Erzurum Fransız Konsolosu Challaye'nin Kırım Savaşı Döneminde Askerî İstihbarat Faaliyetleri

Fransız Dışişleri Bakanlığı ve Fransız Savunma Bakanlığı Arşivlerinden elde edilen belgelere dayanarak hazırlanan bu makale 1852-54 yılları arasında Fransa'nın Erzurum konsolosu görevini yürüten Charles Alexandre Challaye'nin yazışmalarını inceleyerek, Challaye'nin askerî istihbarat faaliyetlerini ortaya koymaktadır. Kırım Savaşı'nın başlamasından önce görev alan konsolosun ön tespitleri savaş sırasında Fransız askerî ve diplomatik makamları için önemli bir rehber olmuştur. Challaye'nin Osmanlı ordusunun komuta kademesinde savaş sürecinde görülen zafiyet ve eksiklikleri önceden tespit ettiği de anlaşılmaktadır

Military Intelligence Activities of French Consul Challaye in Erzurum during the Crimean War

Relying on archival documents from the French Foreign Ministry Archives and the Archive of French Ministry of Defense, this article examines the consular correspondences of the French Consulate of Erzurum, Charles Alexandre Challaye, between 1852 and 1854 and analyzes his military intelligence reports. Preliminary reports of Challaye before the eruption of the Crimean War became a significant guide for the French military and diplomatic authorities. Furthermore, Challaye reported the weaknesses in the Ottoman chain of command before the war started

