Harun TUNCER

İhanetle Sadakat Arasında: Sir James William Redhouse

En büyük İngiliz oryantalistlerden biri olan James William Redhouse, 1826-1853 yılları arasında 20yılı aşkın süreyle Osmanlı Devleti adına muhtelif kurum ve görevlerde istihdam edildi. Türkiye’debaşladığı Türkçe sözlük çalışmalarını ömrünün sonuna dek sürdürdü. Bugün eseri yaşıyor olsa davefatının ardından bir buçuk asra yakın bir süre geçmiş olmasına rağmen Redhouse, ülkemizde hâlâtam olarak tanınmamaktadır. İstisnai bir-iki çalışma dışında hakkında söylenen ve yazılan pek çokşeyse “bilim” vasfını taşımamaktadır. Türk bilim camiasının da gündemine gelmiş olan“Müslümanlığı” meselesi spekülatif birtakım söylemlerin eseridir; ayrıca kaybolduğu söylenenmisalli büyük Türkçe sözlüğünün akıbeti şimdilik meçhuldür. Bu makale çalışmasıyla Redhouse’unhayatı, gerek kültürel ve gerekse siyasî faaliyetleri daha bilinir kılınmaya çalışılmıştır.

A life between loyalty and betrayal: Sir James William Redhouse

James William Redhouse, who was dubbed an British Orientalist, was employed by the Ottoman Empire for more than 20 years between 1826-1853 in various posts and institutions. He went on studying Turkish lexicography till his last days. Though his work still lives and referred Redhouse is not deservedly known even almost one and half century after his death. Except only one-two studies on his life and work nearly all the stuff said and talked about him bears not the naming of science. The matter of his conversion to Islam is a kind of speculation; what has happened to his “magnum opus” (A multi-volume Turkish lexicon with exemplary sentences) is still unknown. This study aims at putting forth a bit of additional information on the life and work of Redhouse, as well as his cultural and political activities.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
Ayniyat Buyruldu Defteri
Hariciye Nezareti, Tercüme Odası
Hariciye Nezareti, Londra Sefareti
Hatt-ı Hümayun
İrade Hariciye
Deniz Müzesi Arşivi
Palace Green Library, Durham Üniversitesi
GRE/E
The National Archives
Foreign Office
Kitaplar ve Makaleler
“Bible Societies”, Encyclopedia Britannica, C. III, s. 587.
Ahmed Lütfi, (1999), Vak‘anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, Hazırlayan: Yücel Demirel, C. VI, İstanbul.
Annals of Christ’s Hospital (1867), Londra.
BADEM, Candan (2011), “Amiral Adolphus Slade’in Osmanlı Donanmasındaki Hizmetleri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri”, Türkiyat Mecmuası, C. XXI, Bahar: 116- 117.
BALCI, Sezai (2019), “Tanzimat Döneminde Babıâli Tercüme Odası ve Yenileşme Faaliyetlerine Etkisi”, Osmanlı Modernleşmesi Reform Çağında Çözüm Arayışları, Ed. Ahmet Dönmez, Kitap Yayınevi, İstanbul.
BEYDİLLİ, Kemal (2006), “Mustafa Reşid Paşa”, DİA, C. XXXI.
BİLGEGİL, M. Kaya (1975), “Türkiye’nin İlk Talebe Müfettişi Redhouse’dur”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Yıl: 4, S. 4: 26.
BOSTAN, İdris (1994), “Osmanlı Bahriyesinin Modernleşmesinde Yabancı Uzmanların Rolü (1785-1819)”, Tarih Dergisi, S. 35, s. 177.
C., L. Mc. (2000) “Redhouse Kimdir?” Tarih ve Toplum, C. XXXIV, s. 58-59.
ERGİN, Osman Nuri (1977), Türk Maarif Tarihi, C. II, Eser Yayınları, İstanbul.
FINDLEY, Carter Vaughn (2006), Sir James William Redhouse, Making of a Perfect Orientalist?, İstanbul.
GENCER, Ali İhsan (1998), “Redhouse’ın Türkçe Lügati Hakkında Mektubu”, İlmî Araştırmalar, S. 6, s. 333.
