CUMHURİYET DÖNEMİNDE TOPLUMSAL DEĞİŞİM VE KALKINMA İSTEĞİNİN UYGULAMALI BİR ÖRNEK ALANI: MARAŞ KIZ VE ERKEK SANAT ENSTİTÜLERİ

mparatorluk düzeninin ardından ulus devletleşme sürecini başlatan yeni devlet, toplumun her kesiminde köklü bir değişim arzu etmekteydi. Toplumsal değişimin birincil kanalını oluşturan eğitim ise yeni ulus devletin en önemli aracıydı. Yeni nesillerin yeni tip eğitimle ve yeni değerlerle bütünleştirilmesi isteği kadın ve erkek kimliklerinin toplumsal rolleri üzerine inşa edilmişti. Aile, toplum ve devlet üçgeni içerisinde eğitimli ve yeni ulus devlet değerleri ile harmanlanmış kültür çerçevesi bilhassa mesleki eğitim düzeninde devreye sokulmuştu. Sanat enstitüleri bu amaçlar doğrultusunda açılmış, kadın ve erkek kimlikleri burada verilen eğitimle toplumsal değişim ve kalkınmanın birincil özneleri haline getirilmiştir. Maraş Erkek ve Kız Sanat Enstitüleri de belirtilen amaçlar doğrultusunda faaliyete geçirilen ve değişimin öncüsü olan eğitim merkezleri olarak dikkat çekmekteydi. Çalışmada cumhuriyetin modernleşme ve toplumsal değişim öngörüsünü yürürlüğe koyduğu bu enstitülerdeki öğrenci ve öğretmen profilleri, ders müfredatları ve halkın enstitülere olan ilgisi incelenmektedir. Bu bağlamda kadını temsil eden dişil değerler ile erkeği temsil eden eril değerlerin toplumsal değişim amacına yönelik aktarımı temel hareket noktasını oluşturmaktadır. Çalışma, Cumhuriyetin ilk yıllarında kadını eğitimli ev kadınları olarak görmek isteyen düzenin yerini, kadını hizmet ve sanayi sektörünün gelişimine paralel olarak iş hayatında da görmeyi isteyen bir düşünceye bıraktığı ve bu değişimin toplumun temel dinamiklerinde de bir değişim başlattığı fikrindedir.

A Practical Example Field of Social Change and Development Wish in the Republic Period: Maraş Girl and Men’s Art İnstitutes

The newstate, which started the nation-state process after the imperial order, desired a radical change in every part of the society. Education, which was the primary channel of social change, was the most important tool of the new nation state. The desire to integrate new generations with a new type of education and new values was built on the social roles of male and female identities. The cultural framework that was educated within the triangle of family, society and state and blended with the new nation-state values was put into effect, especially in the vocational education system. Art institutes were opened for these purposes, and the identities of men and women became the primary subjects of social change and development with the education given here. Maraş Boys' and Girls' Art Institutes also drewattention as educational centers that were put into operation in line with the stated purposes and that were the pioneers of change. In this study, student and teacher profiles, course curricula and public interest in institutes are examined in these institutes, where the republic has put into effect its for esight of modernization and social change. In this context, the transfer of feminine values representing women and masculine values representing men for the purpose of social change constitutes the basic starting point. The study is of the opinion that the order that wanted to see women as educated housewives in the first years of the Republic was replaced by an idea that wanted to see women in business life in parallel with the development of the service and industry sector, and this change started a change in the basic dynamics of the societ

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Maraş Erkek Sanat Enstitüsü Arşivi İşyar ve Öğretmen Sicil Defteri.
Öğretmen ve Memur Sicil Defteri.
1949-1950 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
1955Öğretim Yılı Diploma Defteri.
1956 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
1957 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
1962-1963 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
Maraş Kız Sanat Enstitüsü Arşivi
1943-1944 Öğretim Yılı Diploma Defteri
1946-1947 Öğretim Yılı Diploma Defteri
1961-1962 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
1966-1967 Öğretim Yılı Diploma Defteri.
Resmi Yayınlar
Resmî Gazete, Sayı 2434, 22 Haziran 1933.
Resmî Gazete, Sayı 4921, 25 Eylül 1941.
Cumhuriyet Döneminde Türk Millî Eğitim Sistemindeki Gelişmeler 1920-2010, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2010.
