Endülüs’ün Görkemli Hilâfet Şehri: Medînetüzzehrâ

Abbâsî ihtilaliyle birlikte Emevî Devleti yıkıldı ve hilâfet 132/750’de Abbâsîlere geçti. Emevî hanedanmensuplarından Abdurrahman b. Muâviye’nin Şam bölgesinden Endülüs’e gelerek burada idareyi elegeçirmesiyle 138/756 yılında Endülüs Emevî Devleti kuruldu. Abbâsî hilâfetini tanımayan Endülüs Emevîhükümdarları kendilerini halife olarak da görmediler. Ne var ki IV/X. yüzyıl başlarında Endülüs Emevîhükümdarı olan III. Abdurrahman, 316/929 senesinde Endülüs’te halifeliği ilan etti ve bundan birkaç yılsonra hilâfet merkezi olmak üzere Kurtuba (Córdoba) yakınlarında Medînetüzzehrâ adını verdiği yeni birşehir kurdu. Şehir tipolojisi açısından Endülüs’te müslümanlar tarafından inşa edilen şehirlerden farklı birkaraktere sahip olduğu anlaşılan Medînetüzzehrâ, halife ve üst düzey bürokratların yaşadıkları ve kısmen deKurtuba halkının yerleştiği bir merkezdi. İnşası kırk yıla yakın bir sürede tamamlanan Medînetüzzehrâ kısasüre içinde Endülüs’ün en görkemli şehri haline geldi; ilmî ve kültürel faaliyetler için de seçkin bir merkezoldu. V/XI. yüzyıl başlarında Endülüs’te yaşanan sosyal sorunlar ve ardından yaşanan siyasî parçalanmadöneminde büyük tahribata uğrayarak terk edildi. Bu makalede Medînetüzzehrâ’nın kuruluş sürecindentahribata uğrayıp metruk hale gelişine kadar olan dönemdeki siyasî ve kültürel durumu ele alınacaktır.

Magnificent Caliphate City of al-Andalus: Madīna Azahara

After the revolution of the Abbasid the Umayyad State collapsed and the caliphate changed the hand in the favor of the Abbasid in the 132/750. The Spanish Umayyad State was built in the 138/756 by Abd al-Rahman ibn Muāwiya who belong to the family of the Umayyads, after he came to the al-Andalus from Damascus and captured the government. The emirs of Spanish Umayyads not only did not recognize the caliphate of Abbasid but also did not proclaim themselves as caliphs. However, Abd al-Rahman III, who ascended the throne in the early 4-10th century in al-Andalus, proclaimed himself as the caliph of al-Andalus in 316/929. He founded a new city called Madīna Azahara in the near of the Cordoba for the center of his caliphate after a few years of his proclamation. Madīna Azahara had a different character of the other cities that were founded by the muslims in al-Andalus in terms of the urbanization because the caliph, high-ranking bureaucrats and some of the people of Cordoba had lived in there. The city, which was established nearly forty years, had became the magnificent city and an eminent center for the scientific and cultural activities of al-Andalus in a few times. Madīna Azahara had been destroyed and leaved after the time of the social and political problems in the early of the 5-11 th century. The article aims to study the political and cultural situation of Madīna Azahara from the foundation to the destruction of the city.

