Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Gördüs Kazası Vakıfları

Saruhanoğulları Beyliği ile Türk egemenliğine giren Gördüs, XVI. yüzyılda Saruhan Sancağınınkazaları arasında görülmektedir. Bir kimsenin sahip olduğu menkul veya gayrimenkulü insan veyahayvanların ihtiyaçları için bağışlaması ile ortaya çıkan vakıflar, Osmanlı Devleti’nin sahip olduğutopraklarda geniş bir yayılma alanı bulduğu gibi, XVI. yüzyılda Gördüs kazasında da gelişme imkânıbulmuştur. Osmanlı toplumunun eğitimden sağlığa, barınmadan beslenmeye, ibadetten temizliğekadar birçok alanda ihtiyacını karşılayan vakıfların, aynı zamanda devletin bu tür hizmetler içinbütçeden para ayırmasının önüne geçtiği için devlet hazinesinin de dolaylı olarak güçlü kalmasınayardımcı olduğu görülmektedir. Vakıfların bir bölgede Türk ve İslam kültürünü yerleştirmedeki etkisigöz önüne alınırsa Gördüs ve çevresinin Türkleşip İslamlaşmasında da burada kurulan vakıflarınolumlu katkısı göz ardı edilemez. Bu çalışmada Gördüs kazasının şehir merkezi ve kırsal bölgesinedağılmış olan vakıflar, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ile Tapu Kadastro Genel MüdürlüğüKuyud-ı Kadime Arşivinde bulunan vakıf tahrir defterlerinden tespit edilerek sahip olduklarıözellikleriyle birlikte ele alınmıştır. Çalışma sonucunda kazada 4 cami, 12 mescit, 5 tekke ve zaviye, 2hamam, 1 mektep yanında çeşitli para vakıfları ve masrafları vakıflarca karşılanan çeşme ve köprügibi yapılar bulunduğunu tespit edilmiştir. Çalışmada bunlar sırasıyla ele alınmıştır.

According to the Registration Books Foundations of Gordus District in the XVI. Century

Having entered under the Turkish domination with Saruhanoğulları Beylic, Gördüs was regarded as among the counties of Saruhan Sanjak in the XVI. century. The foundations, which emerged with the donations of the properties or real estate owned by some individuals for the needs of people or animals, spreaded considerably in the lands of the Ottoman Empire as well as making progress within the Gördüs district in the XVI. century. Covering the needs of the Ottoman society in many fields from education to health, sheltering to nutrition, from worship to cleanliness facilities, these foundations also seem to have supplied the state treasury indirectly to keep its power due to the fact that they ligthted burden of the state’s allocating funds from the budget for such services. Considering the effect of foundations on placing Turkish and Islamic culture in a region, the positive contribution of the foundations established here in Turkification and Islamization of Gördüs and its surroundings cannot be ignored accordingly. In this study, we investigated the foundations spreadwide in the central and rural areas of the Gördüs district besides the features they had by identifying the cadastral record books of Presidential Ottoman Archives and the foundations of the General Directorate of Land Registry Cadastre in the Kuyud-ı Kadime Archives. As a result of study that there were 4 mosques, 12 masjids, 5 Islamic monasteries and lodges, 2 Turkish baths, 1 school as well as various monetary foundations, and structures such as fountains and bridges funded by the foundations. In the study these were discussed respectively.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Tahrir Defterleri: No: 165, 398.
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyud-ı Kadime Arşivi Tahrir Defterleri: No:115, 544.
AKGÜNDÜZ Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK. Yayını, Ankara 1988.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2007, 11. Baskı, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2007.
BALTACI, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim”, Türkler, C. 11, Ankara 2002,s. 446-462.
BARKAN, Ö. Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, S. 2, Anakara 1942, s.279-304.
BİÇİCİ, Hür Kamil, Manisa Gördes'te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2004.
BERKİ, Ali H., “Hukuki ve İçtimai Bakımdan Vakıf” , Vakıflar Dergisi, S. 5, Ankara 1962, s. 9-13.
ÇALIŞ, Halit, “Rakabe”, DİA. , C. 34, İstanbul 2007, s.47-48.
ÇİÇEK, İbrahim, Gördesli Mücahide Makbule ve Silah Arkadaşları, Salihli Belediyesi Yayını, Salihli 1998.
EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK. Yayını, Ankara 1989.
ERÇİN, Serap, Kula İlçesindeki Türk Dönemi Yapıları (Manisa), (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2008.
ERDOĞRU, M. Akif- BIYIK, Ömer, Defter-i Evkaf-ı Saruhan (Metin ve İnceleme,) Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayını, Ankara 2014.
ERKUL, Hanefi, TD. 544 no’lu Saruhan Evkaf Defterine Göre Manisa Vakıfları, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010.
EYİCE Semavi, “Çeşme”, DİA. C. 8, İstanbul 1993, s. 277-287.
EYİCE Semavi, “Hamam”, DİA. , C. 15, İstanbul 1997, s. 402-430.
GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, 11. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
GÖKÇEN, İbrahim, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (H. 954-1060) I, Manisa Halkevi Yayını, S. XVII, İstanbul 1946.
GÖKÇEN, İbrahim, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar( H. 1060, Miladi 1650 den Sonra) II, Manisa Halkevi Yayını, S. XIX, İstanbul 1950.
GÖKÇEN, İbrahim, Sicillere Göre XVI ve XVII. Asırlarda Saruhan Zaviye ve Yatırları, Manisa Halkevi Yayını, S. XV, İstanbul 1946.
İLKER, S. Sami-TUNCAY, Hüseyin- Aker, Halil, Bir Zamanlar Gördes, Tunahan Matbaacılık & Gazetecilik, Manisa 1999.
İNALCIK, Halil, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK. Yayını, Ankara 1987.
İNALCIK, Halil, “Çiftlik”,DİA.,C.8, Ankara 1993, s.313-314.
KAZICI Ziya, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, Bilge Yayınları, İstanbul 2003.
OCAK, A. Yaşar-FAROQHİ, Suraiya,“Zaviye”, İA., C. 13, İstanbul 1997, s.468-476.
ÖZCAN, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, TTK. Yayını, Ankara 2003.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.3, MEB. Yayını, İstanbul 1993.
SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avârız”, DİA, C. 4, İstanbul 1991, s.108- 109.
SEVİNÇ, Necdet, Osmanlılar’da Sosyal Yapı, C. 1, Kutsun Yayınevi, İstanbul 1978.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, 7. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005.
ULUÇAY, Çağatay - GÖKÇEN, İbrahim, Manisa Tarihi I, Manisa Halkevi Yayını, S. 5, İstanbul 1939.
ULUÇAY, M. Çağatay, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (773 H. – 1220 H.) , Manisa Halkevi Yayını, S. 6, İstanbul 1940.
ULUÇAY, M. Çağatay, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar II, Manisa Halkevi Yayını, S. XVII, İstanbul 1946.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Vakıf”, İA.,C.13, İstanbul 1986, s. 153-172.
YİĞİT, İlker, XVI-XX. Yüzyıllarda Anadolu’da Kaybolan Yerleşmeler: Manisa-Konya Örneği, (Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Afyonkarahisar 2018.
YURDOĞLU, Zekeriya, Gördes Tarihi, Gördes Belediyesi Yayını, İzmir 1993.