Formoza’daki Milliyetçi Çin Yönetimi ve Çin’in BM’de Temsili (Türk Kaynakları Işığında, 1971)

1971 tarihi, Çin’i Birleşmiş Milletler’de kimin temsil edeceği yönündeki gelişmelere, 1949 yılı ise bu temsil sorununun başlangıcı sayılabilecek bir dönüşüme işaret ediyordu. Sürece dair Türk kaynaklarının, “Çin Devleti”, “Formoza meselesi” ve “Çinlilerin uluslararası hakkı” üzerinde yoğunlaştığı görülmekteydi. Ayrıştırıcı bir tartışma alanından ziyade, Sun Yat-Sen’den sonra, Çin’de sisteme dair iki temel yorum, milliyetçi Çin ile komünist Çin (Çan Kay-Şek, Mao güçleri) arasında yaşanan İç Savaş (1926-1949) nedeniyle bozulan huzura tekrar kavuşulması beklentisi söz konusuydu. Amerika-Sovyet Rusya rekabeti ve bunun Çin üzerindeki yansımalarından da endişe duyulmuştu.BM’de Çin’i, Milliyetçi Çin’in yerine Kızıl Çin’in temsil etmesi yönündeki teklifler, 1970 yılına kadar red olunmuştu. 1970’den itibaren, Kıta Çini’ni tanıyan ülkelerin sayısı artarken, Formoza ile ilişki sürdüren ülkelerin sayısı ise azalmıştı. Fakat en büyük değişim, Çin’in üyeliğini Amerika’nın desteklemeye karar vermesiydi. Diğer taraftan Amerika’nın “iki Çin” veya “bir Çin, bir Formoza” formülü ise, Pekin ve Taypey’in itirazları nedeniyle, uygulanabilir görünmüyordu.Türk siyasi çevrelerine ve basınına göre, Kıta Çini demografisi ve sahip olduğu gücü nedeniyle uluslararası politikada bir realite olarak varolduğundan ve BM’nin evrensellik ilkesinin de gereği olarak, BM teşkilatının dışında kalmamalıydı. Nihat Erim’in başbakanlığı sürecinde, 5 Ağustos 1971’de, Türkiye Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıdı ve ardından da Formoza’daki Milliyetçi Çin Hükümeti ile ilişkileri kesildi. 25 Ekim 1971’de Çin Halk Cumhuriyeti’nin, yasal temsilcisi sıfatıyla, BM’ye alınması kararlaştırıldı ve Çan Kay-Şek’in temsilcilerinin BM’deki temsili son bulmuş oldu.

Chinese Nationalist Rule in Formosa and China’s Representation in the UN (As Reflected in the Turkish Sources, 1971)

The year 1971 marked the issue of China’s position on the United Nations, and the year 1949 a turning-point that could be considered the beginning of this issue. At the Turkish sources in this period, the main focus was on “the Republic of China”,“the question of the status of Formosa”, and “the international rights of the Chinese”.Geographically, while no discriminatory debate was formed over the “Mainland China” and “Nationalist China”, the expectation was that peace should be restored which had been disrupted in times of the Civil War (1926-1949) due to the tension after Sun Yat-Sen’s death in 1925 between the two fundamental interpretations of the system (nationalist China, communist China) between Chiang Kai-Shek and Mao Tse-Tung. There were also concerns due to the rivalry between the USA and Soviet Russia, and its repercussions on China. The issue of China’s representation surfaced annually on the UN’s agenda for years. However, the proposals for Communist China’s representation to occupy the seat in the UN had been rejected until 1970. From 1970 onwards, the number of countries recognizing Mainland China increased and the number of countries that maintained relations with Formosa decreased at the same rate. But the crucial change was that America’s decision to support Communist China's membership. On the other hand, “two Chinas” or “one China, one Formosa” policy, which America continued to defend, was not applicable due to Beijing and Taipei's objections. According to the Turkish political circles and the press, Mainland China with its huge population and large power should not remain outside of the UN, because of its reality in international politics and also in view of the principle of universality of the UN. During the time of the newly appointed PM, Nihat Erim, Turkey recognized the People's Republic of China, and then the relations with the Nationalist China on Formosa was interrupted. Later, the UN resolution, passed on 25 October 1971, recognized the People’s Republic of China as the legitimate representative of China to the UN, and expelled Chiang Kai-Shek’s representatives from the place which they had occupied at the UN by 1971.

