Finike–Fenike Eşleşmesinin Kökenleri ve “Finike” İsminin Günümüze Ulaşması

Bu çalışmanın amacı, günümüzde Antalya Körfezi’nin güneybatısında yer alan Finike yerleşiminin, Antik Dönem’deki Fenike bölgesiyle eşleştirilmesinin kökenlerini ve Finike isminin günümüze kadar nasıl geldiğini ortaya çıkartmaktır. Bu doğrultuda bölgeyle ilişkilendirilebilecek yazılı, arkeolojik, antropolojik veriler; arşiv belgeleri, resmi yayınlar, seyahatnameler, araştırma eserler, bilimsel makaleler, tezler ve internet kaynaklarından yararlanılmış ve buradaki bilgiler karşılaştırılmalı ve sistematik olarak değerlendirilmiştir. Araştırmada, Fenike (Phoinike) kelimesinin varyasyonlarına sahip çeşitli yerleşimlerin bölgede farklı farklı dönemler boyunca görüldüğü; ancak bunların niteliği, boyutu ve lokalizasyonunun tam olarak bilinemediği ortaya çıkmıştır. Ayrıca Bizans Dönemi’nden günümüze kadar olan süreçte kentten ve bölgeden Fenike olarak bahsedildiği, kentin içindeki mevkilere ilişkin isimlendirmelerde ise dönem dönem farklılıklar bulunduğu tespit edilmiştir. Bunun dışında yerleşimin kurucularının kim olabileceğiyle ilgili bilim insanları ve seyyahların değerlendirmelerine de yer verilmiştir. Sonuç olarak Fenike isminin bölgenin genel ismi olma ihtimali kuvvetli olduğu görülmüştür. Bununla birlikte zaman içerisinde bölgenin iç ve kıyı kesimleri arasındaki isimlendirme farklılıklarının ortaya çıkmasında, buradaki Rumların kültürel olarak Türkleşme sürecinin önemli bir etkisi olduğu düşünülmüştür. Tüm bunlara ek olarak, tarih ve arkeolojinin dışındaki alanlarda yapılacak olan çalışmaların, yerleşimin ilk kurucularının kim olduğu ve Fenike isminin hala daha neden kullanıldığı konularının netleşmesine büyük katkı sunacağı ön görülmüştür.

The Roots of the Setting Finike up against Phoenicia, and the Reaching of Name “Finike” the Present Day

The purpose of this study is to reveal the roots of the setting Finike located in the southwestof Antalya Bay up against Phoenician region in the Ancient Period, and how the name Finikehas reached the present day. Accordingly, written, archaeological, anthropological dataassociated with the region; archive documents, official publications, travel books, researchworks, scientific articles, theses and internet resources were used, and data were assestedcomperatively an sistematically. It is seen that various settlements having variations of the Phoenike were seen in different periods in the region; however, it is revealed that theirnature, size and localization aren’t known exactly. Additionally, it is determined that the cityand the region were mentioned as Phoenicia in the period from the Byzantine Period to thepresent, and there are periodic differences in the naming related to locations within the city.Apart from this, the evaluations of scientists and travelers about whom the founders of thesettlement were could be included. As a result, it is seen that Phoenicia is likely to be thegeneral name of the region. However, it is thought that the culturally Turkization process ofthe Greeks there had an important effect on the emergence of naming differences betweenthe inner and coastal areas of the region over time. In addition to all of these, it is concludedthat the studies to be carried out in the fields except from history and archaeology the currentdata of the history and archeology sciences will contribute to the clarification of the subjectsregarding who the first founders of the settlement are and why the name Phoenicia is stillused.

PDF

___

Konstatinos Porphygenitos, De thematibus et de administrando imperio, Ed. Immanuel Bekkerus, Ed. Weberi, Bonnae, 1840.
Stadiasmus Maris Magni, Nihal Tüner, Lykia’nın Yerleşim Coğrafyasında Yeni Lokalizasyonlar, (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya, 2002, s.145
Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev: Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2001.
