Osman Hamdi Bey’in Sayda Kazısı ve Bu Kazının Müze-i Hümâyûn’un Gelişimine Etkisi

Osmanlı Devleti’nde eski eser politikasında görülen değişim özellikle Tanzimat Fermanı sonrası batıyıyakından tanımaya başlayan aydın bir zümre öncülüğünde başlamış, 1869 yılında Müze-i Hümâyûn’unaçılması ve ardı ardına yayımlanan eski eser nizamnameleriyle de belli bir ivme sağlanabilmişti. AncakOsmanlı Devleti’nin eski eser politikasında asıl değişim Paris’te eğitim görmüş olan Osman Hamdi Bey’in1881’de Müze-i Hümâyûn müdürü olmasıyla zirveye ulaştı. Bütün baskılara rağmen eserlerin yurt dışınaçıkışını yasaklayan 1884 tarihli Âsâr-ı Atîka nizamnamesini yürürlüğe koyan Osman Hamdi Bey sayesindeOsmanlı Devleti ilk kez, eski eserler konusunda şartları tamamen kendi lehine olan bir hukuki düzenlemeyiyürürlüğe koymuş oluyordu. 1887 yılında gerçekleştirdiği Sayda kazısı ise Osman Hamdi Bey’in kariyerindeolduğu kadar Müze-i Hümâyûn’un gelişmesi ve Avrupa müzeleri arasında saygın bir yer edinmesinde deetkili oldu. Bu nedenle çalışmanın amacı Osman Hamdi Bey’in Osmanlı Devleti eski eser politikasınındeğişimine yaptığı katkıyı Sayda kazısı örneğinden yola çıkarak ve Osmanlı arşiv belgeleri ışığındadeğerlendirmektir.

Osman Hamdi Bey’s Sayda Excavation and Its Impact on The Development of the Imperial Museum

