Osmanlı Devletinin Zımpara Madenleri Hakkında Bir Tetkik (1908-1918)

Devletler için önemli ekonomik kaynaklardan biri olan madenler Osmanlı Devleti’nin ilkdönemlerinde savaş mühimmatı ve para basımı gibi işlerde kullanılırken 1800’lü yıllardan itibarensanayi hammaddesi, enerji üretimi ve ihracatı yapılacak ürün olarak değerlendirilmiştir. Avrupa’dakıymeti çok daha erken dönemlerde anlaşılmış olan madenler, Osmanlı Devleti’nin sanayi konusundaAvrupa’dan geri kalması sebebiyle devletin tam manasıyla yararlanamadığı kaynaklar olmuştur.Sanayi Devrimi’ni yaşayan ve bu konuda atılım yapan batılı devletler, kendi madenlerinden olduğugibi maden barındıran gelişmemiş ülkelerin kaynaklarından da faydalanmıştır. Zaman zaman daendüstrisi gelişmemiş devletler maden aranması konusunda yabancılardan yardım istemiştir.Amerikalı bilim adamı Dr. John Lawrence Smith’in 1840’lı yıllarda, Aydın Vilayeti’nde keşfettiğizımpara rezervlerinin ortaya çıkması da böyle olmuş, hükümetin talebi üzerine maden arayan Dr.Smith zımpara rezervlerini bulmuştur. Bu buluş Amerika’daki zımpara rezervlerinin bulunmasını dasağlamıştır. Aydın’da bulunan rezervler, dünya zımpara piyasası üzerinde de sarsıcı bir etki yaparakfiyatların ucuzlamasına etki etmiş, zımpara ihracatı üzerinde neredeyse tek olan -Yunanistan- NaxosAdası tekelini kırarak dünyanın en iyisi unvanını almıştır.

An Investigation About The Emery Mines of Ottoman Empire (1908-1918)

The mines are one of the most important economic sources for the states. In the early periods of the Ottoman Empire, mines were used for war ammunition and money printing and from 1800s, used for industrial raw material, energy production and exportation. Due to the lagging of the Ottoman Empire from Europe in the industry, the mines were the sources that Ottoman Empire could not fully benefit from. The Western states, experiencing and making progress in the Industrial Revolution, have also benefited from the resources of the undeveloped countries that have mines as well as their own mines. From time to time, the underdeveloped states have requested help from foreigners for searching mines. Dr. John Lawrence Smith, an American scientist seeking mining at the request of the government, found emery reserves in the province of Aydın in the 1840s. This invention also provided the discover of emery reserves in the United States. The reserves in Aydın, became the best emery mine on world, made a shocking effect on the world emery market and broke the monopoly of Naxos Island(Greece) on emery exportation.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(BCA)
Kararlar Daire Başkanlığı
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA)
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
Cevdet/ Darphane (C.DRB.)
Dahiliye/ İdare-i Umumiye (DH.İ.UM.)
Dahiliye/ Mektubi Kalemi (DH.MKT.)
İrade/ Dosya Usulü (İ.DUİT.)
İrade/ İmtiyazat ve Mukavelat (İ.İMT.)
İrade/ Meclis-i Mahsus (İ.MMS.)
İrade/ Orman ve Maadin (İ.OM.)
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.)
Şura-yı Devlet (ŞD.)
I.Tertip Düstur, V. Cilt
I.Tertip Düstur, VII. Cilt
I. Tertip Düstur, VIII. Cilt
II. Tertip Düstur, II. Cilt
II. Tertip Düstur, V. Cilt
The Gentleman’s Magazine, V. 205 (July-Dec.), 1858 London.
The Times, “Cotton Cultivation in Asia Minor”, Is. 38777, 14 October 1908 London.
Ahmet Şerif, Anadolu’da Tanin, Birinci Gezi, Kavram Yayınları, 1977.
Bayartan, Mehmet, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, C.10, S.1, 2008, ss.137-155.
Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
Epstein, Mortimer, The Early History of the Levant Company, G. Routledge & Sons Lt., 1908.
İleri, Turgut, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk’ün Madencilikle İlgili Düşünceleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Ocak 2011, C.19, No.1, ss.287-296.
Keskin, Özkan “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, OTAM Dergisi, S.29, Ankara 2011, ss.125-148.
Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları, Ankara 1982.
Majesty’s Stationery Office, Anatolia, London 1920.
Majesty’s Stationery Office, The Mineral Industry Of The British Empire and Foreign Countries, London 1925.
Monroe, Will Seymour, Turkey And The Turks: An Account of The Lands, The Peoples, And The Institutions of The Ottoman Empire , G.Bell & Sons, London 1908.
Ökçün, A. Gündüz, İktisat Tarihi Yazıları, Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara 1997.
Öztel, Muharrem, II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Maliyesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), İş Bankası Yayınları, İstanbul 1994.
Pamuk, Şevket, Osmanlı- Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
Pratt, Joseph Hyde, Corundum And Its Occurence And Distrubition In The United States, U.S. Government Printing Office, 1906.
Quataert, Donald, “19. Yy’da Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4. Cilt, İletişim Yay, İstanbul 1985, ss.913- 916.
Ravndal, G. Bie, Turkey A Commercial And Industrial Handbook, Government Printing Office, Washington 1926.
Sarıiz, Kadir, İlyas Nuhoğlu, Endüstriyel Hammadde Yatakları ve Madenciliği, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1992.
Sayın, Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavaidi, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
Shaw, Stanford J. “The Nineteenth – Century Ottoman Tax Reforms and Revenue System”, International Journal of Middle East Studies, Vol.6, No.4 (Oct.,1975), pp. 421-459.
Silliman, Benjamin, Sketch Of The Life And Scientific Work Of Dr. John Lawrence Smith, Judd&Detweiler Printers, Washington 1884.
Thobi, Jaques, “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, ss.724-739.
Tızlak, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Ankara 1997.
Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
Türkiye Cumhuriyetinin Yetmişbeşinci Yılında Aydın, Aydın Valiliği.
Van Der Zee, Héléna, Contes D’une Vieille Maison Et Quelques Racines Familiales, 1965.
Varlık, M. Bülent, “Osmanlı Devleti’nde Madenlerde Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4. Cilt, İletişim Yay., İstanbul 1985, ss. 917- 922.
Yorulmaz, Şerife, Aydın Vilayeti’nde Madenler (1850-1908), Dokuz Eylül Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 1994.
Wilson, David, Levant Company: Admissions of Freemen and Grants of Lİberty of Trade, 1695-1824, 2017.