Theophanes, The Chronicle Of Theophanes, Çev: Harry Turtledove, University of Pennysylvania Press, Philadelphia, 1982.
Thukydides, Peloponnesos Savaşları, Çev: Furkan Akderin, Belge Yayınları, İstanbul, 2007.
Titus Livius, History of Rome, Volume XI, Books 38-39, Çev: Evan T. Sage, Harvard University Press, Cambridge, Massachusets, 1936.
Vita Nicolai Sionitae, Ceren Pilevneli, M.S. IV.–VII. Yüzyıllarda Myra (Lykia) ve Egemenlik Alanında Hristiyanlık, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2013, s.64-65.
BOA. A. DVNSMHM.d…, 127/1290-1307, (H.1131.S.10).
BOA. C. ZB, 47/2341, (H.1173.Zk.15).
BCA, Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı, 30.18.1.2/54.40.18, 22.05.1935.
BCA, Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı, 30.18.1.2/130.75.17, 10.10.1952
BCA, Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı, 30.18.1.1/02.36.18, 23.02.1921.
BCA, Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı, 30.18.1.1/117.818.1, 25.04.1921.
BCA, Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı, 30.18.1.1/4.50.17, 28.02.1922.
“1985 Yılı Programı Yatırım Projeleri”, 18628/07.01.1985.
“DPT Teşvik ve Uygulama Başkanlığı’ndan”, 18461/07.11.1984.
“Karar”, 11329/03.02.1963.
“Makilerin Ülkemizde Bulunduğu Alanlar ve Tipleri”, 27743/28.10.2010.
“Nafıa Vekâletinden”, 9037/24.06.1955.
“Nafıa Vekâletinden”, 9039/27.06.1955.
“Nafıa Vekâletinden”, 9042/30.06.1955.
“Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü’nce Verilen Teşvik Beldeleri Nisan – 1979”, 16676/24.06.1979.
“Turunçgiller Standardı TS/34”, 11061/20.03.1962.
“Turunçgiller Standardı TS/34”, 11062/21.03.1962.
“Tütün İnhisarı Kanunu”, 1531/28.06.1930.
Ed. Ernst Kalinka, Tituli Asiae Minoris. Vol. 1, Tituli Lyciae lingua Lycia conscripti, Alfredi Hoelderi, Vindobonae, 1901.
ŞAHİN, Sencer-Mustafa Adak, Stadiasmus Patarensis: Itinera Romana Provinciae Lyciae, Ege Yayınları, İstanbul, 2007.
ACIPINAR, Mikail, “Güney Anadolu Kıyılarında Hristiyan Korsanlar (1604-1608)”, Akademik Bakış, C.11, S.21, 2017, s.183-208.
ADAK, Mustafa, “Lokalisierung von Olympos und Korykos in Ostlykien”, Gephyra, C.1, 2004, s.27-51.
AKER, Mehmet Şefik, İstiklâl Harbinde 57. Tümen ve Aydın Millî Cidali: İstiklâl Harbinde Büyük Harbin Mütarekesinden 336 (920) Senesi Sonuna Kadar, C.1, Askeri Matbaa, İstanbul, 1937.
AKBAL, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten C.15, S.60, 1951, s.617-628.
ALPASLAN, G. Gonca Gökalp, “Coğrafyanın ve Arkeolojinin Işığında Nabizade Nazım'ın Karabibik Romanı”, Türkbilig, S.13, 2007, s.18-50.
Antiquities of Ionia, C.3, The Society of Dilettanti, London 1840.
AUBET, Maria Eugenia, The Phoenicians and the West: Politics, Colonies and Trade, Cambridge University Press, Cambridge, 1993.
BASS, George F.-Peter Throckmorton,-Joan Du Plat Taylor-J. B. Hennessy-Alan R. Shulman Hans-Günter Buchholz, “Cape Gelidonya: A Bronze Age Shipwreck”, Transactions of the American Philosophical Society, New Series, C.57, S.8, s.1-177.