HAMLIN, Cyrus (1893), My Life and Times, Boston ve Chicago.
HARRIS, Charles A. (1896), “James William Redhouse”, Dictionary of National Biography, C. XLVII.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin (2000) “İshak Efendi, Başhoca”, DİA, C. XXII, İstanbul.
İNALCIK, Halil (1999), “Hüsrev Paşa, Koca”, DİA, C. XIX, İstanbul.
KALAFAT, Şermin, “Bir Sözlüksel Bilmece: Redhouse’un Kayıp Sözlüğüne Ne Oldu?”, bilig, (Yaz 2017), S. 82, s. 1-40.
KANDEL, I. L. “Classical Education”, Collier’s Encyclopedia, C. VI, Londra ve New York.
KARAL, Enver Ziya (1942), “Mehmed Namık Paşa’nın Hal Tercümesi”, Tarih Vesikaları, C. II, s. 221.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
KAYAOĞLU, Taceddin (1998), Türkiye'de Tercüme Müesseseleri, Kitabevi, İstanbul.
LEWIS, Bernard, What Went Wrong?, Londra 2003.
MAKSUDYAN, Nazan (2007), “Bir Sözlükten Büyülenmek”, Toplumsal Tarih, S. 158, s. 36.
MARDİN, Yusuf, “Tanımadığımız Redhouse”, Yıllar Boyu Tarih, S. 5, s. 26-27.
MUTLU, Şamil (2005), Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe, İstanbul.
New Monthly Magazine (1880), “James William Redhouse, K.C.L.S.”, (Haziran), s. 662-669.
ÖZCAN, Azmi (2008), “Saffet Mehmed Esad Paşa”, DİA, C. XXXV, İstanbul. (1998), “Hilafet”, DİA, (Osmanlı Dönemi), C. XVI, İstanbul.
PAKALIN, Mehmed Zeki (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul.
REDHOUSE, James W. (1855), A Turkish Vade Mecum of the Ottoman Colloquial Language in European Characters, for the Use of the British Officers, Londra. Müntehebât-ı Lügat-i Osmâniye (1852), İstanbul.
A Lexicon, English and Turkish (1861, 1911), İstanbul.
Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi (1972), C. VI, İstanbul.
SAYDAM, Abdullah (2006), “Mehmed Namık Paşa” DİA, C. XXXII, İstanbul.
SHAW, WM. A. (1906), The Knights of England, C. I, Londra.
SLADE, Sir Adolphus (1945), Türkiye Seyahatnâmesi ve Türk Donanması ile Yaptığı Karadeniz Seferi, Çev. Ali Rıza SEYFİOĞLU, Askeri Deniz Matbaası, İstanbul. (1833), Records of Travels in Turkey and Greece &c and of a Cruise in the Black Sea
with Captain Pahsa, Londra. SUBAŞI, Turgut, “Sir James William Redhouse (1811-1892): A Brief Outline of His Life and Works”, Pax Ottoman, Studies in Memoriam Prof Dr. Nejat Göyünç, 677.
TOKSOY, Cemal (1999), “İbrahim Sarım Paşa”, YYOA, C. I.
Türk Ansiklopedisi (1975), “Kırım Savaşı” C. XXII, Ankara.
UNAT, Faik Reşit (1992), Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri, Ankara.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1971), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. V, İstanbul.
WOLFF, Joseph (1847), Narrative of A Mission to Bokhara, C. I, Londra.
YALÇINKAYA Alaaddin, “III. Selim ve II. Mahmud Dönemi Dış Politikası”, Türkler, C. XII, Editörler: H. Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002: 645-650.
Tezler ve Yayınlanmamış Çalışmalar
BALCI, Sezai (2006), Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
KARAGÖL, Efecan (2011), Sir James William Redhouse ve İngilizlere Türkçe Öğretimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
SOYDEMİR, Selman (2007), Osmanlı Donanmasında Yabancı Müşavirlerin Etkileri (18 ve 19. Yüzyıllar), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, İstanbul.
İnternet
http://en.wikipedia.org/wiki/Christ%27s_Hospital
http://www.christs-hospital.org.uk/foundation-christs-hospital-school.php