Osmanlı hariciyesi’nin hazırladığı “bahreyn adaları meselesi” kitapçığı üzerinden ingiliz sömürgeciliği’ne bakış

Almanya ve İtalya‟nın 1870‟lerde İngiltere‟ye rakip güçler olarak ortaya çıkmaları üzerine kızışan sömürgecilik mücadelesinde İngiltere bir yandan Hindistan‟a giden ticaret yollarını elde tutmak bir yandan da Osmanlı Devleti‟nden toprak koparmak için yoğun çaba göstermiştir. 1880 yılında Mısır‟a giren İngiltere, ardından Basra Körfezi‟nde kıyısı bulunan Osmanlı tabiiyetindeki yerel emirliklerle ikili anlaşmalar yapmış, daha sonra da himaye hakkı bulunduğunu ileri sürerek Osmanlı Devleti‟nin buralara müdahalesine engel olmuştur. Osmanlı Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan “Bahreyn Adaları Meselesi” kitapçığında İngiltere‟nin yayılmacı siyaseti üzerinde durulmuştur. Bu kitapçıkda Osmanlı idaresinin karşısına çıkan bölgede Arapların aşiret yapısından kaynaklanan zorluklar anlatılmaktadır. Bu makale İngiltere‟nin kullandığı sömürgeleştirme yöntemleri ve merkezden uzak eyaletlerde Osmanlı idaresinin karşı karşıya olduğu zorlukları “Bahreyn Adaları Meselesi” kitapçığının anlatımı çerçevesinde incelemektedir.

A Look on the British Imperialism through the Perspective of the Ottoman Foreign Ministry Booklet: “The Issue of the Bahrain Islands”