BAYBURTLUOĞLU, Cevdet, “Finike İlçesi ve İlçe Sınırları İçinde Kalan Kalıntılar”, Tarih Kültür-Folklor-Finike, Ed. Ertuğrul Kapusuzoğlu, İstanbul Yayınevi, İstanbul, 2001, s.27- 30.
BEAUFORT. Francis, Karamania: Or, A Brief Description of the South Coast of Asia-Minor and of the Remains of Antiquity. With Plans, Views, &c. Collected During a Survey of that Coast, Under the Orders of the Lords Commissioners of the Admiralty, in the Years 1811- 1812, R. Hunter, London 1817.
BOSWORTH, Albert Brian, Conquest and Empire: The reign of Alexander the Great, Cambridge University Press, New York 2009.
BORCHHARDT, Jürgen, “Araştırmaların Tarihçesi”, Ed. Jürgen Borchhardt, Limyra Zemuri Taşları, Çev: Gülay Yümer Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1999, s.25-30.
BRYCE, Trevor, The Lycians in Literary and Epigraphic Sources, C.1, Museum Tusculanum Press, Copenhagen, 1986.
BUSCHMANN, K., “Die Expedition des Melesander nach Lykien 430/29 v.Chr. und die Lokalisierung von Φoινικη”, Epigraphica Anatolica, S.12, 1988, s.1-8.
CRAWLEY, Richard, The History Of Peloponnesian War by Thucydides, E. P. Dutton Company and Inc.-J. M. Dent and Sons Limited, New York-London, 1950.
CUINET, Vital, La Turquie d'asie Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de l'asie Mineure. C.1, Ernest Leroux, Paris, 1892.
ÇEVİK, Nevzat, “Rhodiapolis ve Kumluca Sınırları İçindeki Diğer Antik Yerleşimler”, Arkeolojisi, Tarihi, Doğası ve Tarımıyla Kumluca - Rhodiapolis, Ed. Nevzat Çevik, Kumluca Belediyesi Yayınları, Antalya, 2008, s.1-75.
ÇEVİK, Nevzat, Süleyman Bulut, Çakır Afşin Aygün, “Myra'nın Limanı Andriake”, Byzas,C.1 S.19, 2014, s.225-243.
DEMİR, Mahmut, “Antalya’nın Türkiye Selçukluları Tarafından Fethi”, Cedrus, S.7, 2018, s.555-571.
DICKINSON, A. W., “A Note on Φοινίκη in Thucydides 2.69.1”, The Classical Quarterly, C.29, S.1, 1979, s.213-214.
DONNEGAN, James, A New Greek and English Lexicon; Principally on the Plan of the Greek and German Lexicon of Schneider: the Words Alphabetically Arranged; Distinguishing such as Are Poetical, of Dialectic Variety, or Peculiar to Certain Writers and Classes of Writers; wıth Examples, Literally Translated, Selected from the Classical Writers, Hilliard, Gray & Co.-G. & C. Carvill & Co, Boston-New York, 1840.
DUGGAN, T. Mikail P.–Çakır Afşin Aygün, “The Medieval and Later Port of Myra/Stamira – Taşdibi”, Byzas, C.1, S.19, 2014, s.245-269.
DURGUN, Hatice, “XIX. Yüzyılda Finike’nin İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısından Kesitler”, Akademik İncelemeler Dergisi, C.12, S.2, 2017, s.35-63.
FELLOWS, Charles, Travels and Researches in Asia Minor: More Particularly in the Province of Lycia, John Murray, London, 1862.
ED. Hubert Cancik-Helmuth Schneider, Brill's New Pauly : Encyclopaedia of the Ancient World: Antiquity, C.11, Brill, Leiden-Boston, 2007.
ED. Jürgen Borchhardt, Limyra Zemuri Taşları, Çev: Gülay Yümer Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1999.
ED. Seyit Ali Kahraman, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudiis, Mekke, Medine, C.9, K.1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
ED. Şükrü Kanber, Karabibik, Star Medya Yayınları, İstanbul, 2012.
ED. Yavuz Senemoğlu, Kitab’ı Bahriyye: Denizcilik Kitabı, C.2, Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul, 1973.
