H. 1302.
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1886/1887 H. 1303.
Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1887/1888 H. 1304.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 12, Matbaa-i Vilâyet, 1883-1884/H.1301.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 13, Matbaa-i Vilâyet, 1885-1886/H.1303.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 14, Matbaa-i Vilâyet, 1886-1887/H.1304.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 15, Matbaa-i Vilâyet, 1887-1888/H.1305.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 16, Matbaa-i Vilâyet, 1888-1889/H.1306.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 17, Matbaa-i Vilâyet, 1890-1891/H.1306, Sene-i Maliyesi Mart’ından Muteberdir.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 18, Matbaa-i Vilâyet, 1891-1892/H.1307, Sene-i Maliyesi Mart’ından Muteberdir.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 20, Matbaa-i Vilâyet, 1893-1894/H.1311.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 21, Matbaa-i Vilâyet, 1894-1895/H.1312.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 22, Matbaa-i Vilâyet, 1895-1896/H.1313.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 23, Matbaa-i Vilâyet, 1896-1897/H.1314.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 24, Matbaa-i Vilâyet, 1897-1898/H.1315.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 25, Matbaa-i Vilâyet, 1898-1899/H.1316.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 26, Matbaa-i Vilâyet, 1899-1900/H.1317.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 27, Matbaa-i Vilâyet, 1900-1901/H.1318.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 28, Matbaa-i Vilâyet, 1901-1902/H.1319.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 29, Matbaa-i Vilâyet, 1902-1903/H.1320.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 30, Matbaa-i Vilâyet, 1903-1904/H.1321. Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 31, Matbaa-i Vilâyet, 1904-1905/H.1322.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 32, Matbaa-i Vilâyet, 1905-1906/H.1323.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 33, Matbaa-i Vilâyet, 1906-1907/H.1324.
Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi, Defa 34, Matbaa-i Vilâyet, 1907-1908/H.1325.
Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Matbaa-i Âmire, Dârü’l-Hilâfetü’l-Aliyye, 1898/H. 1316.
Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Matbaa-i Âmire, Dârü’l-Hilâfetü’l-Aliyye, 1899/H. 1317.
4 Temmuz 1869/24 Cemâziyelevvel 1286 tarihli Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi”, Düstûr, I. Tertip, C.2, Matbaa-i Amire, Dersaâdet, 1289, ss. 184-219.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara, 2012.
ALTINOVA, Ayşegül, Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri, Tük Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
EĞRİ, Saadettin, “II. Abdülhamid Döneminde Eğitim Sisteminde Modernleşme Çabaları: Kızların Eğitimi ve Bursa İnas Rüşdiye Mektebi”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.15, S. 26, 2014, ss. 127-148.
ERGİN, Osman, Türkiye Maârif Tarihi, C. 1-2, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
GELİŞLİ, Yücel, “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)”, Tükler, Eds. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 45-63.
GİRGİN, İsmail, 20. Yüzyıl Başlarında Bursa’da Eğitim Öğretim Faaliyetleri, (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2011.
HIZLI, Mefail, “Osmanlılarda İlköğretimin Tarihi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S.12, 2008, ss. 85-106.
KARA, İsmail-BİRİNCİ Ali, Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle/Sıbyan Mektepleri Hatıralar Yorumlar Tetkikler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2019.
KAYA DOĞANAY, Fatma, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2011.
KAZICI, Ziya, Osmanlı’da Eğitim Öğretim, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2016.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
ÖZTÜRK, Cemil, “Rüşdiye”, TDVİA, C.35, İstanbul, 2008, ss. 300-303.
SOMEL, Selçuk Akşin, “Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi”, Kebikeç, S. 10, 2000, ss. 223-238.
SOMEL, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, Çev. Osman Yener, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.