Said OLGUN

Bir Jön Türk ve Arnavut Milliyetçisi: Derviş Hima (1872-1928)

1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi, Osmanlı Devleti ve devlet içerisinde yaşayan etnik unsurlar içintam bir dönüm noktası olmuştur. II. Abdülhamid’in savaşı bahane ederek Meclis-i Mebusanı süresizolarak tatil etmesi, Kanun-i Esasiyi rafa kaldırması ve ilerleyen yıllardaki uygulamaları, Jön Türkhareketi etrafında örgütlenen bir muhalefetin oluşmasına sebep olmuştur. Öte yandan savaşesnasında Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü müşkül durum ve savaş sonunda imzalanan AyastefanosAntlaşması, Arnavutları, Osmanlı Devletinin kendilerini koruyamayacağı düşüncesine sevk etmiştir.Buna bağlı olarak da çevrelerini kuşatan Sırbistan, Karadağ ve Yunanistan’a karşı hem yaşadıklarıtoprakları hem de milli varlıklarını muhafaza etmek için millî bir bilincin oluşmasına yönelikçalışmalar yapmaya başlamışlardır. Buna bağlı olarak son dönem Osmanlı aydınlarının birçoğundaolduğu gibi Arnavut aydınlar da Osmanlı kimliğine sıkı sıkıya bağlılıkla birlikte etnik kökenlerini vekimliklerini de ön plana çıkarmaya başlamışlardır.Bu çalışmada hem Jön Türk hareketinin hem de Arnavut milliyetçiliğinin önde gelen isimlerinden biriolan Derviş Hima’nın hayatı, siyasî faaliyetleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanınodak noktasını 1897-1912 yılları arasındaki faaliyetleri, Jön Türk ve Arnavut milliyetçisi ağlarlakurduğu ilişkiler ile II. Abdülhamid’e karşı yürüttüğü muhalefet ve Arnavut millî kimliğinin inşasısürecinde yayımladığı eserler oluşturmaktadır.

A Young Turk and Albanian Nationalist: Dervish Hima (1872-1928)

The 1877-1878 Russo-Turkish war was precisely a turning point for the Ottoman Empire and the ethnic groups living in that state. Abdulhamid II’s indefinitely dismissing of the First Turkish Parliament using the war as an excuse, putting aside the Ottoman basic law, and his other applications throughout the following years, led to the formation of an opposition organized around the Young Turks movement. On the other hand, the ordeal that the Ottoman Empire went through during the war and the treaty of San Stefano signed after the war drove Albanians to the concerns that the Ottoman Empire would fail to protect them. Thus, they started to take action towards constructing a national consciousness in order to both protect their lands and national identities against Serbia, Montenegro and Greece that circumvent them. Accordingly, as with many of the late period Ottoman intellectuals, Albanian intellectuals also began to bring forward their ethnic roots and identities, despite their rigorous devotion to the Ottoman identity. In this study, the life, political activities and works of Dervish Hima who is one of the leading figures of both the Young Turks movement and Albanian nationalism, is explained. His activities between 1897 and 1912, his relations with the Young Turks and Albanian nationalist networks, the opposition he pursued against Abdulhamid II and his works published in the construction process of Albanian identity constitute the focal point of this study.