ELAYI, Josette, The History of Phoenicia, Lockwood Press, Atlanta, 2018.
ERDEM, İlhan, “Ortaçağ Sonlarında Likya Levant Ticareti ve Türkmenler (12.-15. YY.)” , III. Likya Sempozyumu 7-10 Kasım 2005, Sempozyum Bildirileri, C.I, İstanbul, 2006, Ed. Kayhan Dörtlük, Tarkan Kahya, Burhan Varkıvanç, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2006, s.243-251.
ERDEM, İlhan, “Bir Ortaçağ Kenti Antalya: Geç Antik Dönemden Selçukluların Sonuna Genel Bir Yaklaşım (II)” , Adalya, S.6, 2003, s.293-304.
FLEMING, Walter Bruce, The History of Tyre, Columbia University Press, New York, 1915.
GREEN, Peter, Alexander of Macedon 356–323 B.C.: A Historical Biography, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London 2013.
GÜÇLÜ, Muhammet, “Selçuklulardan Cumhuriyet’e Kumluca (Antalya) Bölgesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.22, 2007, s.219-250.
GÜÇLÜ, Muhammet, “Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: Finike”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, Ed. Haydar Çoruh-M. Yaşar Ertaş-M. Ziya Köse, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2011, s.415-441.
HAMMOND, Martin, Thucydides: The Peloponnesian War, Oxford University Press, New York, 2009.
HOBBES, Thomas, The History of the Grecian War Written by Thucydides, John Bohn, London, 1843.
HORNBLOWER, Simon, A Commentary on Thucydides, C.1, Clarendon Press, Oxford 2003.
JOWETT, Benjamin, Thucydides translated into English; with introduction, marginal analysis, notes, and indices, C.1, Clarendon Press, Oxford, 1881
KAPUSUZOĞLU, Ertuğrul, “Bugünkü Finike”, Tarih-Kültür-Folklor-Finike, Ed. Ertuğrul Kapusuzoğlu İstanbul Yayınevi, İstanbul, 2001, s.59.
KAPUSUZOĞLU, Ertuğrul, “İlk Finike’nin Yeri”, Tarih-Kültür-Folklor-Finike, Ed. Ertuğrul Kapusuzoğlu İstanbul Yayınevi, İstanbul, 2001, s.1.
KEEN, Antony G., Dynastic Lycia: A Political History of the Lycians and their Relations with foreign Powers, c. 545-362 B.C., Brill, Leiden, Boston, Köln 1998.
KRICKL, Ernest, 1892 Lykia Günlüğü, Çev: Z. Zühre İlkgelen, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayınları-Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2005.
LE ROY, Christian, “Alexandre À Xanthos”, Actes du Colloque sur la Lycie antique, Libr. d'Amérique et d'Orient Adrien Maisonneuve, Paris 1980, s.51-61.
LEAKE, William Martin, Journal of a Tour in Asia Minor,: With Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country, John Murray, London, 1824.
LEHMANN, Gunnar, “North Syria and Cilicia, c. 1200-330 BCE”, Beyond the Homeland: Markers in Phoenician Chronology, Ed. Claudia Sagona. Peeters, Paris, 2008, s.205-246.
LEMPRIÉRE, John, A Classical Dictionary: Containing A Copious Account of All the Proper Names Mentioned in Ancient Authors; with the Value of Coins, Weights, And Measures, Used among the Greeks and Romans; and a Chronological Table, T.Caddell, London, 1823.
MOSCATI, Sabatino, Fenikeliler, Çev: Sinem Gül, Dost Kitabevi, 2004.
ORAL, Mustafa, “Duvarlar Arasında Antalya Yahudi Cemaati-II”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.6, 2011, s.177-194.
PAUWELS, Jacques R., Beneath the Dust of Time: A History of the Names of Peoples and Places, Bat
PETERSEN, Eugen Adolf Hermann-Felix von Luschan, Reisen in Lykien, Milyas und Kibyratis, Gerold, Wien, 1889, tle Bridge Publications, London-Colombo, 2009.
