Celal ÖNEY

Amerikan board ve sason ermeni isyanı’nın Amerika’da propmerikan board ve sason ermeni isyanı’nınpraganda aracı olarak kullanılması

Anadolu’da meydana gelen Ermeni isyanlarının oluşum sürecine katkı yapan dış etkenlerden birisi de Amerika Birleşik Devletleri’dir. ABD 19. yüzyıldan beri, Osmanlı topraklarında kendisi için çıkar alanları meydana getirmek için iki önemli araçtan yararlanmıştı: ticaret ve misyonerlik faaliyetleri. Emperyalist yönde değişen dünya siyasetinde, ABD bu iki enstrüman sayesinde diğer devletlere karşı açık kapı emperyalist hareketine geçmişti. 1810 yılında kurulan Amerikan Board misyoner örgütü, kendisine hedef kitle olarak Anadolu’nun her tarafına yayılmış olan Ermenileri seçmiş, Osmanlı topraklarında açmış olduğu misyoner okulları sayesinde Ermeni gençlerini yetiştirip Ermeni isyanlarının oluşumuna zemin hazırlamış ve ABD’nin Anadolu’da söz sahibi olmasını planlanmıştır. Ayrıca, American misyonerlerinin 19. yüzyılın sonlarında başlayan Ermeni isyanlarını ABD’de bir propaganda malzemesi olarak kullanarak para toplamaları bu ülkede Osmanlı Devleti’ne karşı bir kamuoyu oluşmasına neden olmuştur. Bu makale Amerikan Protestan misyonerlerinin Sason İsyanları’nı ABD’de bir propaganda aracı haline dönüştürülerek isyanı para toplayacak bir firsat olarak degerlendirdikleri tezini işlemektedir.

The American board and the usage of the sason Armenian revolt as a propaganda tool in the united states

The United States of America has been one of the external factors in the emergence of Armenian uprisings in Anatolia. Since the beginning of the nineteen century, the US had tried to utilize two instruments for constituting its interest in the Ottoman territories: trade and missionary activities. As modern imperialism advanced in the 19th century, with the help of these two instruments the US created an advantage against its rivals with an open door imperialism. Founded in 1820, the American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM) targeted Anatolian Armenians in its missionary work, opened missionary schools in Anatolia, paved the road for the Armenian uprisings through education of the Armenian youth, and planned to increase American influence in Anatolia. Furthermore, missionaries used the Armenian uprisings of the late 19th century as a propaganda machine to gather funding in the US and created an anti-Ottoman public opinion. This article argues that American Protestant missionaries used the Sason Armenian Revolt as a propaganda tool in the US and saw the revolt as an opportunity to raise funds for their mission.

