TANZİMAT DÖNEMİ’NDE TOKAT’TA RUM NÜFUSU

Tanzimat’ın ortaya çıkış idealinin bir uzantısı olarak Osmanlı ülkesinde çok kapsamlı bir varidattespiti yapılması gerekiyordu. Bu maksatla devletin nüfus, emlak, arazi ve hayvanat varlığını ortayakoymak için 1840 yılı başında Muhassıllık Kurumu kurulmuştur. Bu bağlamda ülkede 1840-1846yılları arasında iki seri halinde varidat sayımı yapılmıştır. Bu sayımlarda tutulan kayıtlar neticesindeOsmanlı tarihinin en kapsamlı emlak, arazi ve hayvanat kayıtları olan Temettüat defterleri ortayaçıkmıştır. XIX. yüzyıl Osmanlı tarihi hakkında yapılan çalışmalarda vazgeçilemez bir önemi haiz olanbu defterler sayesinde, Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik yaşamına dair detaylı bilgilereulaşılmaktadır.1844-1845 (H. 1260-1261) yıllarında gerçekleştirilmiş olan Tokat şehrinin Temettüat sayımına göre,Tokat’ta yaşayan Rum nüfusun miktarı tahminen 1115 kişiden ibarettir. Temettüat defterlerindenfaydalanılarak yapılan bu çalışmada, Tokat’ta 16 mahallede (Kâbe Mescidi-60 hane, Yaşmeydan-16hane, Çilehane-1 hane, Meydan-ı Müslim-4 hane, Semerkand-3 hane, Suiçmez-3 hane, Menice-1hane, Soğukpınar-ı Müslim-6 hane, Hoca Ahmed-9 hane. Dere-51 hane, Şecâeddin-30 hane, Cami-iKebir-1 hane, Zâim-22 hane, Hoca İbrahim-7 hane, Debbağhane-i Cedid-4 hane, Daş Nerdiban-5hane), toplam 223 hanede yaşadığı tahmin edilen Rum nüfusun sosyal ve ekonomik durumlarına dairveriler ortaya konulacaktır. Neticede; Tokat Rumlarının nüfus miktarı, hane reislerinin isimleri,nüfusun meslekî yapılanması, yıllık gelir-giderleri, devlete ödedikleri vergi miktarları, sahip olduklarıemlak, arazi ve hayvanat miktarı tespit edilecek olup bu sayede Rum nüfusun Tokat’taki diğergayrimüslim unsurlar ile sosyal ve ekonomik açıdan mukayesesi yapılacaktır.

Greek Population in Tokat During The Tanzimat Period

The focal point of Tanzimat innovations was the ideal of social equality in Ottoman society. In order for these high standards to be put into practice, a very comprehensive income determination was needed in the Ottoman country. For this purpose, in order to determine the state's population, real estate, land and zoo existence, at the beginning of 1840, the Taxation Authority was established. In this context, two series of fortune determinations were made in the Ottoman territory between 1840 and 1846. As a result of the records kept in these censuses, which are the most comprehensive real estate, terrestrial and zoological records of the Ottoman history, have emerged. These books, which have an indispensable prescription in the studies about the 19th century Ottoman history, provide detailed information about the social and economic life of the Ottoman State. The counting and writing of the Temettüat of Tokat was carried out in 1844-1845 (H.1260-1261). According to the Temettüat books, the amount of Greek population living in Tokat is estimated to be 1115 people. In this study, which is made by using the Temetuat books, the data about the social and economic status of the Greeks living in Tokat 16 neighborhoods, 223 households (Kâbe Mescidi-60 house. Yaşmeydan-16 house, Çilehane-1 house, Meydan-ı Müslim-4 house, Semerkand-3 house, Suiçmez-3 house, Menice-1 house, Soğukpınar-ı Müslim-6 house, Hoca Ahmed-9 house, Dere-51 house, Şecâeddin-30 house, Cami-i Kebir-1 house, Zâim-22 house, Hoca İbrahim-7 house, Debbağhane-i Cedid-4 house, Daş Nerdiban-5 house) will be revealed. As a result; The population of Tokat Greeks, the names of the household heads, the professional structure of the population, annual income-expenses, the amount of taxes paid to the state, the real estate, land and zoote amounts will be determined. Thus, the Greek population in Tokat will be compared with other non-Muslim elements in social and economic terms.

