Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Devletine Sığınan Rus Askeri Mülteciler Meselesine Genel Bir Bakış

Bir askerin savaşmayı reddetmesi ve askerlik hizmetinden kaçması olarak tanımlanabilecek “firar” hususu, özellikle savaş dönemlerinde her devlet için büyük problem olmuş, bir dizi tedbir alınmasını zaruri kılmıştır. Bu devletlerden biri de, sürekli giriştiği savaşlarla komşuları aleyhine topraklarını genişletmeye çalışan Rusya’dır. Bu güne kadar yapılan çalışmalarda, esir edilen ya da firar eden Osmanlı ve Rus askerleri konusunda birçok araştırma olmasına rağmen, bu çalışmalarda genellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan gelişmelere yer verilmiştir. Ancak kayıtlar, Osmanlı Devleti’ne firar yoluyla iltica eden Rus askeri mültecileri konusunun, Birinci Dünya Savaşı öncesinde iki devletin ilişkileri açısından önem arz ettiğini göstermektedir. Nitekim Osmanlı Devleti, “şan-ı devlet” gereği kendisine sığınan mültecilere kucak açmış; bunların sevk, iskân ve iaşe masraflarını karşılamıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında ise esir statüsünde değerlendirilmelerine karşın, yine her türlü masrafları devlet tarafından karşılanmaya çalışılmıştır.Bu çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı öncesinde çeşitli sebeplerle Osmanlı Devleti’ne firar eden Rus askeri mülteciler konusunda genel bir değerlendirme yapmaktır.

A General View of the Issue of the Russian Military Refugees in the Ottoman Empire before the First World War

The period deposition of soldiers, which could be defined as soldiers' refusal to fight and their escape from military service, was an important problem for every state especially during the war periods and necessitated a number of measures. One of these states is Russia, which is trying to widen its territories against its neighbours through the wars it constantly engages in. Although there have been many researches on the Ottoman and Russian soldiers who have been captured or deserted in the studies carried out to this day, these studies usually include developments during the First World War. However, the records show that the issue of Russian military refugees who escaped to the Ottoman Empire through the desert was important for the relations of the two states before the First World War. As a matter of fact, the Ottoman State opened its arms to the refugees who took shelter in the name of the state. they met their dispatch, settlement and subsistence costs. In the course of the First World War, despite the fact that they were evaluated as a prisoner, they were still being paid by the state. The aim of this study is to make a general evaluation about the Russian military refugees who fled to the Ottoman Empire for various reasons before the First World War.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Devlet Arşivleri Başkanlığı (Osmanlı Arşivi)
Bâbıâli Evrak Odası (BEO.)
2664/199742, 4077/305770, 4079/305894, 4072/305376.
Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısım (DH. SYS.) 4/5.
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti (DH. EUM. EMN.) 6/26, 5/40.
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 2. Şube (DH. EUM. 2. Şb.) 1/39.
Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT.) 982/64.
Dâhiliye Nezareti Siyasî Kısım (DH. SYS.) 4/5.
Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) 439/20.
Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR. MKT.) 365/84.
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.) 159/36, 161/5.
Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devâir Evrakı (A. MKT. NZD.) 256/80.
Yıldız Perakende Askerî Maruzat (Y. PRK. ASK.) 184/55.
Zabtiye Nezareti (ZB.) 397/92, 397/77, 397/79, 397/6, 398/68, 401/81, 401/94.
ANTOV, Nikolay: “Kisve Bahası Arzuhalleri: Osmanlı Döneminde Balkanlarda İslamlaşma Sürecine Dair Bir Kaynak”, Kebikeç, Dosya: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Toplum Kimlik Üzerine Yazılar, Sayı 10, Ankara 2000, s. 89-105.
BAYSA, Hüseyin: “İslâm Hukukundaki Himaye Geleneği Müvâcehesinde Mültecilik Sistemi”, İlahiyat Akademi Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, Gaziantep 2016, s. 37-47.
GAFAROV, Vasif: “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Rus Esirlerin Tutuldukları Osmanlı Kampları ve Yozgat Üsera Garnizonu”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, Cilt 2, Yozgat 2016, s. 122-131.
KURAT, Akdes Nimet: Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919), TTK, Ankara 2011.
NALÇACI, Murat: “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sürecinde Rusya Ordusu”, Tarih Dergisi, Sayı 54, İstanbul 2012, s. 149-172.
NAZIR, Bayram: Macar ve Polonyalı Mülteciler Osmanlı'ya Sığınanlar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
ORAN ARSLAN, Nebahat: Birinci Dünya Savaşında Türkiye’deki Rus Savaş Esirleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.
OSMANAĞAOĞLU, Cihan: Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tabiiyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi, Legal Yayıncılık, İstanbul 2004.
Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Ankara 2006.
RIASANOVSKY, Nicholas V. – STEINBERG, Mark D.: Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze, Çev. Figen Dereli, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2011.
SERBEST, Bürkan – DEMİRCİ, N. Savaş: “Kars ve Çevresinde Rus Yönetimi (Karskaya Oblast 1878-1917)”, ICANAS 38 Bildiri Kitabı, VI, Ankara 2012, s. 2715-2734.
SERBESTOĞLU, İbrahim: Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti'nde Tabiiyet Sorunu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
SERBESTOĞLU, İbrahim: “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Cilt 29, Sayı 29, Ankara 2011, s. 193-214.
ÜÇGÜL, Sevinç – ERİNÇ, Erdem: “Rus Göçmenlerinin İstanbul Yolculuğu (XX. Yüzyıl Başlarında)”, ICANAS 38 Bildiri Kitabı, Cilt VII, Ankara 2012, s. 3287-3297.