Kahramanmaraş Valiliği, 1967 Maraş İl Yıllığı, İstanbul 1967.
Maraş Türk Kadınları Biçki ve Dikiş Yurdu Talimatnamesi, İşbasımevi, Maraş 1936.
Araştırma-İnceleme Eserler
AKŞİT, Elif Ekin, Kızların Sessizliği Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2013, Pegem Akademi, Ankara 2013.
ARAT, Yeşim, “Türk Modernleşme Projesi ve Kadınlar”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Ed. Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II (1906-1938), Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları I, Ankara 1997.
ARIĞ, Ayten Sezer, “Ankara’da Modanın Öncüsü Bir Okul İsmet Paşa Kız Enstitüsü”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 7, Sayı 14, Güz 2011, s. 3-16.
ARIĞ, Ayten Sezer, “Kız Enstitüleri Gelenekten Geleceğe”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2014 Bahar (20), s. 193-215
BİLGİSEVEN, Amiran Kurtkan, Eğitim Sosyolojisi Kavramlar-Teoriler-Eğitim Yolu İle Kalkınmanın Esasları, Filiz Kitabevi, İstanbul 1992
BORA, Aksu, Kadınların Sınıfı Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
CEVİZLİLER, Nilüfer-CEVİZLİLER, Erken, “Amerika Büyükelçisi Charles H. Sherrill'in Raporuyla İsmet Paşa Kız Enstitüsü (Ankara)”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 9, Yıl: 2004, s. 181-186.
CONNELL, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve İktidar Toplum, Kişi ve Cinsel Politika, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1998.
CUNBUR, Müjgan, ‘Atatürk Döneminde Kadın Eğitimi’, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8. 23 1992, s. 259-271.
DEMİR, Engin-ŞEN, H. Şenay, ‘Cumhuriyet Dönemi Mesleki ve Teknik Eğitim Reformları’, Ege Eğitim Dergisi, (10) 2, 2009, s. 39-58.
DOĞAN, Hıfzı, ‘Mesleki ve Teknik Eğitim İlkeleri ve Gelişimi’, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1, 1983, s. 167-181.
DUMAN, Tayyip, “Mesleki ve Teknik Eğitime Öğretmen Yetiştiren Yükseköğretim Kurumlarının Kuruluşu, Gelişimi ve Kapatılmaları”, Journal Of Research İn Educatıon And Socıety, 1(1), 2014, s. 82-86.
ECEVİT, Yıldız, “Aile, Kadın ve Devlet İlişkilerinin Değerlendirilmesinde Klasik ve Yeni Yaklaşımlar”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 1, 1993, s. 9-34.
GÖK, Fatma,“Türkiye Cumhuriyeti’nin Erken Dönemlerinde Kız Enstitüleri”, Çokkültürlü Toplumlarda Eğitim Türkiye ve İsveç’ten Örnekler, Der. Marie Carlson-Annika Rabo- Fatma Gök, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011, s. 97-111
İLERİ, Turgut, “Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Bağlamında Kız Enstitüleri’nin Türk Modernleşmesindeki Yeri ve Önemi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 65, Güz 2019, s. 193-226.
ESER, Gülşah-ORAK, Abdullah, “Cumhuriyet Dönemi Kadın Eğitiminde Bir Atılım: Urfa Kız Enstitüsü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 41, Aralık 2015, s. 421- 441.
KAYAHAN, Tekin, Erkek Sanat Enstitüleri (1943-1974), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2017.
KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
METİN, Abdullah, “Kimliğin Toplumsal İnşâsı Ve Geleneksel Kadın Kimliğinin Aktarımı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1), s. 74-92.
ÖZALP, Reşit, Rakamlarla Türkiye’de Mesleki ve Teknik Öğretim, Maarif Basımevi, Ankara 1956.
ÖZDEMİR, Cevdet, “Kimlik ve Söylem”, Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı. 2, 2001, s. 107-122.
ÖZDEMİR, Hacı, “Toplumsal Cinsiyet Perspektifinde Erkeklik ve Kadınlık Algısı: Bir Alan Araştırması”, Asia Studies, Sayı: 10, 2019, s. 90-107.
POWELL, Gary N. ve GREENHAUS, Jeffrey H., Sex, Gender, and Decisions at The Family – Work Interface. Journal of Management. 36 4, 2010, s. 1011-1039.
