Erzurum’da Varlık Vergisi Uygulamaları

İkinci Dünya Savaşı’nın ağır ekonomik koşulları savaşa girmemiş olsa da Türkiye’de aşırı derecede hissedilmiştir. Tarafsızlığını korumaya çalışan Türkiye, bir yandan da milli savunma tedbirleri nedeniyle harcamalarını arttırmaya başlamıştır. Bu harcamalar bütçe açığının büyümesine ve buna bağlı olarak enflasyonun yükselerek aşırı fiyat artışlarına neden olmuştur. Sıkıntı içinde bulunan halk gündelik ihtiyaçlarını bile karşılamakta zorluk çekmekte iken, bu durumu fırsata çevirip karaborsacılık ve vurgunculuk yaparak aşırı kazanç elde edip zenginleşenler olmuştur. Hükümet, ekonomiyi düzenlemek için alınan tedbirlerin işe yaramaması, enflasyonun ve fiyatların istenen seviyeye çekilememesi yüzünden aşırı kazanç elde edenlerden bir defaya mahsus alınmak üzere 11 Kasım 1942 tarihinde Varlık Vergisi Kanunu’nu çıkarmıştır. Bu çalışmada, Varlık Vergisi Kanunu’nun Erzurum’daki uygulama safhaları, komisyonların çalışmaları, kimlerden ne kadar vergi toplandığı ve sonuçları özellikle mahalli basın kaynaklarından faydalanılarak detaylı bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır.

Application of Wealth Tax in Erzurum

Although the heavy economic conditions of World War II did not enter the war, Turkey was extremely felt. Turkey, which is trying to maintain its neutrality, started to increase its spending due to national defense measures. These expenditures led to the growth of the budget deficit and, accordingly, to an excessive price increase by rising inflation. While the people in distress had difficulty in meeting their daily needs, those who turned out to be an opportunity and became wealthy by gaining profiteering and profiteering. The government issued the wealth tax law on November 11, 1942, for a one-time deduction from those who gained excessive gains due to the failure of measures to regulate the economy, inflation and prices to the desired level. In this study, the implementation stages of the wealth tax law in Erzurum, the work of the commissions, how much tax is collected from the individuals and the results will be presented in detail using local press sources.

PDF

___

Cumhuriyet Gazetesi, 12.02.1943.
Erzurum Gazetesi, Sayı:3767, 12.11.1942.
Erzurum Gazetesi, Sayı:3769, 26.11.1942.
Erzurum Gazetesi, Sayı:3774, 31.12.1942.
Erzurum Gazetesi, Sayı: 3776, 14.01.1943.
Erzurum Gazetesi, Sayı: 3779, 04.02.1943.
Tan Gazetesi, 6 Aralık 1943.
DÜSTUR, Tertip: 3, Milli Korunma Kanunu, 26.1.1940, Cilt: 21, Sayfa: 274.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, D.6, İ.4, C.28, s.21,29-32, 11 Kasım 1942.
T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, 1940 Genel Nüfus Sayımı, C.1, No:158, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul 1941.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 5255, 12.11.1942.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 5302, 12.01.1943.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 5657, 17 Mart 1944.
AKAR, Rıdvan, Aşkale Yolcuları(Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları), Belge Yayınları, İstanbul 1999.
AKŞİN, Sina, Türkiye Tarihi-4 (Çağdaş Türkiye Tarihi 1908-1980), Cem Yayınları, İstanbul 1997.
AKTAR, Ayhan, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
ARI, Kemal, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Savaş Ekonomisi Uygulamaları ve Fiyatlar”, 6. Askeri Tarih Semineri (20- 22 Ekim 1997) Bildirileri- I, Ankara 1998.
ARTUÇ, İbrahim, İkinci Dünya Savaşı, Cilt I, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2003.
AYDIN, Mehmet Korkut, “Dönemin Basınına Göre Varlık Vergisi Uygulaması”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.28, S.1, Elazığ, Ocak 2018, s.289-311.
BAYDAR, Ertuğrul, II. Dünya Savaşı İçinde Türk Bütçeleri, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
BAYKARA, Tuncer, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, İzmir 1991.
ÇANAK, Erdem, “Varlık Vergisi ve Mersin Uygulaması”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.1, Manisa, Mart 2016, s.363-382.
COŞAR, Nevin, “Varlık Vergisi Konusunda Yolsuzluk Söylentileri” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. LVIII, S. 2, 2003, s.1-27.
DOKUYAN, Sabit, “Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2) Aralık 2014, s.23-55.
ERGEÇ, Deniz, Milli Burjuvazi Yaratılma Sürecinde Varlık Vergisinin Rolü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
GÜÇLÜ, Muhammet, Varlık Vergisi Kanunun Çıkarılması, Uygulanması, Kaldırılması ve Sonuçları(11.11.1942-15.03.1944), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, , İzmir, 1990.
Güçlü, Muhammet “Varlık Vergisi (11.11.1942-15.3.1944)”, Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.3, Kasım 1991, s.96-109.
İLHAN, Atilla, Hangi Atatürk, Türkiye İs Bankası Yayınları, İstanbul 2004.
KAFAOĞLU, A. Başer, Varlık Vergisi Gerçeği, Kaynak Yayınları, İstanbul 2002.
KARABULUT, Kerem, “11 Teşrinisani 1942 Tarihli Varlık Vergisi’ne Bir Bakış” , Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. XI, S. 27, Erzurum 2005, s.325-339.
KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara 2008.
KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945),C. 2, İstanbul 1986.
KOÇAK, Cemil, Türkiye Tarihi-4 (Çağdaş Türkiye Tarihi 1908-1980), Cem Yayınları, İstanbul 1997.
KUTBAY, Hüseyin, Türkiye’de Servet Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2013.
LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Çev: Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
ÖKTE, Faik, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1951.
ÖZKAN, M. Selçuk, TEMİZER, Abidin, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Karaborsacılık” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt II, Sayı 9, 2009, s.319-325.
PAMUK, Şevket, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
ŞAHİN, Mehmet Serkan, “Gaziantep’te Varlık Vergisi Uygulaması”, Belgi, Sayı 15, Kış 2018/I, s. 680-693.
TOKGÖZ, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi(1914-2011), İmaj Yayınevi, Ankara 2001.
WEİSBAND, Edward, II. Dünya Savaşında İnönü’nün Dış Politikası, Çev:M.Ali Kayabal , Milliyet Yayınları, İstanbul 1974.
YENAL, Oktay, Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, Creative Yayınları, İstanbul 2001.