Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın “Programları” Ekseninde Mukayesesi

Erken Cumhuriyet Döneminin ilk muhalefet fırkası olması bakımından Türkdemokrasi tarihinde önemli bir yere sahip olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası(TPCF),kurucularının kimliği ve Cumhuriyet Halk Fırkası iktidarına karşı söylemleriyle de dikkatçekmişti. TPCF’nin iktidara ve sisteme karşı geliştirdiği siyasetin süreç içerisinde rejimeyönelik bir tehdit olarak algılanması fırkanın kapatılmasına neden olmuştu. TPCF’ninkapatılmasından sonra geçen süreçte biriken muhalefeti bir yere kanalize etmek amacıylaMustafa Kemal’in teşvik ve telkiniyle kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası(SCF)muhaliflerin merkezi konumuna gelmesi ve iktidara ortak olmak istemesi fırkanınfeshedilmesine yol açmıştı. SCF’nin çok kısa ömrü olmasına rağmen iktidara karşı olanmuhalefeti göstermesi açısından dikkate değerdi.Türk siyasal hayatının önemli iki siyasi fırkasının kuruluş felsefelerinin farklılığı ve farklıpolitik düşüncelere sahip kurucularından kaynaklı farklılıklar fırka programlarına dayansımıştı. İki fırkanın programlarında benzerlik olarak liberalizm ve demokrasi vurgusuön plana çıkmışsa da programlardaki ilkelere yaklaşım ve anlayış farklılıkları net birşekilde görülmüştür.Çalışmada iki fırkanın kuruluş süreci ele alınarak programlarındaki benzerlikler vefarklılıklar karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

Comparison of The Terakkiperver Republic Party And The Free Republic Party At The Axis of The “Programs”

The Progressive Republican Party(TPCF), which has an important place in the history of Turkish democracy in terms of being the first opposition party of the Early Republican Period, also attracted attention with its founders' identity and discourses against the Republican People's Party government. The perception of the policy and system developed against the government as a threat to the regime in the process caused the party to close. The Free Republican Party(SCF), which was founded with the encouragement and recommendation of Mustafa Kemal to lead the opposition accumulated in the process since the closure of the TPCF to the center of the opposition and the desire

PDF

___

Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
TBMM Zabıt Cerideleri 1340/1924-15.11.1930
TBMM, Esami Defteri, Devre:3 İçtima:4, Tabı:5
Resmi Gazete, 4 Mart 1341, No:87
Akşam
Cumhuriyet
Hâkimiyet-i Milliye
Milliyet
Son Telgraf
Tanin
Tevhid-i Efkâr
Vakit
Vatan
AĞAOĞLU, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul 1994
AĞAOĞLU, Samet, Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, Baha Matbaası, İstanbul 1972.
AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Yavuz Alogan, Doruk Yayınevi, Ankara 2002.
AKKERMAN, Naki Cevat, Demokrasi ve Türkiye’de Siyasi Partiler Hakkında Kısa Notlar, Ulus Basımevi, Ankara 1950.
ARIKOĞLU, Damar, Hatıralarım Milli Mücadele, Tan Gazetesi Matbaası, İstanbul 1961.
ASLAN, Yavuz, TBMM Hükümeti 1920-1923, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Hatıraları, Der: Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
ATAY, Falih Rıfkı, Çankaya Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar, Doğan Kardeşler Matbaası, İstanbul 1969.
ATEŞ, Nevin Yurtsever, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Sarmal Yayınları, İstanbul 1994.
BAŞAR, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, AİTİA Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Y.O. Basımevi, Ankara 1981.
CEBESOY, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, II. Kısım, Doğan Kardeş, İstanbul 1960.
ÇAVDAR, Tevfik, “Serbest Fırka”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 8, İletişim Yayınları, İstanbul 1983, s. 2052-2059.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950),İmge Kitabevi, Ankara 1999.
ÇEVİK, Zeki, Milli Mücadele’de Müdafaa-i Hukuktan Halk Fırkasına Geçiş (1918-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2002.
DEMİREL, Ahmet, “İkinci Grup Hakkında Yeni Bilgi ve Belgeler”, Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar Sina Akşin’e Armağan, Haz.: Mehmet Ö. Alkan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s.81-97.
DEMİREL, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
DEMİREL, Ahmet, İkinci Grup’un Kurucularından Salâhattin Köseoğlu’nun Milli Mücadele Hatıraları, İletişim Yayınları İstanbul 2017.
EMRENCE, Cem, 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
ERTEM, Barış, “Siyasal Bir Muhalefet Denemesi Olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi , Cilt:1, Sayı:2, s.71-92.
FREY, Frederic, The Turkish Political Elite, Massachusetts: M.I.T. Press Cambridge 1965. Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Alfa Yayınları İstanbul 2005.
GOLOĞLU, Mahmut, Devrimler ve Tepkileri, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-1, 1924-1930, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
GOLOĞLU, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi, Cumhuriyete Doğru(1921-1922), 4. Kitap, Başnur Matbaası, Ankara 1971.
GÜNEŞ, İhsan, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı 1920-1923, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
İNÖNÜ, İsmet, Defterler:1919-1973,Cilt:1, Haz.:Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
KABASAKAL, Mehmet, Türkiye’de Siyasi Parti Örgütlenmesi (1908-1960), Tekin Yayınevi, İstanbul 1991.
KAHRAMAN, Hasan Bülent, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-II (1920-1960), Agora Kitaplığı, İstanbul 2010.
KANDEMİR, Feridun, Hatıraları ve Söyleyemedikleriyle Rauf Orbay, Sinan Matbaası, İstanbul 1965.
KANDEMİR, Feridun, Siyasi Dargınlıklar 4, Serbest Fırka Nasıl Kuruldu, Nasıl Kapatıldı?, Ekicigil Tarih Yayınları, İstanbul 1955.
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, İstanbul 1984.
KARPAT, Kemal Hasim, Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
KOÇAK, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
KOÇAK, Cemil, “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Der: Sina Akşin, Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye (1908-1980), Cem Yayınevi, İstanbul 1990.
KUTAY, Cemal, Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri, C.19, Alioğlu Yayınevi, İstanbul 1980
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
OKYAR, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Haz.: Cemal Kutay, Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
OKYAR, Osman, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, Fethi Okyar’ın Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1997.
ÖZ, Esat, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım (1923-1945), Gündoğdu Yay. Ankara 1992.
ÖZALPER Mehmet, “Bir Muhalefet Partisinin İlgası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.2,S:1, Muş, s.117-136.
SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
TEZİÇ, Erdoğan, 100 Soruda Siyasî Partiler Partilerin Hukukî Rejimi ve Türkiye’de Partiler, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1976.
TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayat Geçiş, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.
TOPUZ, Hıfzı, Hüsamettin Ünsal, Cumhuriyetin Beş Dönemeci, Sergi Yayınevi, İzmir 1984.
TÖKİN, Hüsrev, F, Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncelerin Gelişmesi, Elif Yayınları, İstanbul 1965.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, Arba Yayınları, İstanbul 1995.
TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Cem Yayınevi, İstanbul 1992.
US, Asım, Gördüklerim, Duyduklarım: Meşrutiyet ve Cumhuriyet Devirlerine ait Hatıralar ve Tetkikler, Vakit Matbaası, İstanbul 1964.
YEŞİL, Ahmet, Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neşriyat, Ankara 2002.
YEŞİL, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
YETKİN, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1997.
ZÜRCHER, Erik Jan, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 1924-1925, Çev: Gül Çağalı Güven, İletişim Yayınları, İstanbul 2019.
ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.