SANCAR, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Erkekler Devlet Kadınlar Aile Kurar, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
SAYILAN, Fevziye, Toplumsal Cinsiyet ve Eğitim, Dipnot Yayınları, Ankara 2012.
TANGÜLÜ, Zafer, “Demokrat Parti Dönemi Eğitim Politikaları (1950-1960)”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Bahar 2012, 10(2), s. 389-410.
TAŞPINAR, Mehmet, ‘Meslek, ev Teknik Eğitimin Kuramsal Temelleri’, Mesleki ve Teknik Eğitim Sempozyumu I, Eğitim Bilimleri, Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Elâzığ 1995.
TERZİOĞLU, Füsun ve TAŞKIN, Lale, Kadının Toplumsal Cinsiyet Rolünün Liderlik Davranışlarına ve Hemşirelik Mesleğine Yansımaları, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 12,2, 2008, s. 62-67.
TURAN, Kemal, Ahilikten Günümüze Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
TÜRK, Ercan ve KATIRCI, Meral, Cumhuriyet Döneminde Türk Milli Eğitim Sistemindeki Gelişmeler (1920-2010), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2010.
YAŞIN, Yael Navero, “‘Evde Taylorizm’: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi (1928-1940)”, Toplum ve Bilim, Sayı: 84, Bahar 2000, s. 51-74.
Gazeteler
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+489, Yıl: 3, 09.01.1953.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+634, Yıl: 4, 05.07.1953.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+751, Yıl: 4, 27.11.1953.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+771, Yıl: 4, 20.12.1953.
Demokrasiye Hizmet, Yıl: 3, Sayı: 43+585, 03.05.1953.
Demokrasiye Hizmet, Yıl: 4, Sayı: 34+785, 05.01.1954.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+843, Yıl: 4, 14.03.1954.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+999, Yıl: 5, 22.09.1954.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1083, Yıl: 5, 29.12.1954.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+925, Yıl: 5, 24.06.1954.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1106, Yıl: 5, 25.01.1955.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1141, Yıl: 5, 06.03.1955.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1147, Yıl: 5, 13.03.1955.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1474, Yıl: 6, 04.04.1956.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1609, Yıl: 7, 15.09.1956.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1626, Yıl: 7, 05.10.1956.
Demokrasiye Hizmet, Yıl: 7, Sayı: 34+1542, 24.06.1956.
Demokrasiye Hizmet, Yıl: 7, Sayı: 34+1543, 26.06.1956.
Demokrasiye Hizmet, Yıl: 7, Sayı: 34+1539, 21.06.1956
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1817, Yıl: 7, 19.05.1957.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1714, Yıl: 7, 16.01.1957.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1842, Yıl: 7, 18.06.1957.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1946, Yıl: 8, 20.10.1957.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+1947, Yıl: 8, 22.10.1957.
Demokrasiye Hizmet, Sayı: 34+3880, Yıl: 13, 17.11.1960.
Engizek, Yıl: 9, Sayı: 1827, 23.06.1955.
Engizek, Yıl: 9, Sayı: 1827, 23.06.1955.
Halk Postası, Yıl: 1, Sayı: 17, 03.03.1954.
Halk Postası, Yıl: 1, Sayı: 36, 25.03.1954.
Halk Postası, Sayı: 20, Yıl: 1, 06.03.1954.
Halk Postası, Sayı: 101, Yıl: 1, 16.06.1954.
Halk Postası, Sayı: 420, Yıl: 2, 02.07.1955.
Halk Postası, Sayı: 418, Yıl: 2, 30.06.1955.
Halk Postası, Sayı: 500, Yıl: 2, 07.10.1955.
Halk Postası, Yıl: 2, Sayı: 366, 29.04.1955.
Halk Postası, Yıl: 2, Sayı: 414, 25.06.1955.
Halk Postası, Sayı: 722, Yıl: 3, 23.06.1956.
Halk Postası, Sayı: 971, Yıl: 4, 15.04.1957.
Halk Postası, Sayı: 2957, Yıl: 10, 03.03.1963.
Halk Postası, Sayı: 2779, Yıl: 10, 02.06.1963.
Kadın Gazetesi, Yıl:5, Sayı 280, 10 Aralık 1951.
Kahramanyurt, Sayı: 983, Yıl: 5, 23.06.1953.
