OSMANLI DEVLETİ’NDE KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLARIN KARŞILAŞTIKLARI PROBLEMLERİN OSMANLI HUKUKU BAĞLAMINDA ANALİZİ (XVIII. YÜZYIL AYINTAB ÖRNEĞİ)

Çocuk, bir toplumun geleceğini inşâ eden en temel öğedir. Çocukların aile içerisinde her açıdan mükemmel yetişmesi toplumun refahı için zaruret arz etmektedir. Bu bağlamda aile, çocuğun sosyal bir varlık olarak hayatını devam ettirme noktasında ciddi bir öneme sahiptir. Her ne kadar çocukların aile ortamının verdiği öz güvenle maddi ve manevi ihtiyaçlarının sağlıklı bir şekilde karşılanarak yetişkin bir fert olma sürecini tamamlaması, aslında istenilen bir durum olsa da aile içerisinde gelişen bazı olumsuz olaylar, çocuğun ileriki yaşamını da derinden etkileyebilecek tarzda cereyan edebilmektedir. Tarih boyunca tüm toplumlarda bunun örneklerini görmek mümkündür. Bu cümleden olarak, Osmanlı toplum hayatında da, eşlerden birinin vefatı, evi terk etmesi veya eşlerin boşanması gibi sebeplerden ötürü birçok çocuk anne ya da babayla yaşamak zorunda kaldığı gibi her iki ebeveynin vefatı, ebeveynler tarafından sokağa terk edilme ya da çeşitli sebeplerle evlatlık olarak verilme gibi nedenlerden dolayı da çocuk hem annesinden hem de babasından mahrum bir şekilde yaşamını sürdürebilme gibi bir acı gerçekle erken yaşlarda karşı karşıya kalabilmekte idi. Nitekim böyle bir durum karşısında Devlet-i Âliyye, çeşitli nedenlerle öz ebeveynlerinden mahrum bir şekilde yetişmek zorunda kalan çocukların haklarını yasalarla güvence altına alma yoluna gitmiş ve onlara İslam hukukuna uygun bir şekilde nafaka, vasi, vasi nazırı tayini, hıdâne, vakıf gibi izlediği sosyal politikalarla talihsiz çocukları koruma altına alarak maddi ve manevi açıdan desteklemiştir. Bu kapsamda konumuzla ilgili olarak 18.üzyıl Ayıntab mahkeme kayıtlarına sirayet eden olayların tetkiki neticesinde kimsesiz, ailesi dağılmış, üvey ve evlatlık çocukların hukuki durumları, hangi sebeplerle çocukların annesiz veya babasız kaldığı, çocukluk döneminde aile yoksunluğu problemiyle karşılaşan çocukların yetiştirilmesi noktasında Osmanlı uygulamalarının neler olduğu gibi konular, ilgili mahkeme kayıtlarına yansıyan veriler nispetinde ortaya konulmaya çalışılmış ve Osmanlı’nın talihsiz çocukları Gaziantep örneğiyle değerlendirilmiştir.

Analysis Of The Problems Encountered By The Children In Need Of Protection In The Ottoman State In Terms Of Ottoman Law (Case Of 18th Century Ayıntab)

A child is the most fundamental element constructing the future of a society. Raising children perfectly in any aspect within family is important for the public welfare. In this respect, a family has considerable significance in relation to maintain a child’s life as a social existence. Although completing the period of becoming an individual by fulfilling the material and moral needs with the self-confidence provided thanks to family environment is in fact a desired situation, some negative events thriving within the family may take place in a manner that might deeply affect a child’s future. It is possible to see the examples of these events in all societies throughout history. Hence, because of the facts such as the death of one of the spouses, one’s abandonment of home or divorce of partners, too many children not only had to live with a single parent but because of the facts such as the death of both parents, abandonment of children in the street by the parents or giving them up for adoption with various reasons are seen in the Ottoman community life and children had to expose a bitter truth in early ages such as losing both of their parents. Thus, in the face of such a situation, Devlet-i Aliyye (The State) sought to secure the rights of children who had to be raised without their biological parents because of various reasons and supported the unfortunate children materially and morally by securing them in line with Islamic law with socialpolicies pursued such as alimony, trustee, appointment of trustee chamberlain, hidane (a right acknowledged to children about raising them) and a foundation. In this context, regarding our subject, as a result of addressing the cases found in the 18th century Ayıntab court records, subjects such as the legal status of orphans, children with separated family, stepchildren and adopted children, the fact that why the children were left without a mother or a father, practices in the Ottoman state in terms of raising children exposed to such cases during childhood period have been tried to be discussed based on the data reflected in the relevant court records and the unfortunate children of Ottoman have been evaluated with the case of Gaziantep.

