Kaos ve Kriz Ortamında (1807-1808) Fransa’nın babıâli üzerindeki etkisi

Mayıs 1807’de meydana gelen Kabakçı Mustafa isyanı, “Nizam-ı Cedit” olarak adlandırılan yenileşme sürecinin sonunu getirdiği gibi, ülkedeki kaos ve krizin doruk noktasına ulaşmasına sebebiyet vermişti. Osmanlı Devleti’nin, Avrupa Diplomasi sistemine uyum sağlamaya çalıştığı bu süreçte İngiltere-Rusya-Fransa denklemine sıkışan Babıâli dış politikasını tamamıyla Fransa’ya teslim etmişti. IV. Mustafa döneminde Babıâli’de hakim olan kadronun muhalefeti ve direnişine rağmen, ülkenin içinde bulunduğu kaos ve Fransa’nın Avrupa’da tek güç haline gelmesiyle üstünlüğünü koruyan Fransa elçisi Sebastiani, Osmanlı Devleti’nin Rusya ve İngiltere’yle yapacağı antlaşmalardan Bağdat’a vali atanmasına, Divan-ı Hümâyûn tercümanın katledilmesi hatta devlet adamlarının sürgününe kadar devletin iç işlerinde hâkimiyet sağlamış ve döneme damgasını vurmuştu. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin bu süreçteki Fransa odaklı dış siyaseti merkez alınarak aslında diplomasi alanında geçirmiş olduğu büyük değişime yer verilecektir.

The influence of France on the porte in the atmosphere of chaos and crisis (1807- 1808)