PDF

___

ACIÉN ALMANSA, Manuel Pedro, “Madīnat al-Zahrā’ en el urbanismo musulmán”, Cuadernos de Madīnat al-Zahrā’, S. 1, 1987, 11 -26.
ADIGÜZEL, C. Ersin, “Endülüs’te Bir İlim ve Kültür Şehrinin Doğuşu: Gırnata Örneği”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 42/1, 2019, s. 29-60.
ADIGÜZEL, C. Ersin, “Mecrît: Bir Endülüs Şehrinin Kuruluşu ve Gelişimi”, History Studies, S. 11/6, 2019, s. 2017-2037.
ADIGÜZEL, C. Ersin, İşbîliyye’nin Endülüs’ün Siyasî ve Kültürel Tarihindeki Yeri ve Önemi” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
ANDERSON, Glaire D.–ROSSER-OWEN, Mariam, “Great Ladies and Noble Daughters: Ivories and Women in the Umayyad Court at Córdoba”, Pearls on a String: Art in the Age of Great Islamic Empires ed. Amy Landau, University of Washington Press, Washington 2015, s. 28- 51.
ARIZA ARMADA, Almudena, “Nueva tipología monetal de la ceca Madīnat al-Zahrā’ a nombre del califa ‘Abd al-Rahmān III con leyenda en hebreo”, al-Qantara, XL/1 (2019), s. 13-42.
CLARAMUNT RODRÍGUEZ, Salvador, “Borrell II”, Diccionario Biográfico Español, Real Academia de la Historia, Madrid 2010, C. IX, s. 210-212.
DABBÎ, Ahmed b. Yahya, Buğyetü’l-mültemis, (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Kahire 1989.
DODDS, Jerrilynn, “Endülüs Sanatı”, İSTEM (İslâm Tarih ve Sanatları Dergisi) (trc. Ahmet Gedik), S. 14, 2009, s. 449-470.
EBÜ’L-FAZL, Muhammed Ahmed, Târîhu medîneti’l-Meriyyeti’l-Endelüsiyye ve’l-asri’l-İslâmî, Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyye, İskenderiyye 1996.
EWERT, Christian, “Elementos de la decoración vegetal del Salón Rico de Madīnat al-Zahrā’: los tableros parietales”, Cuadernos de Madīnat al-Zahrā’, S. 1, 1987, s. 27-60.
FIERRO, Maribel, “Madīnat al-Zahrā’, el Paraíso y los Fatimíes”, al-Qantara, C. XXV/2 (2004), s. 299-327.
FROCHOSO SÁNCHEZ, Rafael, Las Monedas Califales. De Ceca al-Andalus y Madīnat al-Zahrā, 316-403 H. / 928-1013 J.C., Consejería de la Cultura de la Junta de Andalucia, Córdoba 1996.
EL-HATTÂBÎ, MUHAMMED EL-ARABÎ, et-Tıb ve’l-etıbbâ fi’l-Endelüsi’l-İslâmiyye, Dâru’lGarbi’l-İslâmî, Beyrut 1988.
HUMEYDÎ, Muhammed b. Fütûh, Cezvetü’l-muktebis (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dâru’l-Kitâbi’lMısrî, Kahire 1989.
İBN BESSÂM EŞ-ŞENTERÎNÎ, Ebü’l-Hasan Ali b. Bessâm, ez-Zahîre fî mehâsini ehli’l-Cezîre (thk. İhsan Abbas), Dâru’s-Sekâfe, Beyrut 1997.
İBN BEŞKÜVÂL, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdülmelik, Kitâbü’s-Sıla (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Kahire 1989.
İBN CÜLCÜL, Süleyman b. Hassân, Tabakâtü’l-etıbbâ ve’l-hukemâ (thk. Fuad Seyyid), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1985.
İBN HALDÛN, Kitâbü’l-İber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’lBerber ve men âsârahum min zevi’s-sultâni’l-ekber, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
İBN HAYYÂN, Ebû Mervân Hayyân b. Halef, el-Muktebes (thk. Abdurrahman Ali el-Haccî), Dâru’s-Sekâfe, Beyrut 1965.
İBN İZÂRÎ, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, el-Beyânü’l-muğrib fî ahbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Mağrib (thk. G. S. Colin-E. Levi Provençal), Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris 1930.
İBN SA‘ÎD, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Musa, el-Muğrib fî hule’l-Mağrib (thk. Şevki Dayf), Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire 1978.
İBNÜ’L-EBBÂR, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus 2011.
İBNÜ’L-FARADÎ, Ebü’l-Velîd Abdullah b. Muhammed, Târîhu ulemâi’l-Endelüs (thk. İbrahim elEbyârî), Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Kahire 1989.