PDF

___

A- Arşiv Belgeleri
BOA. ML. VD. TMT. d. 14645-14775 (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliye Nezareti, Varidat, Temettüat Defterleri).
BOA. DH. NFS. d. nr. 2284. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti, Nüfus Defterleri).
B- Araştırma-İnceleme Eserler
AÇIKEL, Ali, “Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler (1839-1880)”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27/2, (2003), s. 253-265.
AÇIKEL, Ali, “Tokat Sancağının İdari ve Nüfus Yapısı (1880-1907)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/2 (2004), s. 331-360.
AKBAL, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat Ve Nüfus” TTK. Belleten, XV: 60, (1961).
BEŞİRLİ, Mehmet, “Tokat Voyvodalığı (1774-1842)”, TTK. Belleten, LXIX: 254, (2004).
BEŞİRLİ, Mehmet, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi I: Tokat (1771-1853), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayınları, Tokat 2005.
BOZKURT, Gülnihâl, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, TTK. Yayınları, Ankara 1996.
CİNLİOĞLU, Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, 2. Kısım, Tokat Matbaası, Tokat 1951.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 1997.
ÇAVDAR, Necati, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Tokat’ta Katolik Ermeniler: DemografiEkonomi”, Yeni Türkiye Dergisi, Ermeniler Özel Sayısı, S. 60, Ankara 2014, s. 449-470.
ÇAVDAR, Necati, “Temettüat Kayıtlarına Göre Tokat Mahallelerinde Yaşayan Yahudilerin Sosyal Ve Ekonomik Durumları (1844-45)”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bildiriler-1, (2015), s. 327-351.
ÇORUH, Haydar, “Temettü Vergisinin Yapısı ve 1844 Yılı Sayım Sonuçları”, Yeni Türkiye Dergisi, S. 45 (2002).
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500- 1927- Tarihi İstatistikler Dizisi-2, Ankara 2011.
EFE, Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir 2002.
EKEN, Galip, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Toplumunda Nüfusun Mesleki Yapılanması: Tokat Örneği”, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 15, s. 155-169.
ERCAN, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi)”, Osmanlı Ansiklopedisi-4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 197-207.
ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi, Risale Yayınları, İstanbul 1990.
FAROQHİ, Suraıya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, (Çev. Elif Kılıç), Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul 1998.
GENÇ, Mehmet, “17.-19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat”, Türk Tarihinde Ve Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildiriler, Ankara 1987.
GÜLER, Ali, Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar, TÜRKAR Araştırma Dizisi, Ankara 2003.
GÜRAN, Tevfik, “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo-Ekonomik Özellikleri”, İÜİF. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan Özel Sayısı, Ankara 1985.
GÜRAN, Tevfik, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
HANİLÇE, Murat, 16 Numaralı Tokat Şer’iye Sicili’nin Transkripsiyonlu Metni ve Değerlendirilmesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Tokat 2009.
İNALCIK, Halil-Donald Quataert, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi-2, Eren Yayınları, İstanbul 2004.
İPŞİRLİ, Mehmet, “XVII. Asır ortalarında Tokat Şehri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildiriler, Ankara 1987.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, DİE. Yayınları, Ankara 1997.
KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK. Yayınları, Ankara 2010.
KILIÇ, Davut, Salnamelere Göre Vilâyat-ı Sitte’de Dinî ve Etnik Dağılım (1870-1908), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017.
KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi ve Tanzimat”, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınları, Ankara 2006.
KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi”, Osmanlı Ansiklopedisi-4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 208-216.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, TTK. Yayınları, Ankara 2018.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Osmanlı Sosyal ve İktisâdi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, TTK. Belleten, LIX: 225 (1995), s. 395-418.
NİŞANYAN, Sevan, Adını Unutan Ülke: Türkiye’de Adı Değiştirilen Yerler Sözlüğü, Everest Yayınları, İstanbul 2010.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Parlamentosu ve Osmanlı Milletlerinin Temsili, Osmanlı İmparatorluğu'nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler-1, Turhan Kitabevi, Ankara 2004.
ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), TTK. Yayınları, Ankara 2011.
ÖKE, Mim Kemal, “Osmanlı İmparatorluğunda Cemaatler Arası İlişkiler ve Siyonist-Ermeni Ayrılıkçıları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 16 (1986), s. 73-76.
ÖZDEMİR, Rıfat, “Tokat’ta Ailenin Sosyo Ekonomik Yapısı”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildiriler, Ankara 1987.
ÖZKAYA, Yücel, “1844-1847 Arasında Tokad’da Yapılan Düzenlemeler”, I. Uluslararası Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşa ve Dönemi Sempozyumu Bildiriler, Tokat 2004.
ÖZTÜRK, Said, Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri Bilecik, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1996.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü-1, MEB. Yayınları, İstanbul 1993.
ŞENER, Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İşaret Yayınları, İstanbul 1990.
ŞİMŞİRGİL, Ahmet, “XIV-XVI. Yüzyıllarda Tokat Cami ve Mescidleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/1 (2003), s. 87-104.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Osmanlı Toplumu”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi-2, IRCICA. Yayınları, İstanbul 1990.
C. Elektronik Kaynaklar
http://nedir.antoloji.com/tokat-yayladali-koyu
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kemalpaşa
http://www.tdk.gov.tr