The change of Ottoman policy concerning antiquities began with the intellectuals who became familiar with Europe especially after the Tanzimat edict, and gained momentum with the opening of Müze-i Humayun (The Imperial Museum) and with the publication of a series regulations concerning antiquities, reaching its apogee with the appointment of Osman Hamdi Bey, who had studied in Paris, as the director of the Imperial Museum in 1881. Thanks to the efforts of Osman Hamdi Bey, despite all pressures, the Ottoman State enacted the Law of Antiquities (Asar-ı Atika Nizamnamesi) of 1884, which strictly forbade the export of antiquities abroad and tightened up loose ends of previous nizamnames. A milestone in the career of Osman Hamdi Bey, the Sayda excavation carried out in 1887 was instrumental in the development of the Müze-i Hümâyûn, placing it among the important European museums. Using extensive archival documents, the aim of this study is to examine Sayda excavation and its impact on the Ottoman policy concerning antiquities.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Hâriciye Nezâreti İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO)
Hâriciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS)
İrâde Dâhiliye (İ.DH)
İrâde Hâriciye (İ.HR)
İrâde Hususi (İ.HUS)
İrâde Maarif (İ.MF)
İrâde Meclis-i Mahsus (İ.MMS)
İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD)
Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF.MKT)
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV)
Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM)
Şûrâ-yı Devlet (ŞD)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e)
Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK, UM)
Yıldız Sadâret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS)
Düstur, Tertib-i Evvel, Zeyl 4
Tercümân-ı Hakîkat
Servet-i Fünûn
Şark
AKIN, Nur, “Osman Hamdi Bey, Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu 17-18 Aralık 1992, Yayına Hazırlayan: Zeynep Rona, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993, s. 233-239.
ARIK, Remzi Oğuz Arık, Türk Müzeciliğine Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1953.
CEZAR, Mustafa, Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1971.
ÇELİK, Zeynep, Asar-ı Atika Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti, Çev: Ayşen Gür, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016.
ELDEM, Edhem, “An Ottoman Archaeologist Caught Between Two Worlds: Osman Hamdi Bey (1842-1910”, Archaeology, Anthropology and Heritage in the Balkans and Anatolia: The Life and Times of F. W. Hasluck, 1878-1920, Der. David Shankland, Isis Press, C. 1 İstanbul 2004, s. 121 -149.
ELDEM, Edhem, “Bir Biyografi Üzerine Düşünceler: İbrahim Edhem Paşa Rum muydu?”, Toplumsal Tarih, S. 202, Ekim 2010, s. 22-32.
ELDEM, Edhem, Osman Hamdi Bey Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2010.
ELDEM, Edhem, Un Ottoman en Orient. Osman Hamdi Bey en Irak, 1869-1871, Paris 2010.
ELDEM, Edhem, Osman Hamdi Bey İzlenimler 1869-1885, P Kitaplığı, İstanbul 2015.
ELDEM, Edhem, “Osman Hamdi Bey’in Paris Yılları İle İlgili Yeni Bilgiler”, Toplumsal Tarih, S. 268, Nisan 2016, s, 48-59.
ELDEM, Edhem, “Osman Hamdi Bey à Paris. Correspondance et Documents (1860-1869)”, Turcica, V. 47, 2016, s. 291 -394.
ELDEM, Edhem, “Osman Hamdi Bey’in “Karanlık” Yılları (1871 -1881)”, Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, S. 17, 2019, s. 57.
ERGİN, Osman Nuri, Türk MaarifTarihi, C. 2-3-4, İstanbul 1977.
EYİCE, Semavi, “Çinili Köşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, s. 337-341 .
HAMDY BEY, “Mémoıre Sur Une Nécropole Royale Découverte A Saïda”, Revue Archéologique, Troisième Série, T. 10, (Juillet-Décembre 1887), s. 138-150.
KOÇAK, Alev, The Ottoman Empire and Archaeological Excavations, The Isis Press, İstanbul 2011.
KOŞAY, Hamit Zübeyr-M.E. Zarif Orgun-Sadi Bayram-Erdoğan Tan, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, C. V, Ankara 2013.
KÖKDEMİR, Görkem, “120. Ölüm Yıldönümünde Aydın Vilayeti Müze-i Hümâyûn Müdür Vekili Démosthènes Baltazzi Ve Menderes Magnesiası’ndaki Çalışmaları (1887, 1890)”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, S. 19, 2016, s. 291 -304.
MANSEL, Arif Müfid, “Osman Hamdi Bey”, Belleten, C. 24, S. 94, Ankara 1960, s. 291 -301 .
MEHMET Süreyya, Sicill-i Osmani, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C. 2, İstanbul 1996.
MERİÇ, Hayal, “Osmanlı Devleti’nde İlk Müze/Müze-i Hümayûn: Çinili Köşk”, Sigma, Özel Sayı, C. 3, S. 2, 2011, s. 308-314.
OGAN, Aziz, Aya İrini Kilisesi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1946.
OSMAN HAMDY BEY-REINACH, Théodore, Une Nécropole Royale A Sıdon Fouılles De Hamdy Bey, Paris 1892.
ÖZKAN, Süleyman, “Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Koleksiyonculuğu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 19, S. 2, Aralık 2004, s. 65-86.
SERBESTOĞLU, İbrahim-Turan Açık, “Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müzei Hümâyûn Mektebi”, Gazi Akademik Bakış, C.6, S. 12, Ankara 2013, s. 157-172.
SHAW, Wendy M.K., Osmanlı Müzeciliği, Müzeler, Arkeoloji ve Osmanlı Tarihinin Görselleştirilmesi, Çev: Esin Soğancılar, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
SÖNMEZ, Ali, Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Kaçakçılığı Truva Örneği, Kriter Yayınları, İstanbul 2014.
SU, Kâmil, Osman Hamdi Bey’e Kadar Türk Müzesi, Türkiye Milli Komitesi Yayınları, İstanbul 1965.
ŞAHİN, Gürsoy, “Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 42, Eylül 2007, s. 101 - 125.
ŞİNASİ, Abdülhak, “Müzelerimiz ve Hamdi Bey”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. 3, Ankara 1934, s. 113.
ŞİŞMAN, Adnan, Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839-1876), TTK, Ankara 2004.
VAHİD, Rehnümâ, Konstantiniye 1330.
VAHİD , “Müze-i Hümâyûn’da İskender Lahdi”, Darülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, I/2 (Mayıs 1332), Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332-1334 (1916), s. 155-169.