PDF

___

Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO)
4067/304996, H. 16.08.1330 (31 Temmuz 1912).
4070/305208, H. 24.08.1330 (8 Ağustos 1912).
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Birinci Şube (DH.EUM.1.Şb)
7/13, H. 14.11.1335 (1 Eylül 1917).
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR)
38/64, H. 19.06.1328 (28 Haziran 1910).
93/64, H. 16.12.1327 (29 Aralık 1909).
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
795/43, H. 28.08.1321 (19 Kasım 1903).
757/2, H. 02.06.1321 (26 Ağustos 1903).
2240/37, Hicrî (H.) 21.04.1317 (29 Ağustos 1899).
2457/81, H. 14.11.1318 (5 Mart 1901).
2844/58, H. 26.05.1327 (15 Haziran 1909).
Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ)
80/30, H. 25.06.1328 (4 Temmuz 1910).
97/21, H. 27.07.1328 (14 Ağustos 1909).
Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS)
57/4, H. 08.10.1328 (13 Ekim 1910).
99/3, H. 30.09.1330 (12 Eylül 1912).
Hariciye Nezareti İdare (HR.İD)
68/45, 4 Mart 1916.
Hariciye Nezareti Siyasî (HR.SYS)
117/55, 6 Haziran 1902.
129/24, 13 Ekim 1899.
129/25, 28 Ekim 1899.
130/28, 25 Haziran 1903.
153/39, 16 Temmuz 1912.
154/2, 11 Temmuz 1912.
155/22, 24 Haziran 1903.
155/47, 11 Kasım 1908.
1764/7, 13 Eylül 1903.
1809/47, 7 Mart 1901.
2072/53, 17 Mart 1916.
Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Belgeleri (A.MKT.MHM)
730/10, H. 10.01.1321 (8 Nisan 1903).
Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV)
164/206, H. 11.03.1315 (10 Ağustos 1897).
213/178, H. 26.12.1318 (16 Nisan 1901).
Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Maruzâtı (Y.PRK.EŞA)
39/64, 04.11.1319 (12 Şubat 1902).
40/43, H. 26.02.1320 (4 Haziran 1902).
Yıldız Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS)
400/104, H. 09.06.1317 (15 Ekim 1899).
429/116, H. 27.02.1320 (5 Haziran 1902).
450/136, H. 29.03.1321 (25 Haziran 1903).
450/141, H. 30.03.1321 (26 Haziran 1903).
“Arnavut Hurufatı”, Arnavut, Nu: 2, 7 Kânunusani 1325 (20 Ocak 1910), s. 1.
“Arnavut Hurufu Meselesinde Gizli Noktalar”, Arnavut, Nu: 7, 11 Şubat 1325 (24 Şubat 1910), s. 1.
“Arnavut Hurufu, Hükümet Bitaraf Kalıyor”, Arnavut, Nu: 5, 28 Kânunusani 1325 (10 Şubat 1910), s. 1.
“Arnavut Kongresi”, Yeni Tasvir-i Efkâr, Nu: 104, 12 Eylül 1909, s. 6 (2. Sütun).
“Arnavut Lisanı Hakkında”, Arnavut, Nu: 1, 31 Kânunuevvel 1325 (31 Ocak 1910), s. 2.
“Arnavut’un İfadesi”, Arnavut, Nu: 40, 30 Teşrinisani 1326 (13 Aralık 1910), s. 1.
“Arnavut’un Muhterem Karileri”, Arnavut, Nu: 18, 6 Mayıs 1326 (19 Mayıs 1910), s. 2.
“Arnavutça Harfler Meselesi”, Arnavut, Nu: 4, 21 Kânunusani 1325 (3 Şubat 1910), s. 1.
“Arnavutluk Ahvâli”, Arnavut, Nu: 16, 15 Nisan 1326 (28 Nisan 1910), s. 1-2.
“Arnavutluk Meselesi”, Sabah, Nu: 8337, 24 Zilhicce 1330 (4 Aralık 1912), s. 2.
“Arnavutluk’ta Hükümet-i Muvakkate Teşkili”, Sabah, Nu: 8337, 25 Zilhicce 1330 (5 Aralık 1912).
“Derviş Hima ve Tasvir-i Efkâr”, Arnavut, Nu: 15, 9 Nisan 1326 (22 Nisan 1909), s. 1-2.
“İpek Mebusu Bedri Beyin Nutku Münasebetiyle –Hurufat Meselesi– ”, Arnavut, Nu: 13, 1 Nisan 1326 (14 Nisan 1910), s. 1-2.
“Lisan”, Arnavut, Nu: 44, 25 Kânunuevvel 1326 (7 Ocak 1911), s. 1.
“Meclis-i Vükelanın Nazargahına”, Arnavut, Nu: 20, 22 Mayıs 1326 (4 Haziran 1910), s. 1.
