Halit Paşa olayı ve yankıları

Aslen Kastamonulu olan Halit Paşa, İstanbul‟da doğmuştur. Türk tarihinin önde gelen simalarından biridir. Askerlik hayatı süresince büyük kahramanlıklar yapmıştır. Trablusgarp, Balkan, Birinci Dünya, İnönü, Sakarya, Büyük Taarruz savaşlarının yanı sıra Ermeni Harekâtı‟nda etkin rol oynamıştır. Savaşlardaki cesareti nedeniyle “Deli Halit” namıyla bütün memlekette tanınmıştır. Askerlik hayatından sonra siyasete girme kararı almış ve İkinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi‟ne Ardahan Mebusu olarak seçilmiştir. Askerî hayata alışmış olan Halit Paşa, TBMM‟de politik ortama uyum sağlayamamıştır. Farklı fikirlere şiddetle karşı çıkmıştır. Bu da onun asabiyetini artırmıştır. 9 Şubat 1925‟te Afyonkarahisar Mebusu Ali Bey‟le kavga etmiştir. Halit Paşa, yaralanmış, ardından 14 Şubat 1925 tarihinde vefat etmiştir. Olayın sebepleri ve seyri şimdiye kadar tam olarak aydınlatılamamıştır. Olayla ilgili birçok gizemli noktalar vardır. Bu çalışmada olayın sebepleri, seyri ve yankıları hakkında bilgiler verilecektir.

The Halit Pasha incident and its reflections

Halit Pasha, who was originally from Kastamonu, was born in Istanbul. He is one of the leading figures in Turkish history. He was a heroic figure during his military life. He played an influential role in the Tripoli War, the Balkan Wars, the First World War, Inonu Wars, Sakarya War, and the Great Offensive as well as the Armenian conflict. He was known as "Deli Halit" throughout the country because of his encourage in the wars He had taken the decision to enter politics after his military life and was elected as Deputy of Ardahan at The Second Period of the Grand National Assembly of Turkey (TBMM). Halit Pasha, who was a successful soldier, failed to achieve compliance with the political environment at the TBMM. He was strongly opposed different ideas. This also has increased his irritability. He had fought with Deputy of Afyon, Ali Bey on February 9, 1925. Halit Pasha was wounded and then died on February 14, 1925. The causes and course of the incident have not been fully elucidated so far. There are very mysterious points about the incident. In this study, information will be given about the causes, course and reflections of the incident.