PDF

___

A. Arşivler
Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Fransa)
a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC)
Série Personnel 1ère Série. no. 841, "Charles Alexandre Challaye".
Correspondance politique des consuls, (CPC), Erzeroum Tome 4 (1851-1859).
Correspondance consulaire et commerciale (CCC): Erzeroum Tome 1(1843-1853).
b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
Ambassade, Constantinople, Série D : Trébizonde, Tome 3 (1826-1838) -Tome 4 (1838-1843), Sinope Tome 1,
Erzeroum, Tome 1 (1807-1852), Tome 2 (1853-1859).
Ambassade, Ankara: Tome 73.
Archives des postes diplomatiques : Trébizonde, Tome 107.
Centre d'archives du ministère de la défense (CAMD) (Savunma Bakanlığı Arşivi, Fransa)
Service historique de la Défense (SHD) (Château de Vincennes), L'État-major de
l'armée de Terre, Turquie: Tome 620 (1811-1849); Tome 621 (1853-1854).
B. Araştırma ve İncelemeler
ADITATAR, Funda, "İzmir İngiliz Başkonsolosluğunun Askerî İstihbarat Faaliyetleri
(1878-1914)", Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XVI, S. 1, 2011, s. 1-34. ______, İzmir İngiliz Konsolosluğu ve Siyasî Faaliyetler (1878-1914) İngiliz Konsolosluk
Raporlarından, (Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi
Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2011. ATEŞ, Sabri, Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843-1914,
Cambridge University Press, New York 2013. AYKUN, İbrahim, Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hudut Antlaşması,
(Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 1995. BAYRAKTUTAN, Ayşe, Erzurum İngiliz Konsolosluğu ve Faaliyetleri, (Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2010. BİLİCİ, Faruk, "La France et la mer Noire sous le Consulat et l'Empire : « la porte du harem ouverte », Méditerranée, Moyen-Orient : deux siècles de relations internationales, recherches en hommages à Jacques Thobie (dir. W. Arbid, S.
Kançal, J.-D Mizrahi, S. Saul), L'Harmattan, Paris 2003, s. 655-676. ______, "XIX. Yüzyılın Başlarında Trabzon'daki Fransız Konsolosluğu: Paris'in Asya
Kapısı", Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 3, 2007, s. 35-47. BOUËDEC, Gérard Le, - ULBERT, Jörg, La fonction consulaire à l'époque moderne:
L'Affirmation d'une institution économique et politique (1500-1800), PU, Rennes 2006. BUDAK, Mustafa, 1853-1856 Kırım Savaşı'nda Kafkas Cephesi, (İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1993. ÇİÇEK, Kemal, "Osmanlı Devleti'nde Yabancı Konsolosluk Tercümânları", Tarih ve
Toplum, S. 146, 1996, s. 17-23. ERDOĞRU, M. Akif, "Onsekizinci Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı Konsoloslar ve
Tercümânları", İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri (24
Kasım 1998), c. II, Gazimağusa 1999, s. 316-328. FONTANİER, Victor, Voyage en Orient, Entrepris par ordre du Gouvernement Français
de 1830 a 1833, Deuxiéme Voyage en Anatolie, Paris 1834. GÖKBİLGİN, M. Tayyib, "Konsolos", İA, C. VI, MEB, İstanbul 1985, s. 836-840. KINLI, Onur, 19.Yüzyıl'da Amerika Birleşik Devletleri'nin İzmir'deki Konsolosluk
Faaliyetleri, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış
Doktora Tezi), İzmir 2009. KOCABAŞOĞLU, Uygur, Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgelerine Göre Osmanlı
İmparatorluğu'ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim Yayınları,
İstanbul 2004. KÜÇÜK, Cevdet, Tanzimat Devrinde Erzurum, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Tarih Bölümü Sonçağ Tarihi Kürsüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1975. LESURE, Michel "La France et le Caucase à l'époque de Chamil", Cahiers du monde
russe et soviétique, C.19, S. 1-2, 1978, s. 5-65. ÖZKUL, Ali Efdal, "The Consuls and Their Activities in Cyprus under the Ottoman
Administration (1571-1878)", Turkish Studies, C. 8, S. 2, 2013, s. 239-283. SARIKÇIOĞLU, Melike, Osmanlı-İran Hudut Sorunları (1847-1913), TTK, Ankara 2013. SAVAŞ, Ali İbrahim, "Konsolos", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVI,
Türkiye Diyanet Vakfı Yay, Ankara 2002, s. 178-180. SHAW, Stanford J. - Ezel Kural SHAW, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c.
II, çev. M. Harmancı, E Yayınları, İstanbul 1994. Sources de l'histoire du Proche-Orient et de l'Afrique du nord dans les archives et
bibliothèques français, Tome I-II, Paris-London 1996. ŞAHİN, Hasan, "Kırım Harbi'nde(1853-1856) Doğu Anadolu Cephesi'nde Cereyan Eden
Muharebelerde Başı-bozuk Birlikleri", Atatürk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49 (2013), s. 343-358. ŞAŞMAZ, Musa, "İngiliz Kaptan Cooper'ın Kayseri Konsolosluğu (1879)", Birinci
Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Erciyes Üniversitesi Yayınları,
Kayseri 1997, s. 325-336. ______, "İngiliz Konsolosu Stewart'ın Konya Vilayetine Dair Genel Raporu (1879)",
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, 2002, s. 57-97. ______, "İngiliz Konsolosu Yüzbaşı Stewart'a Göre Antalya 1880-82", Prof. Dr. Kazım
Yaşar Kopraman'a Armağan, Berikan Yayınevi, Ankara 2003, s. 564-577. ______, "İngiliz Yüzbaşı Stewart'ın Konya Konsolosluğu ve Adlî Yönetime Dair Raporu
(1879-1882)", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11 (2002), s. 223-238. ______, "Teğmen Ferdinand Bennet'in Kayseri Konsolosluğu 1880-82", Üçüncü Kayseri
ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri
, s. 473-481. ______, İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları, Atatürk Araştırma
Merkezi Yayınları, Ankara 2013. ŞİMŞEK, Eyyub, "Kırım Savaşı'nın Trabzon Eyaletine Toplumsal Etkileri", History
Studies, C. 5, S. 5, 2013, s. 273-291. ______, Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri ve Kırım Savaşı (1853-1856), (Karadeniz
Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Trabzon 2013. TOWNSHEND, Arthur FitzHenry, A Military Consul in Turkey, Seeley, London 1910. ULUERLER, Sıtkı, XIX. Yüzyıl İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1747-1848),
(Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ 2009. WAGNER, Moritz, Reise nach Persien und dem lande der Kurden. Von Moritz Wagner...
Mit einem vorläufer: Denkwürdigkeiten von der Donau und vom Bosporus,
Arnoldische buchhandlung, Leipzig 1852. YILMAZ, Özgür, "19. Yüzyılın Başlarında Trabzon'da Bir Levanten: Pierre Dupré ve
Trabzon Konsolosluğu (1803-1820)", The Levantines: Commerce and Diplomacy,
st International Conference Bildiri Sunumu, İstanbul, 3-5/11/2014. ______, "Samsun'da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine
Göre Şehrin Durumu", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 6, 2014, s. 57-87. ______, "Victor Fontanier'nin Trabzon Konsolosluğu (1830-1832)", OTAM, S. 35, 2014, s. 153-196.