PDF

___

DAB 30-1-0-0 / 127-828-4, 14 Eylül 1960.
DAB 30-18-1-2 / 157-25-12, 7 Kasım 1960.
DAB 30-1-0-0 / 63-389-7, 12 Aralık 1962.
DAB 30-18-1-2 / 168-15-11, 18 Mart 1963.
DAB 30-18-1-2 / 169-16-11, 25 Mart 1963.
DAB 30-18-1-2 / 170-32-10, 14 Haziran 1963.
DAB 30-1-0-0 / 64-393-10, 24 Eylül 1963.
DAB 30-18-1-2 / 194-25-10, 6 Nisan 1966.
DAB 30-18-1-2 / 223-60-18, 14 Ağustos 1968.
DAB 30-18-1-2 / 229-7-17, 29 Ocak 1969.
DAB 30-18-1-2 / 269-52-2, 13 Temmuz 1971.
DAB 30-18-1-2 / 271-63-13, 24 Ağustos 1971.
DAB 30-18-1-2 / 270-57-12, 11 Ağustos 1971.
DAB 30-18-1-2 / 274-88-12, 30 Kasım 1971.
Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD) (3. Dönem), C. 11, B. 54, 20 Şubat 1971; C. 13, B. 91, 26 Nisan 1971; C. 13, B. 98, 12 Mayıs 1971; C. 16, B. 144, 6 Ağustos 1971; C. 16, B. 145, 9 Ağustos 1971; C. 16, B. 149, 16 Ağustos 1971.
Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (CSTD) (10.Yasama Yılı), C. 63-1, B. 36, 03. 02. 1971; C. 64, B. 57, 4 Nisan 1971, C. 66, B. 7, 4 Ağustos 1971, C. 66, B. 98, 5 Ağustos 1971, (11.Yasama Yılı), C. 4, B. 62. 30 Mayıs 1972.
Dışişleri Bakanlığı Belleteni (DBB), S. 66-67, Mart-Nisan 1970; S. 74, Kasım 1970; S. 75, Aralık 1970; S. 78-79, Mart-Nisan 1971; S. 80-81, Mayıs-Haziran 1971; S. 82-83, Temmuz-Ağustos 1971; S. 85, Ekim 1971; S. 86, Kasım 1971.
Barış
Barış Dünyası
Cumhuriyet
Dünya
Hürriyet
Milliyet
Tan
Tasvir
Ulus
Vatan
Yeni Gün
Yeni Sabah
ADASAL, Rasim, “Şefler ve Liderler Psikolojisi”, Barış, 16 Ağustos 1971.
ADIBELLİ, Barış, Çin Dış Politikasında Tayvan Sorunu, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2006.
ARMAOĞLU, Fahir H., “Türkiye ve Çin Halk Cumhuriyeti”, Dış Politika, C. 1, S. 3, Eylül 1971, ss. 27-44.
ALTUĞ, Yılmaz, “Formoza Kimin Olmalıdır?”, Cumhuriyet, 20 Eylül 1971.
BABAN, Cihad, “Çin Meselesi”, Cumhuriyet, 8 Ağustos 1971.
BALCI, Ergun, “Formoza B.M’de Kalabilir mi?”, Cumhuriyet, 17 Eylül 1971.
BARLAS Ali, İhsan, “Çin ve Birleşmiş Milletler”, Dünya, 15 Eylül 1962.
CEM, İsmail, “ABD ve Çin”, Milliyet, 18 Şubat 1972.
ERİM, Nihat, Günlükler 1925-1979, C. II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
Erim Hükûmetlerinin 7.4.1971 1 Yılı 7.4.1972, Başbakanlık Basın-Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara 1972.
ESMER, Ahmet Şükrü, “1971 Eşiğinde”, Ulus, 1 Ocak 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, Dış Politika: “Çin’in Uzun Parmağı”, Ulus, 11 Ocak 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin’in Amerika Tarafından Tanınması”, Ulus, 12 Şubat 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin ve Biz”, Ulus, 27 Şubat 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin Müdahale Eder mi?”, Ulus, 5 Mart 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin Kımıldıyor”, Ulus, 20 Mart 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Amerika ve Çin”, Ulus, 17 Nisan 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin İle İlişki Kurmak”, Ulus, 12 Mayıs 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin’in Geri Gelişi”, Ulus, 2 Temmuz 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Türkiye ve Çin”, Barış, 30 Temmuz 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin, Amerika, B. Milletler”, Barış, 8 Ağustos 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin Halk Cumhuriyeti ve Türkiye”, Barış, 10 Ağustos 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Kaç Çin Vardır?”, Barış, 13 Ağustos 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Amerika, Japonya, Çin”, Barış, 26 Ağustos 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin ve Birleşmiş Milletler”, Barış, 28 Ağustos 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Çin, Birleşmiş Milletler ve Türkiye”, Barış, 20 Eylül 1971.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Birleşmiş Milletler Genel Kurulu”, Barış, 28 Eylül 1971.
GELEN, Arif, “Çin’de Neler Oluyor?”, Ulus, 23 Ocak 1971.
GÜRTUNA, Ümit, “AP İktidarı ve Pekin”, Cumhuriyet, 10 Ağustos 1971.
MASAR, İlhami, “Çin’de Ne Oluyor?”, Barış Dünyası, S. 57, Şubat 1967, ss. 48-50.
SABİT, Selim, “Çin’deki Makus İnkişaf”, Tasvir, 15 Ekim 1949.
ZAL, M.H., “Kızıl Çin’in Bir Teklifi”, Vatan, 9 Temmuz 1956.