The emergence of Germany and Italy as rival powers against the British Empire in the 1870s intensified the colonial competition and urged Britain not only to secure the trade routes to India but also to capture lands from the Ottoman Empire. The British Empire invaded Egypt in 1880 and signed bilateral treaties with the local emirates in the Persian Gulf which were under the Ottoman domain. Then, by referring to those bilateral treaties, the British Empire prevented Ottoman interventions in the Gulf emirates. “The Issue of the Bahrain Islands” booklet, prepared by the Ottoman foreign ministry, focuses on the expansionist policy of the British Empire. The booklet narrates the challenges posed to the Ottoman administration by the tribal structure of the Arab tribes. This article examines different types of British colonizing and problems in the distant provinces of the Ottoman Empire within the framework of “The Issue of the Bahrain Islands” booklet.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (BOA)
BOA. A.MKT. NZD. 286/87
BOA. A. MKT. UM. 426/63; 1277/S/27-17/Eylül/1868
BOA. A. MKT. NZD. 286/87; (1275-1858)
BOA. BEO. 131/9751 nr 2; 1310/C/9- 29 Aralık/1892
BOA. BEO. 2569/192674
BOA. BEO. 2569/192674;1323/Ra/3 – 8 Mayıs 1305
BOA. BEO. 772/57836, (Harbiye; 57836)
BOA. BEO.796/59642; 1314/M/6 – 7 Haziran 1896
BOA. DH. MKT. 776/28; 1321/Z/19 – 7 Mart 1904
BOA. DH. MKT. 1797/138
BOA. DH. MKT. 1700/33; 1307/C/27 – 18 Mart 1890
BOA. HR. HMİ. İİO. 50/10; 1331/Ks/19- 1/İubat /1916
BOA. HR. SYS. 104/10; 1905/5/6
BOA. HR. SYS. 114/38; (1908)
BOA. HR. SYS. 2438/43; 1917/ 8/ 6
BOA. HR. İFR. 116/2 ; 17/10/1866
BOA. HR. TO. 452/46 ; 1870/1/15
BOA. KK. 213/18
BOA. MVL 272/21; 1270/İ/1- 29/Nisan/1854
BOA. Y. MTV. 39/63
BOA. Y. PRK. AZJ 20/2; 1309/M/1- 17/Agustos/1890
Basılı Kaynaklar
ADAMOF, E.E., Cihan Harbinde Avrupa Hükümetleriyle Türkiye'nin Paylaşılması, (çev. Hüseyin Rahmi) İstanbul 1926.
BALCI, Ramazan, Filistin‟de Son Türkler, Tarih DüĢünce Kitapları, İstanbul 2005.
BALCI, Ramazan, Kuşatılmış Vatan Sultan Abdülhamid ve Mısır, Yitik Hazine, İstanbul 2011.
BALCI, Ramazan, Osmanlı‟nın Son Öyküsü, Nesil Yay., İstanbul 2006.
el- HATİB, Mustafa Akil İhak, “et-Tenafüsü‟l-Osmanî el-İranî fî Miyahi el-Halic el-Arabî (1829-1885)”, es-Sılatü‟t-Tarihiyyetü Beyne Halicü‟l-Arabî ve‟d-Devletü‟l- Osmaniyye, el- Emaratü‟l- Arabiyyetü 2002. s. 148-170.
el-AYDIRUS, Muhammed Hasan, es-Siyasetü‟l-Osmaniyye Tücahu el-Halîce el-Arabî, Dâru‟l-Mektebî, Abudabi, Tarihsiz. Feridun BEY, Münşeatu‟s-Selâtin, c. I. İstanbul 1284.
El- HURİ, Fuad İshak, el- Kabile ve‟d-Devletü fî Bahreyn, Ma‟hedü İttihad-ı Arabî, Beyrut 1983.
HALLIDAY, Fred, Basra Körfezi‟nde Halk Savaşları, Evren yay. İstanbul 1977.
KARADENİZ, Yılmaz ve KARA, Hidayet, “Bağdat, Basra, Bahreyn ve Necit Bölgelerinde Osmanlı- İngiliz Nüfuz Mücadelesine Dair Layiha”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı / Middle East Special Issue, Ekim 2010.
KURİUN, Zekeriya, Basra Körfezinde Osmanlı İngiliz Çekişmesi, Katar‟da Osmanlılar 1871-1916, TTK Yay., Ankara 2004.
KURİUN, Zekeriya, “el-Osmaniyyun ve Âl-i Suûd fî'l- ArĢîfi'l-Osmanî (1745-1914)” Nedvetü Re‟sü‟l-Haymeti et-Tarihiyyetü es-Saniyetü (10-16 Rebi‟ul ahir 1409/ 19-21 November 1988), el- Emaratü‟l- Arabiyyetü 2002, s. 148-170.
ORHONLU, Cengiz, “1559 Bahreyn Seferine Ait Bir Rapor”, Tarih Dergisi, İst. Ünv. Edebiyat Fak. Yay, Mart 1967, s.1-16.
ÖKE, Mim Kemâl, İngiliz Casusu Prof. Armînius Vambery'nin Gizli Raporlarında II. Abdülhamid ve Dönemi, Üçdal NeĢriyat, İstanbul 1984.
ÖZBARAN, Salih, “Basra Beylerbeyliği‟nin KuruluĢu”, Tarih Dergisi, İst. Ünv. Edebiyat Fak. Yay., Mart 1971, nr. xxv, s. 51-72.
RAİF, Ragıb ve AHMET, Rauf, Mısır Meselesi, Hariciye Nezareti, İstanbul 1334.
RIDVAN, Nebil Abdülhay, “Evzau Havle‟l- Alakati es-Suudiyye el- Bahreyniyye Hilale‟l- Fetreti‟s Saniyeti min Hükmi‟l - İmam Faysal b. Türkî 1843-1865”, Mecelletü Camiatü Ümmü‟l- Kura, c. XIX/a-42, Ramazan 1428, s. 283-284.
RUMBEYOĞLU, Fahreddin ve NABİ, Hariciye Nezareti, İstanbul 1334. Muhammed, Aden ve Nevahi-i Tis‟a Meselesi,
RUMBEYOĞLU, Fahreddin ve NABİ, Muhammed, Bağdad Meselesi, Hariciye Nezareti, İstanbul 1334.
RUMBEYOĞLU, Fahreddin ve NABİ, Muhammed, Kuveyt Meselesi, Hariciye Nezareti, İstanbul 1334.
RUMBEYOĞLU, Fareddin ve NABİ, Muhammed, Bahreyn Adaları Meselesi, Süreyya, Sicill-i Osmanî, c. III.
UZUNÇARŞILI, İ. H., Mekke-i Mükerreme Emirleri, TTK Yayınları, Ankara 1984.
YAĞİ, İsmail Ahmed, “Siyasetü Mithat PaĢa Vali-i Irak el-Osamnî Tücahü el-Halc el-Arabî 1869-1872”, es-Sılatü‟t-Tarihiyyetü Beyne Halicü‟l-Arabî ve‟d-Devletü‟l-Osmaniyye, el- Emaratü‟l- Arabiyyetü 2002, s. 30-47.