El-İDRÎSÎ, Şerîf, Nüzhetü’l-müştâk fi’htirâki’l-âfâk, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dînîyye, Kahire 2002.
El-İDRÎSÎ, Şerîf, Descripción de España de Xerif Aledris (trc. J. Antonio Conde), Imprenta Real, Madrid 1789.
KAHYA, Esin, “Zehrâvî”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, C. XLIV, s. 189- 191.
KÜÇÜKSİPAHİOĞLU, Birsel, “Endülüs Emevileri (756-1031)”, İslâm Tarihi ve Medeniyeti-IVEndülüs (ed. Mehmet Özdemir), Siyer Yayınları, İstanbul 2018, s. 49-117.
KÜÇÜKSİPAHİOĞLU, Birsel, “Medînetüzzehrâ”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, C. XXVIII, s. 320-322.
MAÍLLO SALGADO, Felipe, Los arabismos del castellano en la Baja Edad Media, Ediciones Universidad de Salamanca, Salamanca 1998.
MAKKARÎ, Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâniddîn İbni’l-Hatîb (thk. İhsan Abbas), Dâru Sadr, Beyrut 1968.
MARTÍNEZ ENAMORADO, Virgilio, ‘Umar Ibn Hafsūn. De la rebeldía a la construcción de la Dawla. Estudios en torno al rebelde de al-Andalus (880-928), Universidad de Costa Rica, Kosta Rika 2012.
MARTÍNEZ ENAMORADO, Virgilio, “El esplendor de Medina Azahara”, Península, S. 34, 2001, s. 75- 77.
MANZANO MORENO, Eduardo, La frontera de al-Andalus en época de los Omeyas, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Madrid 1991.
MÜELLİFİ MEÇHUL, Zikru bilâdi’l-Endelüs (thk. Luis Molina), Madrid, Consejo Superior Investigaciones Científicas, Madrid 1983.
MÜLAYİM, Selçuk, “Fildişi”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, C. XIII, s. 74- 75.
ÖZDEMİR, Mehmet, , Endülüs Müslümanları: Siyasî Tarih, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2013.
ÖZDEMİR, Mehmet, Endülüs Müslümanları: Kültür ve Medeniyet, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2012.
ROBINSON, Cynthia, “Ubi Sunt: Memory and Nostalgia in Taifa Court Culture”, Muqarnas, S. 15, 1998, s. 20-31.
ROSSER-OWEN, Mariam, “Islamic Objects in Christian Contexts: Relic Translation and Modes of Transfer in Medievla Iberia”, Art in Translation, C. 7/1 (2015), s. 39-64.
SAFRAN, Janina M., The Second Umayyad Caliphate: The Articulation of Caliphal Legitimation in Al-Andalus, Harvard University, Cambridge 2000.
SÂ‘İD EL-ENDELÜSÎ, Tabakâtü’l-ümem (thk. ve trc. Ramazan Şeşen), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2014.
SAMSÓ, Julio, Las Ciencias de los Antiguos en al-Andalus, Fundación Ibn Tufayl, Almería 2011.
SATO, Kentaro, “Los ‘saqaliba’ y la corte en la segunda mitad del siglo X”, Al-Andalus y el Mediterráneo en torno al año mil: la época de Almanzor, (ed. Antonio Torremocha SilvaVirgilio Martínez Enamorado), Ayuntamiento de Algeciras, Algeciras 2003, s. 107-116.
TORRES BALBÁS, Leopoldo, “al-Madīna al-Zāhira, la ciudad de Almanzor”, al-Andalus, S. 21 (1956), s. 353-359.
VALLEJO TRIANO, Antonio, La ciudad califal de Madinat al-Zahra. Arqueología de su excavación, Almuzara, Córdoba 2010.
VALLEJO TRIANO, Antonio, “Madīnat al-Zahrā’: Transformation of a Caliphal City”, Revisiting AlAndalus. Perspectives on the Material Culture of Islamic Iberia and Beyond ed. Glaire D. Anderson-Mariam Rosser-Owen, Brill, Leiden 2007, s. 3-26.
VALLEJO TRIANO, Antonio - MONTILLA-TORRES, Irene, “Caliphs, Elites, and Servants in the Qasr of Madīnat al-Zahrā’ in the Light of Its Residental Architecture”, Arts, 8 (2), 65 (2019), s. 1 -26.
EL-VEDGÎRÎ, Abdülali, Ebû Ali el-Kâlî ve eseruhû fi’d-dirâseti’l-lugaviyye ve’l-edebiyye bi’lEndelüs, Matbaatu Fezâle, Rabat 1983.
VIGUERA MOLÍNS, María Jesús, “Historia Política”, Historia de España, VIII/I, Espasa Calpe, Madrid 1994.
WASSERSTEIN, David, The rise and fall of the Party-Kings, Princeton University Press, Princeton 1983.
YAKUT EL-HAMEVÎ, Mu‘cemü’l-büldân (thk. Heyet) Dâru Sadr, Beyrut 1977.