PDF

___

Arşiv ve Tutanaklar
“Hakkı İinâsi, Rüşdî Paşalarla Hilmî Bey’in Telgrafı, TBMM Arşivi, Sicil No:452.
“Hâlid Paşa’nın Muhtasar Tercüme-i Hâli”, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
“Hâlid Paşa’nın Tercüme-i Hâl Varakası”, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
“Halid Paşa’nın Seçim Mazbatası”, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
“Birinci İu’be Raporu”, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
“Hâlid Paşa’nın Annesi Fatma Hanım’ın Telgrafı”, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
TBMM Başkanlığı’nın Tahkikat Sûreti, TBMM Arşivi, Sicil No: 452.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 1, TBMM Matbaası, Ankara 1961.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 10,TBMM Matbaası, Ankara 1975.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 5, TBMM Matbaası, Ankara 1968.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 8, TBMM Matbaası, Ankara 1975.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 4, TBMM Matbaası, Ankara 1968.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 13, TBMM Matbaası, Ankara 1975.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 7, TBMM Matbaası, Ankara 1968.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2,C. 14, TBMM Matbaası, Ankara 1976.
Kitap ve Makaleler
AĞAOĞLU, Samet; Babamın Arkadaşları, İletişim Yay., İstanbul 1998.
ATATÜRK, Mustafa Kemal; Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1997.
AVCIOĞLU, Doğan;Milli Kurtuluş Tarihi, C. 4, Tekin Yay., Ankara 1991.
AYGEN, Mehmet S., Muzaffer Görktan; Ali Çetinkaya, Türkeli Matbaası, Afyon 1982.
CEBESOY, Ali Fuat; Siyasi Hatıralar, C.2., Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay., İstanbul 2002.
DEMİREL, Ahmet;Ali Şükrü Bey‟in Tan Gazetesi, İletişim Yay., İstanbul, 1996.
EMİN, Ahmet; “Meclisteki Hâdise”, Vatan, 11 İubat 1341/11 İubat 1925, Sayı: 661.
EMİN, Ahmet; “UmûmîHayâtımızınKurbânları”, Vatan, 15 İubat 1341/15 İubat 1925, Sayı: 665.
EMİN, Ahmet; “İâhsîİnfiâller ve Neticeleri”, Vatan, 16 İubat 1341/16 İubat 1925, Sayı: 666.
ETHEM, Sadri; “Askerlikle Meb’ûsluğun Tefriki Lüzûmu”,Son Telgraf, 11 İubat 1341/11 İubat 1925, Sayı: 239.
GOLOĞLU, Mahmut; Devrimler ve Tepkileri, İş Bankası Yay., İstanbul 2009.
GÖLDAİ, İsmail,Takrir-i Sükûn Görüşmeleri, Belge Yay., İstanbul 1997.
İSTİKBAL, “Hâlid Paşa”, İstikbâl 16 İubat 1341/ 16 İubat 1925, Sayı: 1404.
İSTİKBAL, “Hâdise Karşısında”, İstikbâl 17 İubat 1341/ 17 İubat 1925, Sayı: 1405
Kadirbeyoğlu Zeki Bey‟in Hâtıraları, Haz. Ömer Fâruk Lermioğlu, Sebil Yay., İstanbul 2007.
KADRİ, Yakup; Millî Bir Zıyâ”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 İubat 1341/15 İubat 1925, Sayı: 1350.
KANDEMİR, Feridun;Cumhuriyet Devrinde Siyasi Cinayetler, Ekicigil Yay., İstanbul 1955.
KUTAY, Cemal; Halit Paşa Ali Çetinkaya Vuruşması, Tarih Kütüphanesi Yay., İstanbul 1955.
LÜTFİ, Fevzi; “Hepimize Yazık”, Son Telgraf, 15 İubat 1341/15 İubat 1925, Sayı: 243.
LÜTFİ, Fevzi; “Meclisteki FecîÂkıbet”, Son Telgraf, 10 İubat 1341/10 İubat 1925, Sayı: 238.
MISIRLIOĞLU, Kadir; Üç Hilafetçi Şahsiyet, Sebil Yay., İstanbul 1995.
NADİ, Yunus; “Hâdisenin Tarz-ı Cereyânı ve Mâhiyyeti, Cumhûriyyet, 11 İubat 1341/11 İubat 1925, Sayı: 276.
NUR, Rıza; Hayat ve Hatıratım, C.3, Haz. Abdurrahman Dilipak, İşaret Yay., İstanbul 1992.
ÖZALP, Kazım, Teoman Özalp; Atatürk‟ten Anılar, İş Bankası Yay., Ankara 1992.
ÖZTÜRK, Kazım; Türk Parlamento Tarihi, II.Dönem 1923-1927, C.I, TBMM Vakfı Yay., Ankara 1993.
ÖZTÜRK, Kazım; Türk Parlemento Tarihi, II.Dönem 1923-1927, C.II, TBMM Vakfı Yay., Ankara 1993.
ÖZTÜRK, Kazım; Türk Parlamento Tarihi, II.Dönem 1923-1927, C.III, TBMM Vakfı Yay., Ankara 1993.
POLAT,Zelkif;Ali Çetinkaya Hayatı,Eserleri,Kişiliği ve Devlet Adamlığı,Afyonkocatepe Üniversitesi Yay., Afyon 2002.
PULUR, Hasan;Muhafızı Atatürk‟ü Anlatıyor Emekli General İsmail Hakkı Tekçe‟nin Anıları, Kaynak Yay., İstanbul 2000.
SOLMAZ, Gürsoy; Deli Halid Paşa, Gürsoy Solmaz, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996, s. 115.
SÜKUTİ, Bekir “Îcâb-ı Muhâlefet”, Yeni Yol, 18 İubat 1341/18 İubat 1925, Sayı: 73-173.
Türk İstiklâl Harbi‟ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Yay., Ankara 1989.
ÜÇÜNCÜ, Uğur;Milli Mücadele Döneminde Trabzon‟da İttihatçılık, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2006.
ÜÇÜNCÜ, Uğur; İkinci Dönem TBMM‟de Bir Muhalifin Portresi Kadirbeyzade Zeki Bey, Çizgi Yay., Konya 2011.
VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet; İlk Meclis Milli Mücadele‟de Anadolu, Çağdaş Yay., İstanbul 1990.
YALMAN, Ahmet Emin; Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Haz. Erol İadi Erdinç, C.2, İstanbul 1970.
YEİİL,Ahmet;Türkiye Cumhuriyeti‟nde İlk Teşkilâtlı Muhalefet HareketiTerakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Yay., Ankara 2002.
YİĞİT, Nuyan; Atatürk‟le 30 Yıl İbrahim Süreyya Yiğit‟in Öyküsü, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004, s. 239. Gazeteler CrossfieldChronicle,Cumhûriyyet, Didsbury Pioneer, Hâkimiyet-i Milliye,İstikbâl, Son Telgraf,StonyPlain Sun,The New York Times, Vatan, Yeni Yol.