Amasya Şer’iyye Sicillerindeki Dokuma Ürünleri (1784-1880)

Batıda, üretim araçlarındaki dönüşümün Osmanlı imalatçıları üzerindekiyansımaları hâlâ berraklaşmış değildir. Yüzyıllar boyu muazzam bir değişime şahitlik eden bircoğrafyada, pasif bir izleyici olarak kendilerini konumlandırmaları mümkün değildir. Doğu-batıticaret silsilesine eklemlenmiş olan, Osmanlı üreticilerinin yeni durum karşısında mutlaka yenidenorganize oldukları düşünülmelidir. Osmanlı şehirlerinin ve loncalarının tarih içindeki konumlarısaydamlaştıkça bu hususlar aydınlığa kavuşacaktır. Bir açmaz halini alan meselelerin çözümü iseher bir şehirdeki imalat merkezlerinin kendilerine özgü serüvenlerinin anlaşılmasıyla mümkünolacaktır. Sanayi İnkılabı, dokuma endüstrisinde ortaya çıkmıştır. Yürütülen çalışma çerçevesinde,Amasya sicillerindeki örneklerin ışığında Osmanlı dokumacılığına bir perspektif sağlanmayaçalışılmıştır. Bu doğrultuda sanayi inkılabı etkilerinin henüz hissedildiği zaman ve sonrasıdönemde, Amasya’da kullanılan kumaşlardaki değişim ve imalat usulündeki dönüşüm önemlidir.Özellikle Amasya’da üretilen kumaşlar ile şehir dışından getirilen kumaşlar belirlenmiştir. Bukumaşların zaman içindeki kullanım oranları, ithal dokumalar ve oranları ile dokuma sektöründekidiğer bir kısım unsurlar da tespit edilenler arasındadır. Belirlenen hususlar, 1784-1880 yıllarıarasında şehrin dokuma ürünleri genel görünümünü ortaya çıkarmıştır. Yürütülen araştırmaçerçevesinde yedi sicilde, iki yüzü aşkın tereke incelenmiştir. Bu terekelerde, 59 farklı kumaş tespitedilmiştir. Tespit edilen kumaşların alt türleri de eklendiğinde toplam 105 çeşit kumaşbelirlenmiştir. En çok tespit edilen kumaş basma kumaşıdır. Basma kumaşından sonra en yoğuntespit edilen kumaş ise çuhadır. Basma kumaşı 1830'lu yıllardan itibaren ivmesi artan bir oranlatespit edilmeye başlanmıştır. 1840’lı yıllara gelindiğinde, Amasya’da kullanılan kumaşların yüzdeonbeşi basma kumaşı iken 1860’lı yıllarda bu oran yüzde yirmileri aşmıştır. Bunun muhtemelnedeni pamuklu dokuma usulünde değişen üretim tarzıdır. Amasya şehrinde kumaş çeşitliliğiaçısından 1830’lu yıllardan sonra bir genişleme olduğu görülmüştür. 1850’li yıllara gelindiğindeise şehirde 50 civarı kumaş çeşidi kullanılmaktadır. Bu durumun nedeni, dokuma endüstrisindekiilerlemelerin, Amasya şehrine yansıması ile ilgili olabilir. Amasya şehrinde tespit edilen her dörtkumaştan biri, Amasya dışından getirilmiştir. Toplam kumaş çeşitlerinin yüzde dokuzu ithalkumaşlardır.

Textile Products in Amasya Qadi Court Records(1784-1880)

The reflections on Ottoman manufacturers of the transformation in the means of production in the West is still not clarified. It should be thought that Ottoman producers, who had become integrated into the commercial chain between east and west, certainly reorganized in the face of the new situation. It is not possible for them to have positioned themselves as passive spectators in a geographical area that had witnessed tremendous change for centuries. The Industrial Revolution emerged within the textile industry. Within the framework of the present study, an attempt has been made to provide a projection into the Ottoman textile industry from the examples in the Amasya court records. Within this framework, the fabrics produced in Amasya, the utilization rates of these fabrics over time, the imported textiles and their ratios as well as some other components within the textile sector have been identified. All these aspects that have been established have generally revealed the textile profile of the city between the years 1784 and 1880 in addition to the products brought in from other centers. Within the framework of the present study, hundreds of inheritances have been studied in seven registers. Within these inheritances, 59 different fabrics have been identified. When the sub-types of the identified fabrics are added, a total 105 types of fabric have been determined. The fabric encountered the most is the printed fabric. The second fabric encountered the most frequently after the printed fabric is broadcloth. The printed fabric starts to be identified at an acceleratingly increasing rate from the 1830s onward. While by the 1840s a minimum of fifteen per cent of fabrics used in Amasya were printed fabric, this ratio exceeded twenty per cent by the 1860s. It is observed that there was an expansion in the city of Amasya in terms of fabric diversity after the 1830s. By the 1850s, in turn, around 50 types of fabric were in use in the city. The likely cause for this is related to the reflection of the advances in the textile industry to the city of Amasya. One in every four fabrics identified in the city of Amasya was brought in from outside of Amasya. A total nine per cent of fabric types are imported ones.