Piri Reis, Kitāb-i Baḥriye (Book on Navigation), The Walters Art Museum, Baltimore, 2011
RASİM, Ahmet, Akdeniz Kılavuzu-Anadolu, Karaman, Finike ve Kilikya Sahilleri-Mermeris Feneri’nden Payas’a Kadar, TC. Deniz Basımevi, Ankara, 1945.
RAWLINSON, George, History of Phoenicia, Longmans, Green, and Co, London-New York, 1889
RUGE, Walther, “Phoinix 15”, Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, C.20 K.1, Metzler, Ed. Karl Mittelhaus, Stuttgart, 1943, s.428-431.
SMITH, William, Dictionary of Greek and Roman Geography, C.2, Little, Brown, Company, Boston, 1857.
SPRATT, Thomas Abel Brimage-Edward Forbes, Milyas, Kibyratis ve Likya’da Yolculuklar, C.1, Çev: Doğan Türker, Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2008.
SPRATT, Thomas Abel Brimage-Edward Forbes, Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis: In Company with the Late Rev. E. T. Daniell, C.1, John Van Voorst, London, 1847
STARK, Freya, “Alexander's March from Miletus to Phrygia”, The Journal of Hellenic Studies, C.78, 1958, s.102-120.
ŞAHİN, Sencer, “Stadiasmus Patarensis: Likya’nın Roma Yolları”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, S.136, 2011, s.98-103.
ŞAHİN, Sencer, “Pamfilya/Likya Sınır Kentleri: Olbia ve Diğerleri”, Likya İncelemeleri, C.1, Ed. Sencer Şahin-Mustafa Adak, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002, s.9-41.
TEXIER, Félix Marie Charles, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C.3, Çev: Ali Suat, Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, Ankara 2002.
THUKYDIDES, Peloponnesos Savaşları, Çev: Furkan Akderin, Belge Yayınları, İstanbul, 2007.
UĞURLU, Elif, “Olympos ve Zeniketes’in Kalesinin Lokalizasyonu”, Adalya, S.10, 2007, s.1- 23.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, C.1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2003.
UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, C.1-3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
WITTEK, Paul, Menteşe Beylığî: 13-15 İnci Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, Çev: Orhan Şaik Gökyay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1944.
WORRLE, Michael, “Die griechischen Sepulkralinschriften von Limyra”, Limyra: Studien zu Kunst und Epigraphik in den Nekropolen der Antike, Ed. Jürgen Borchhardt-Anastasia Pekridou-Gorecki, Phoibos Verlag, Wien, 2012, s.411-474.
YÜCEL, Yaşar, XIII-XIV. Yüzyıllarda Kuzey-Batı Anadolu Tarihi-Çoban-Oğulları, Candar Oğulları Beylikleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1980.
ZIMMERMANN, M., “Noch einmal Thuk. II 69 und ΦΟΙΝΙΚΗ”, Hermes, S.121, 1993, s. 266- 275.
Tezler
ARMAĞAN, Abdüllatif, XVI. Yüzyılda Teke Sancağı (Tapu-Tahrir Defterlerine Göre), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1996.
AYA, Feyza, 99 Numaralı Antalya (Finike) Şer‘İyye Sicilini’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi H.1335/M.1916 H.1342/M.1924, (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya, 2019
DURGUN, Hatice, XIX. Yüzyılda Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1839-1914), (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya, 2014.
KARACA, Behset, XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun, 1997.
KUBAY, Zeynep, Die Felsgraber vol Limyra in Lykien (Likya’da Limyra Kaya Mezarları), (İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1996.
SARI, Serkan, XV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe, Hamid ve Teke Sancağı Yörükleri, (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Isparta, 2008.
YURTOĞLU, Nadir, Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları Ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960), (Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2014.
İskele Mahallesi’nin Uydudan Görünümü https://earth.google.com/web/@36.31388595,30.13583191,4.13868959a,1007.37310005 d,35y,0h,0t,0r (E.T. 10.07.2020).
ÖZTÜRK, Murat, “Zâtüssavârî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2013, https://islamansiklopedisi.org.tr/zatussavari (E.T. 10.07.2020)