The rebellion of Kabakçı Mustafa which broke out in May 1807 not only put an end to the process of renovation named as “Nizam-ı Cedit” but also drove the country into an atmosphere of chaos and crisis. In the process whereby the Ottoman Empire was trying to adapt to the European diplomatic system the Porte— which was squeezed among Britain, Russia and France—surrendered its foreign policy to France totally. Despite the opposition and resistance from the dominant staff in the reign of Mustafa IV, thanks to the chaos which the Ottoman Empire was in and France’s rising to the position of single dominant power in Europe, French Ambassador Sebastiani, who retained his superiority, established control over the domestic affairs of the Ottoman Empire ranging from the treaties between the Ottoman Empire and Britain or Russia, appointment of mayor to Baghdad, killing of the Diwan translator; even the exile of statesmen. In this study centering on the foreign policy of the Ottoman Empire, which was pivoting around France, the great change that the Ottoman Empire underwent in the realm of diplomacy will be dealt with.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Hatt-ı Hümâyûn (HAT.) 1741, 4276, 4480, 4282, 4289, 4290, 6915, 7209, 114351, 13181 L, 14351, 14397, 14633; A, 16154, 16179, 16195 A, 16197, 16197 A, 16197 B, 45855, 45918 Ç, 46891, 53008, 53120, , 53329, 53331, 53342, 53456, 53538, 53654, 53737, 53752, 53914, 53925, 53960, 54084, 54114-B, 54124, 54124
A, 54124 B, 54124 C,. 57889, 57959.
BOA., Cevdet Hariciye (C.HR). 1318; 2506.
BOA., BOA., Cevdet Dahiliye (C. DH), 2201.
BOA., Bab-ı Asafi Mektubi Kalemi Dosyaları (A MKT.) 798-1, 799-35, 799/48.
BOA., Bab-ı Asafi Amedi Kalemi Dosyaları (A.AMD.) 53/18; 53/19; 53-37. 53/14, 54/39.
BOA., Bab-ı Asafi Sadaret Kethüdalığı Dosyaları (A.SKT.), 89/18, 90/3; 90/10.
BOA., Kamil Kepeci Defter (KK. d) 18, s. 1.
BOA., Tahvil Defteri no 53, s. 21- 22, 77.
BOA., Sadaret Defteri 354, s.11.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) Evrak (E) 4171, E.1449, E. 5161, E. 8298/3 E 8298/3; E7030, E 8702/10.
Kaynak, Araştırma ve İnceleme Eserleri
ABOU- EL-HAJ, Rıfat A, “Ottoman Diplomacy At Karlowitz”, Journal Of The American Oriental Society, Vol.87, No.4, (Oct.-Dec., 1967).
AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, C. VIII, Dersaadet 1309 (ikinci baskı).
AHMED RESİT, Haritalı ve Resimli Mükemmel Tarih-i Osmani, C. II, Dersaadet 1328.
AKSAN, Virginia, Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı AhmedResmi Efendi (1700- 1783), İstanbul 1997. ALİ REŞAD BEY, Devlet-i Osmaniye Asr-ı Hazır Tarihi, Dersaadet 1328, s 94.
ALTINAY, AHMED REFİK, Kabakçı Mustafa, (haz. Enfel Doğan), İstanbul 2005.
ASIM EFENDİ, Tarih-i Asım, C. I, İstanbul 1867.
AULARD, A., Fransa İnkılabı Siyasî Tarihi, (Çev. Nazım Poroy), C.III, Ankara 1982. BEYDİLLİ, Kemal, “Osmanlı ve Avrupa Devletleri Arasında İttifaklar”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 1999.
CABİ ÖMER EFENDİ, Cabi Tarihi:Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud-ı Sani, C. I, Haz.Mehmet Ali Beyhan, Ankara 2003.
DAVİSON, Roderic, “Küçük Kaynarca Andlaşması‟nın Yeniden Tenkidi”, (çev. Erol Aköğretmen), İÜEF. Tarih Enstitüsü Dergisi, C. X-XI, İstanbul 1979-1980.
DE MESMAY, General J.T., Horace Sebastiani Soldat, Diplomate, Homme d’Etat Maréchal de France (1772-1851), Paris 1948.
DE TESTA, Le Baron I., Recueil Des Traités De La Porte Ottomane,C. II, Paris 1865.
DRİAULT, Selim-i Salis ve Napolyon, Sebastiani ve Gardan, (terc. Köprülüzade Mehmet Fuad) Dersaadet 1329.
DERİN, Fahri Çetin, “Yayla İmamı Risalesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 3, İstanbul 1973.
FİNDLEY, Carter, “Origins Of The Ottoman Ministry”, International Journal Of The Middle East Studies, Vol 1, No: 4(Oct., 1970).
HUREWİTZ, J.C., “The Europeanization Of Ottman Diplomacy: The Conversion From Unilateralism To Reciprocity In The Nineteenth Century” Belleten, C.XXV, S. 99, Ankara 1961.
JAMES, William, The Naval History Of Great Britain, Vol. V, London 1837.
JORGA, Nicolea, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev. Nilüfer Epçeli), C. V, İstanbul 2005.
KARAL, Enver Ziya, Hâlet Efendi’nin Paris Büyükelçiliği, İstanbul 1940. KOLOĞLU, Orhan, “Fransız Devrimi ve Osmanlı Diplomasisi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 1999.
KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, Ankara 2006.
LEE, Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler, Ankara 2009.
LEFEBVRE, Histoire De Cabinets De L’Europe, C.III, Paris 1847.
MANO, G.A., Religion Et Politique, Paris 1856.
MUAHEDAT MECMUASI, C. IV, Ceride-i Askeriyye Matbaası 1298.
NAFF, Thomas, “Reform And The Conduct Of Ottoman Diplomacy In The Reign Of selim III, 1789-1807”, Journal Of The American Oriental Society, Vol.83, No.3, (Aug.-Sep., 1963).
KARAER, Nihat, “Abdürrahim Muhib Efendi‟nin Paris Büyükelçiliği (1806-1811) ve Döneminde Osmanlı Fransız Diplomasi İlişkileri”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi (OTAM) , S. 30, Ankara 2011.
OĞULLUKYAN, Ruzname, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve Alemdar Mustafa Paşa, (Tercüme ve Notlar) Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1972.
PHILLIOU M., Christine. Worlds Old And NEW: Phanariot NetWorks And The Remerking Of Otoman Governance In The Fırst Half Nineteenth Century, Ph.D.diss., Princeton University, 2004.
SAINT-DENYS, Juchereau de Revolutıons de Constantinople En 1807 Et 1808, Paris 1819.
SHAW, Stanford. Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim, (çev. Hür Güldü), İstanbul 2008.
THE SECRET HISTORY OF THE COURT AND CABINET OF ST CLOUD, New York 1807.
THE WEEKLY POLITICAL REVIEW OF .HENRY REDHEAD YORKE FROM JANUARY TO JUNE 1807.
THE ANNUAL REGISTER OR A VIEW OF THE HISTORY POLITICS AND LITERATURE FOR THE YEAR 1806, LONDON 1808. UNAT, Faik Reşit. Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara 1992,
UZUNÇARİILI, İsmail Hakkı. “Amedi Galib Efendi‟nin Murahhaslığı ve Paris‟ten Gönderdiği İifreli Mektuplar”, Belleten, C. I Ankara 1937. VASIF, Tarih-i Vasıf, Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi No: 608, C.II.
YENİDÜNYA, Süheyla. Hâlet Efendi’nin Hayatı İdari ve Siyasî Faaliyetleri (1760-1822), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul 2011.