Osmanlı’nın Son Dönemi Maçka’da Kiliselerin Tamiri ve Yeniden İnşâsı

Bu makalede, Maçka'da tamir gören ve yeniden inşâ edilen kiliseler ele alınmıştır. Ulaşılabilen belgeler ışığında, kiliselerin tamir ve yeniden inşâ taleplerinin nasıl gerçekleştirildiği incelenmiştir. Nitekim arşiv belgelerinde ve kilise defterlerinde yapılan araştırmalar, Maçka özelinde bu türden faaliyetlerin ilk olarak 1848 yılında gerçekleştiğini göstermektedir. Dolayısıyla çalışmamızın zaman kesitini yaklaşık olarak Osmanlı'nın son yüzyılı oluşturmaktadır. Bunlara ilaveten araştırmamızda tamir gören ve yeniden inşâ edilen toplam yedi kilisenin kısaca tarihî serencamı yer almaktadır. Çalışma alanı olarak Maçka belirlenmiştir. Bunun sebebi tarihi süreç içerisinde Maçka'nın hem çok sayıda kiliseye ev sahipliği yapmasından hem de Ortodoks Hıristiyanlık alemi için önemli bir merkez olmasından kaynaklanmaktadır. Zira Maçka, Kudüs ve Aynaroz'dan sonra üçüncü mukaddes yerdir. Buranın kutsiyeti havarilerden birinin oraya gitmesiyle açıklanmaktadır. Diğer taraftan bölge Osmanlı Devleti'nde yaşanan tanassur hareketlerinin odak noktasında bulunmaktadır. Onun için bu makalede, sadece tamir ve inşâ faaliyetinin ötesinde devletin, Hıristiyan tebaanın mabedleriyle ilgili taleplerine karşı nasıl bir tutum sergilediğinin resmi de ortaya konulmaktadır

Reconstruction and Restoration of The Churches of Macka in Late Ottoman Period

In this article we have researched reconstructed and restored churches in Maçka. On the basis of archived documents, we examined the ways of responding to the demands of reconstruction and restoration of the churches. The studies done on the archives and church records have proven that those kind of works started initially in Maçka in 1848, which indicates that the period we study covers up the late time of the Ottomans. In addition to that, we investigated the short history of seven churches which were restored and reconstructed. The reason that we chose Maçka region for this study is its historical significance, since it was home of many churches, and one of the important centre for the Orthodox Christian world. Maçka is the third holy place after Kudus and Ayranoz. Its holiness is interpreted by an Apostles’ pilgrimages. In addition, during the Ottoman period the region was a central place for convertion to Christianity. Therefore, we aimed primarily to illustrate the strategy of the rulers of that time in dealing with the demands of Christians for their place or worships, alongside the issue of reconstruction and restoration of the churches