PDF

___

A. Ana Kaynak ve Arşiv Kaynakları
1.Kur’ân-ı Kerîm
Bakara/83, 177, 215, 220, 227, 229, 230, 232, 236, 237, 233, 241,Beled/15, Duha/6, 9, En’am/41,152, Enfal/41, Fecr/17, Gâfir /67, Hac /5, Haşr/7, İnsan/8, İsra/34, Maun/2, Meryem /12, 29, Nisa/2, 3, 6, 8, 10, 36, 127, Nur /31, 59, Talâk /1, 6
2.Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Gaziantep Şer’iyye Sicilleri (GŞS): GŞS 53, GŞS 55, GŞS 56, GŞS 57, GŞS 58, GŞS 59, GŞS 60, GŞS 64, GŞS 66, GŞS 69, GŞS 71, GŞS 72, GŞS 73,GŞS 75, GŞS 78, GŞS 80, GŞS 81,GŞS 82, GŞS 86, GŞS 87, GŞS 90, GŞS 93, GŞS 100, GŞS 103, GŞS 114, GŞS 117, GŞS 125, GŞS 127. B. Araştırma Ve İnceleme Eserler
Acar, İbrahim, “İslam Hukuku Açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber’in Zeynep’le Evliliği, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.7, Nisan 2006, s.99-110.
Araz, Yahya, Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 2000.
_______, “Erken Modern Osmanlı Toplumunda Evden Ayrı Düşmek: Gidenler ve Arkada Kalanlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Toplumsal Cinsiyet II, Doğu Batı Yayınları, S.64, Ankara 2013, s.145-175.
Arı, Abdüsselam, “Yetim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 43, İstanbul 2013, s.501-503.
Atav, Nephan, (1955),“Şahsiyetin Gelişiminde Aile Çevresinin ve Ailedeki Gerginliklerin Etkileri”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.10, S.4, 1955, s.134-149.
Aydın, Mehmet Akif , “Evlat Edinme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s.527-529.
_______, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul 2019.
________,“Çocuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.361-363.
________, Osmanlı Aile Hukuku, Klasik Yayınları, İstanbul 2018. Bardakoğlu, Ali,“Hidâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, s.467-471.
_______, “Vesâyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 43, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s.66-70.
_______, “Bulûğ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 413-414.
Bay, Abdullah, “Osmanlı Toplumunda Koruyucu Aile Uygulaması”, Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Yetimlerin Himaye Edilmesi Koruyucu Aile Olmak, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2018, 67-87.
Berki, Şakir, “Boşanma ve Ayrılık”, AÜHFD, Cilt 32, S.1-4, 1975, s.135-154.
Biçer, Ayşe, Fıkıh’taki Yaşlar ve Hükümlere Etkisi, Yükseklisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2004
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C.5, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1988.
Cin, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1974.
_______, Eski Hukukumuzda Boşanma, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Konya 1988.
_______-Akgündüz, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2017.
Çeker, Orhan, İslam Hukukunda Çocuk, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1990. Erbay, Celal, “Nafaka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, s.282-285.
_________, İslam Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Rağbet Yayınları, İstanbul 1998.
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, TDK Yayınları, Ankara 1964. Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Çev. Elif KILIÇ, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2012.
Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2008.
Franklin, Bob, Çocuk Hakları, Çev: Alev Türker, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1993. Güçlü, Sevinç, “Çocukluk ve Çocukluğun Sosyolojisi Bağlamında Çocuk Hakları”, Sosyoloji Dergisi, Armağan Sayısı, 2016, s.1-22.
Hökelekli, Hayati, “Çocuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.361-363.
İpşirli, Mehmet, “Avarız Vakfı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.109.
Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul 2019. Karaca, Behset, 1501’de Hamid Sancağı Vakıfları, T.C. Burdur Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Burdur 2014.
Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, Cilt 1, Nesil Yayınları, İstanbul 1986.
____________, Ana Hatlarıyla İslam Hukuku, Cilt 2, Ensar Neşriyat İstanbul 2019.
____________, İslâm’da Kadın ve Aile, Ensar Neşriyat, İstanbul 2008.
Kaşıkçı, Osman, “Radâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s.384-386.
Kaya, Abdulkadir, “Niçin Koruyucu Aile Olmak Gerekir”, Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Yetimlerin Himaye Edilmesi Koruyucu Aile Olmak, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2014, s.183-189.
Kaya, Ali, “17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.17, S.1, 2008, ss.81-107.
Kazıcı, Ziya, Osmanlıda Vakıf Medeniyeti, Kayıhan Yayınları İstanbul 2014. Kia, Mehrdad, Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, Çev: Özgür Özol, Pozitif Yayınları, İstanbul 2013.
Koçak, Muhsin- Dalgın-, Nihat- Şahin, Osman, İslam Hukuku, Ensar Neşriyat, İstanbul 2020.
Köse, Saffet, “Lakît”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, s.68-69.
Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, (1839-1876), Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa 1998.
Ögel, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yayınları, Ankara 1979.
Özcan, Ruhi, İslâm Hukukunda Hısımlık Nafakası, Çağlayan Yayınları, İzmir 1996.
Öztürk, Hüseyin, Kınalı-zâde Ali Çelebi’de Aile, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
Peırce, Leslıe, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, Çev: Ülkün Tansel, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2005. Söylemez, Faruk, “Rişvanzade Ömer Paşa’nın Besni’deki Vakfı”, Vakıflar Dergisi, S.40/2013, ss.87-98.
Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi, Behçetü’l-Fetâvâ, Haz.: Süleyman Kaya-Betül Algın, Zeynep Trabzonlu-Asuman Erkan, Klasik Yayınları 2011.
Topal, Şevket, “Korunmaya Muhtaç Çocukların Bakımı ve Gözetimi Açısından İslâm Hukûkunda Velâyet ve vesâyet Yetkisi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 6, S.3, 2006, s. 249-273.
Turgay, Nurettin, “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Evlat Edinme Meselesi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Diyarbakır 2005, s.81-97.
Uzunpostalcı, Mustafa, “Cenin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.369-370.
Ünal, Mehmet, Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
___________, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2012.
___________, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2019.
Yazıcı, Nesimi, “Osmanlıda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, AÜİFD, XLVIII, S.1, 2007, s.1-46.
Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.42, TDVY, İstanbul 2012, ss.479-486.
Yörükoğlu, Atalay, Aile ve Çocuk, Özgür Yayınları, İstanbul 2007. Zuhayli, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, (Tercüme Komisyon), Cilt IX, Risale Yayınları, İstanbul 1994