PDF

___

APAK, Melek Sevüktekin, Filiz Gündüz, Fatma Eray, Osmanlı Dönemi Kadın Giyimleri, Türkiye İş Bankası yayınları, Ankara 1997.
AYTAÇ, Ahmet, “Osmanlı Döneminde Bursa İpekçiliği, Dokumacılık ve Bazı Arşiv Belgeleri”, Tarihin Peşinde, ‐ Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015, S.13, ss.1‐ 11.
AYTAÇ, Ahmet, Merve İlbak, Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde El Dokumalarına Dair Önemli Kayıtlar, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2014.
BAYER, Seniha Sadet, 61 Numaralı Amasya Şeriye Sicili, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1999.
DÖLEN, Emre, Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi yayınları, İstanbul 1992.
ERDOĞAN, Ahmet, 71 No’lu Amasya Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 2010.
FAROQHİ, Suraiya, “Krizler ve değişim 1500-1699”, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1300-1600, C.2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004.
FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, çev. Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay, YKY, İstanbul 2003.
GENÇ, Mehmet, “XVII. yüzyılda Osmanlı Sanayinde Gelişmeler ve Devletin Rolü”, Osmanlı, C.3, edt. Güler Eren, Ankara 1999.
GÜRSU, Nevber, Türk Dokumacılık Sanatı, Redhouse Yayınevi, İstanbul 1988.
HINZ Walter, İslam’da Ölçü Sistemleri, Marmara Üniversitesi Yayınları No.487, çev. Acar Sevim, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1990.
İNALCIK, Halil, Osmanlı imparatorluğu, Toplum ve Ekonomi, Eren yayıncılık İstanbul 1993.
İNALCIK, Halil, Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1.Baskı, İstanbul 2008.
KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim ve Kuşam Sözlüğü, Ankara, 1967.
ÖZ, Tahsin, Türk Kumaş ve Kadifeleri, Fasikül: 1, XIV-XVI. Yüzyıl, MEB Basımevi, İstanbul 1946.
QUATAERT, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İletişim Yayınları, Çev. Tansel Güney, İstanbul 1999.
SALMAN, Fikri, “Türk Kumaş Sanatında Görülen Kumaş çeşitlerimiz”, Sanat dergisi, S.6, Erzurum 2010, ss.13-42
ŞAHİN, İlhan, Feridun Emecen “Amasya”, DİA, , C. 3. İstanbul 1991.
TEZCAN, Hülya, “ Osmanlı Dokumacılığı”, Türkler, C.12, Ankara 2002.
YETKİN Şerare, “Türk Kumaş sanatı”, Başlangıçtan Bu Güne Türk Sanatı, Ankara 1993, ss.329-342
YILMAZ, Serap, “XVIII. Yüzyıl Tekstil Dünyasından: Hindistan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Pamuk İpek Karışımı Kumaşları” Belleten, Cilt: LVI – Sayı: 217 – Yıl: 1992 Aralık, ss.775-807, s.789.
YÜCEKAYA, Hüsnü, “Trabzon Şer’iyye Sicillerindeki Dokuma Ürünleri”, Turkish Studies, c.18/16, Ankara 2018.
BOA., C..AS., 903, 38947
H.1198-1199 (M.1784-1786) Tarihli 61 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1226(M.1811) Tarihli 68 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1234-1237 (M.1818- 1821) Tarihli 71 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1249-1250 (M.1833-1834) Tarihli 74 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1255-1261 (M.1839-1845) Tarihli 78 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1279-1284 (M.1862-1868) Tarihli 89 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.
H.1283-1297(M.1867-1880) Tarihli 94 Numaralı Amasya Şer’iyye Sicili.