Kahramanyurt, Sayı: 984, Yıl: 5, 24.06.1953.
Kahramanyurt, Sayı: 1282, Yıl: 6, 18.06.1954.
Kahramanyurt, Sayı: 1368, Yıl: 6, 29.09.1954.
Kahramanyurt, Sayı: 1594, Yıl: 7, 28.06.1955.
Kahramanyurt, Sayı: 1595, Yıl: 7, 29.06.1955.
Kahramanyurt, Sayı: 1894, Yıl: 8, 18.06.1956.
Kahramanyurt, Sayı: 2448, Yıl: 10, 14.04.1958.
Kahramanyurt, Sayı: 2496, Yıl: 10, 11.06.1958.
Kahramanyurt, Sayı: 2516, Yıl: 10, 09.07.1958.
Kahramanyurt, Sayı: 2760, Yıl: 11, 24.04.1959.
Kahramanyurt, Sayı: 2788, Yıl: 11, 27.05.1959.
Kahramanyurt, Sayı: 2789, Yıl: 11, 28.05.1959.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 2, Sayı: 112, 14.10.1935.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 3, Sayı: 142-4, 25.06.1936.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 4, Sayı: 196-57, 15.07.1937.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 4, Sayı: 200-61, 12.08.1937.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 196-54, Yıl: 4, 15.07.1937.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 199-54, Yıl: 4, 05.08.1937.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 223-84, Yıl: 4, 20.01.1938.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 251, Yıl: 4, 04.08.1938.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 8, Sayı: 465, 17.09.1942.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 9, Sayı: 468, 15.10.1942.
Maraş Vilayet Gazetesi, Yıl: 9, Sayı: 473, 19.11.1942.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 501, Yıl: 10, 03.06.1943.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 502, Yıl: 10, 10.06.1943.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 506, Yıl: 10, 08.07.1943.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 526, Yıl: 10, 25.11.1943.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 541, Yıl: 11, 16.03.1944.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 553, Yıl: 11, 08.06.1944.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 601, Yıl: 12, 19.05.1945.
Maraş Vilayet Gazetesi, Sayı: 605, Yıl: 12, 16.06.1945.
Maraş Gazetesi, Sayı: 658, Yıl: 13, 11.06.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 659, Yıl: 13, 22.06.1946.
MaraşGazetesi, Sayı 660, Yıl:13, 29.06. 1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 660, Yıl:13, 29.09.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı:678, Yıl:13, 02.10.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 639, Yıl:13, 02.02.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 650, Yıl:13, 20.04.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 684, Yıl:13, 07.12.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 675, Yıl:13, 12.10.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 650, Yıl:13, 20.04.1946.
Maraş Gazetesi, Sayı: 679, Yıl:13, 09.11.1946.
Maraş Postası, Sayı: 18, Yıl: 1, 17.09.1947.
Maraş Postası, Sayı: 168, Yıl: 2, 17.09.1948.
Maraş Postası, Sayı: 214, Yıl: 2, 12.01.1949.
Maraş Postası, Sayı: 218, Yıl: 2, 17.01.1949.
Maraşın Sesi, Sayı: 1114, Yıl: 4, 30.12.1959.
Maraşın Sesi, Sayı: 1804, Yıl: 6, 20.04.1962.
Maraşın Sesi, Sayı: 222, Yıl: 1, 09.01.1957.
Maraşın Sesi, Sayı: 329, Yıl: 1, 18.05.1957.
Maraşın Sesi, Sayı: 1014, Yıl: 4, 31.08.1959.
Maraşın Sesi, Sayı: 1770, Yıl: 7, 12.03.1962.
Maraşın Sesi, Sayı: 1815, Yıl: 7, 31.05.1962.
Maraşın Sesi, Sayı: 644, Yıl: 3, 02.06.1958.
Maraşın Sesi, Sayı: 47, Yıl: 1, 15.06.1956.
Maraşın Sesi, Sayı: 123, Yıl: 1, 15.09.1956.
Maraşın Sesi, Sayı: 20115, Yıl: 8, 03.06.1963.
İnternet Siteleri
https://kmaraskml.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/46/01/184170/icerikler/okulumuzda-gorev yapanmudurlerimiz, (E. T. 21.04.2021).
https://kahramanmaraseml.meb.k12.tr/, (E. T. 13.04.2021)