PDF

___

B.O.A., HR. SYS. 2741/75 (5.Mayıs. 1897)
B.O.A., Y. PRK. ZB. 26/92 (26. Mart. 1901)
B.O.A., HR. SYS, 2834/12 (23 Kasım 1895)
B.O.A, HR. SYS. 2834/9 (26 Kasım 1895)
B.O.A, Y.PRK. BİK, 41/18,
B.O.A, HR. SYS. 2838/27,
B.O.A, Y.A. HUS. 331/82
AÇIKSES, Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
ALAN, Gülbadi, Gökhan Polat, “The American Board And The Ottoman Women’s Education”, History Studies: ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı, Ekim 2011.
AYDIN, Mithat “Amerikan Protestan Misyonerlerin Ermeniler arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi Dergisi (OTAM), S: 19, Ankara, 2005.
BARTLETT, S.C. Historical Sketch of The American Board: Turkey Report, American Board, Boston, 1889.
ÇELİK,Mehmet, “Osmanlı’da Misyoner Kiliseler Nasıl ve Neden Kuruldu”, http://www.tbbd.org/index.php?option=com_content&view=article&id=153%3Aosma nlida-msyoner-klseler&catid=36&Itemid=48 Ulaşım: 31.03.2012.
ÇUKUROVA, Bülent, Antep’te “Ermeni Ulusçuluğunun Doğuşunda Amerikalılar ve Kolejin Etkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 40, Kasım 2007.
DANACIOĞLU, Esra, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitü Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 9-10.
DİNÇARSLAN, Latif,Zeytun’da Misyoner Faaliyetleri, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Editörler: Metin Hülagü, İakir Batmaz, Gülbadi Alan, EUSAS II, Cilt: 3,Kayseri 2008.
ERDEM, Hüseyin Hıristiyanlıkta Kongregesyonalist Akımın Ortaya çıkışıve Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Dinler Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara, 2009.
ERDOĞAN, Dilşen İnce “Merzifon’da Amerikalı Misyonerler ve Ermeniler”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 11, İzmir, 2005.
FENDOĞLU, Hasan Tahsin, “Amerika Birleşik Devletleri’nin Misyonerleri ve Osmanlı Devleti”, Türkler Ansiklopedisi, Ed: Hasan Celal Güzel, Cilt:14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
GÜLLÜ, Ramazan Erhan. Antep Ermenileri (Sosyal, Siyasi ve Kültürel Hayatı), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
GÜLER, Yavuz “Osmanlı Devleti Dönemi Türk - Amerikan İlişkileri (1795 – 1914)”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, Ankara 2005.
GÜLMEZ, Nurettin, “Tahkik Hey'eti Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı”, Belleten, Cilt: LXX - Sayı: 258 - Yıl: 2006.
HAYDAROĞLU, İlknur Polat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 14, Ed. Hasan Celal Güzel, Ankara, 2002.
HOLMES, Mary Caroline Urfa Ermeni Yetimhanesi (1919-1921), Çev: Vedii İlmen, Yaba Yayınları. “İsyanlar” http://www.ermeniteroru.8m.com/isy.htm Ulaşım Tarihi: 02.04.2012.
KANTARCI, İenol, Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeniler ve Ermeni Lobisi, Aktüel Yayınları, İstanbul 2004.
KAYMAZ, İhsan İerif, “Wilson Prensipleri ve Liberal Emperyalizm”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 67-68-69, Cilt: XXIII, Mart-Temmuz-Kasım 2007.
KELLER, Bill, “The Return of America’s Missionary Impulse,” New York Times, 15 Nisan 2011, http://www.nytimes.com/2011/04/17/magazine/mag-17Lede-t.html. Ulaşım: 31.03.2012.
KILIÇ, Remzi, “Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlerin Ermeni Okullarında Ermeni Milliyetçiliğine Etkileri”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Editörler: Metin Hülagü, Şakir Batmaz, Gülbadi Alan, EUSAS II, Cilt: 4, Kayseri 2008.
KOCABAŞ, Süleyman, Türkiye’de Gizli Tarih III: Misyonerlik ve Misyonerler, Vatan Yayınları: 29, İstanbul, 2002.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İmge Yayınları, Ankara, 2000.
KÜÇÜK, Mehmet Alparslan, “Anadolu’da “Protestan Ermeni Milleti”nin Oluşumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50:2, Ankara 2009.
MALKOÇ, Mustafa Nulman, “Türkiye’de Protestan Misyonerliği”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, No 43, Türkiye’de Misyonerlik, İsav Yayınları, İstanbul, 2004.
MUTLU, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkube Yayınları, İstanbul, 2005.
ORTAYLI, İlber Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ed. Ali Berktay, İstanbul, 2008.
ÖZKAN, Salih, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19, Bahar 2006.
ÖZCAN, Tuğrul, II. Abdülhamid Döneminde Orta ve Doğu Karadeniz’de Meydana Gelen Ermeni Olayları, Akis Kitap, İstanbul, 2007.
ÖZBEK, Pınar, Missionaries and the Near East Relief Society U.S. Foreign Policy Towards the armenian Question 1915-1923, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
SELVİ, Haluk, Birinci Dünya Savaşından Lozan’a Ermeni Sorunu, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları 2. Baskı, Sakarya 2004.
SELVİ, Haluk, “Amerika Birleşik Devletlerinde Ermeni Faaliyetleri”, Milli Eğitim Bakanlığı, Eğitim Dergisi, Yıl:3, Sayı: 38.
SEZER, Ayten, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Ekim 1999.
STRONG, William E. The Story Of The American Board, The Pilgrim Press, Boston, 1910.
ŞAFAK, Nurdan, Osmanlı Amerikan İlişkileri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
ŞİMŞİR, Bilal, “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri (8-12 Ekim 1984 Erzurum), Ankara 1985.
ŞİŞMAN, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt: 14, Ed. Hasan Celal Güzel, Ankara, 2002.
TAŞKIN, Faruk, Amerikan misyoner okullarından "Merkezi Türkiye Koleji" (1876-1924), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin 2007.
TURAN, Ömer, “Amerikan Misyonerlerine Ermeni Patrikhanesinin Tepkisi”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Editörler: Metin Hülagü, İakir Batmaz, Gülbadi Alan, EUSAS II, Cilt: 3, Kayseri 2008.
UMUNÇ, Hikmet, “On The Edge Of The Civilized Word: Cyrus Hamlin And The American Missionary Work In Turkey”, Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt:LXIII. Sayı: 253, Ankara, 2004.
VAN BIEMA, David. “Religion: Missionaries Under Cover” Time, 30 Haziran 2003, http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1005107,00.html, Ulaşım: 31.03.2012.
YUVALI,Abdülkadir,“Ermeni İsyanlarında Misyoner Okulların http://strateji.cukurova.edu.tr/ERMENI/05.htm, Ulaşım: 24.03.2012. Rolü”, “Haiti’de Amerikan Misyonerler Resmen Suçlandı,” http://tr.euronews.com/2010/02/05/haiti- de-amerikali-misyonerler-resmen-suclandi/ Ulaşım: 31.03.2012.