PDF

___

Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 2984/223740; 3542/265603; 4156/311640.
Bâb-ı Âsafî Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Kilise Defterleri (A.DVN.KLS.d.), defter no: 1, 2, 7.
Cevdet, Adliye (C.ADL), 57/3460.
Cevdet, Dahiliye (C.DH), 12/586.
Dahiliye, Islahat (DH.TMIK.S), 66/35.
Dahiliye, Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2811/54; 2824/63.
İrade, Adliye ve Mezahib (İ.AZN), 3/7; 110/22; 116/21.
İrade, Dahiliye (İ.DH), 862/69027; 1480/31.
İrade, Hariciye (İ.HR), 234/13834; 254/15116; 259/15465.
İrâde, Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 229/7893.
Sadaret, Mektubi Kalemi (A.MKT), 132/74; 132/85.
Şûrâ-yı Devlet (ŞD), 1864/2; 1865/18; 1868/3; 1872/10; 2600/19.
Yıldız, Sadaret Resmi Maruzat (Y.A.RES), 14/15.
Düstur, “Arâzî-i Emîriyye Üzerine Bilâ Ruhsat İnşâ Olunmuş ve Olunacak Fabrika ve Emsâli Müessesâtın Cezâen İki Kat Bedel-i Öşre Rabtı ve Teferruâtı Hakkında İrâde-i Seniyye”, Matbaa-i Âmire, C. 4, 2. Tertip, Dersaâdet 1331, s. 10-12.
Trabzon Vilâyeti Salnâmesi, Trabzon Vilâyeti Matbaası, Trabzon 1286/1869; 1287/1870; 1288/1871; 1289/1872; 1290/1873; 1291/1874; 1293/1876; 1294/1877; 1296/1879; 1298/1881; 1311/1893; 1313/1896; 1320/1902.
AHTERÎ, Mustafa b. Şemseddin el-Karahisârî, Ahterî-i Kebîr, Dârü’t-tıbâati’l-âmire, İstanbul 1293.
AKMAN, Mehmet – Mehmet Aydın – Levent Öztürk, “Kilise”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, s. 11-18.
ASLAN, Halide, “Tanzimat Döneminde Dinî Değişim Halleri: İhtida-Gizli Din-Tanassur ve Osmanlı”, Toplum Bilimleri Dergisi, C. 6, S. 12, Temmuz-Aralık 2012, s. 55- 82.
AYAR, Talip, Osmanlı Devletinde Fetvâ Eminliği (1826-1922), DİB Yayınları, Ankara 2014.
AYDIN, M. Akif, “Osmanlıda Hukuk”, Osmanlı Devleti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Gazetecilik A.Ş., C. II, İstanbul 1999, s. 375-438.
BEYDİLLİ, Kemal, “Osmanlı Döneminde Kilise Siyasetinden Bir Kesit –II. Mahmud Devrinde Kilise Tamiri-, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, Ed. Azmi Özcan, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000, s. 255-266.
BİLGİN, Mehmet, “Trabzon’un Tarihi”, Trabzon, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 27-79.
COŞKUN, Osman, Doğu Karadeniz Yer Adları ve Söz Varlığı (Artvin-Rize-Trabzon), Çatı Kitapları, İkizdere 2013.
DURMUŞ, Adnan, Tarih ve Kültürü İle Maçka, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon 2010.
DURMUŞ, Adnan, Tarih ve Kültürü İle Hamsiköy ve Meryemana Vadileri: Maçka, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon 2011.
EMİR, Osman, Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Serander Yayınları, Trabzon 2011.
ERKAL, Mehmet, “Arşın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul 1991, s. 411-413.
EYİCE, Semavi, “Aynaroz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1991, s. 267-269.
EYUBOĞLU, İsmet Zeki, Maçka, Pencere Yayınları, İstanbul 2004.
FALLMERAYER, Jakob Philipp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Çev: Ahmet Cevat Eren, Haz: Celalettin Yavuz-İsmail Hacıfettahoğlu, Not: İbrahim Tellioğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
FAYDA, Mustafa - M. Macit Kenanoğlu – Ahmet Yaman, “Zimmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 44, İstanbul 2013, s. 428-440.
GENÇOĞLU, Mustafa, “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 2, S. 1, Nisan 2011, s. 29-50.
GÜNDAY, Ahmet Faik Hurşit, Hayatım ve Hatıralarım, Çelikcilt Matbaası, İstanbul 1960.
KARAGÖZ, İlyas, Maçka Yer Adları, Turan Kültür Vakfı, İstanbul 2003.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. 5, Ankara 2011.
KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2012.
ÖZCAN, Azmi, “Islahat Fermanı ve Din Hürriyetinin Sınırları”, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, Ed. Azmi Özcan, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000, s. 107-114.
ÖZDİŞ, Hamdi, Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilayeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Ankara 2008.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, C. 2-3, İstanbul 2004.
TÜRKAN, Ahmet, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti’nde Tanassur Olayları ve Akdağmadeni’ndeki Gizli Hristiyan İstavrîler”, Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 10, Konya 2010, s. 141-174.
ÜNLÜ, Mucize, “Tanzimat Sonrasında Samsun Çevresinde Gayrimüslimlerin Kilise ve Mektep İnşa ve Tamir Faaliyetleri”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Ed. Cevdet Yılmaz, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, C. I, Samsun 2006, s. 149-162.
YAMAN, Ahmet, “Müslüman Mahallesinde Çan Çalınabilecek Salyangoz Satılabilecek Mi?” Eski Yeni, S. 1, Bahar 2006, s. 51-55.