“Yaşamak Korkusu”, Arnavut, Nu: 15, 9 Nisan 1326 (22 Nisan 1910) s. 6.
AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Yay., 6. Baskı, İstanbul 2011. Arnavut, Nu: 1, 31 Kânunuevvel 1325 (13 Ocak 1910), s. 1.
Avlonyalı Ekrem Bey, Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar (1885-1912), çev. Atilla Dirim, İletişim Yay., İstanbul 2006.
AYDIN, Mithat, “Bükreş’te Komitacılık Faaliyetleri (1860-1916)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 15, S. 30 (2015/Bahar), ss. 5-52.
BARTL, Peter, Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878- 1912), Çev.: Ali Taner, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1998.
BİRECİKLİ, İhsan Burak, “Arnavutluk Tahtı İçin Mücadele: Arnavutluk Prensi Kim Olacak?”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 11 (Ocak 2016), ss. 123-146.
BLUMI, İsa, Publishers, Hitmen, Diplomats, and Dreamers: Switzerland's OttomanAlbanian Diaspora, 1899-1920, Schweizerische Zeitschrift für Geschichte = Revue suisse d'histoire = Rivista storica svizzera, Volume 52 (2002), ss. 309-320.
CLAYER, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, 1. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul Haziran 2013.
ÇELİK, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, Büke Kitaplığı, İstanbul Ağustos 2004.
Derviş Hima, “Harb ve Arnavutluk”, Arnavut, Nu: 73, 5 Teşrinievvel 1328 (18 Ekim 1912), s. 1.
Derviş Hima, “Kevare-i Vatan Tehlikede!”, Arnavut, Nu: 74, 12 Teşrinievvel 1328 (25 Ekim 1912), s. 1.
Derviş Hima, “Vatandaşlara İfademiz”, Arnavut, Nu: 1, 31 Kânunuevvel 1325 (13 Ocak 1910), s. 1.
Derviş Hima, Cinâyât-ı Seniyyeden Bir Levha, Roma 3 Mart 1901.
Derviş Hima, Çare-i Necat Besa Besadadır, 14 Kânunusani 1317 (29 Ocak 1899).
Derviş Hima, Devr-i Hürriyette Zindandan Bir Sada, Asır Matbaası Selanik 1908.
Derviş Hima, Makber-i Ahrar, 13 Şubat 1901.
Derviş Hima, Musavver Arnavut, Matbaa-i Şems, İstanbul 1327 (1910).
Derviş Hima, Sadr-ı Esbak Merhum Rifat Paşa’nın Mahdumu Cavid Bey Merhumun Sebeb-i Mevti Olan İkinci Layiha, Cenevre 20 Temmuz 1903.
Derviş Hima, Uyanalım, 10 Nisan 1899.
Doktor Abdullah Cevdet, Yaşamak Korkusu, Naşiri: Arnavut Gazetesi Müdürü Derviş Hima, Matbaa-i Cihan, Dersaadet 1326.
ELSIE, Robert, “Congress of Trieste (1913)”, Historical Dictionary of Albania, 2nd ed., The Scarecrow Press, Lanham 2010, s. 90.
ELSIE, Robert, “Hima, Dervish Bey (1873-13 April 1928)”, Historical Dictionary of Albania, 2nd ed., The Scarecrow Press, Lanham 2010, ss. 191-192.
ELSIE, Robert, “Hima, Dervish Bey (1873-13.04.1928)”, A Biographical Dictionary of Albanian History, I.B. Tauris, London – New York 2012, s. 202-203.
ESENBEL, Aziz, “Sadrazam Halil Rıfat Paşanın Oğlu Ahmed Beyin Avrupaya Firarı”, Tarih Dünyası, C. 2, S. 18, ss. 782-784.
GAWRYCH, George, The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913, I.B. Tauris, New York 2006.
GJEVORI, Sokol, “Educational and Cultural Traditions in Elbasan During the Nineteenth Century – 1912”, European Scientific Journal, Vol. 10, March 2011, s. 136-144.
HANİOĞLU, M. Şükrü, “Jön Türkler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul 2001, ss. 584-587.
HANİOĞLU, M. Şükrü, Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yay, İstanbul 1985.
HANİOĞLU, M. Şükrü, The Young Turks in Opposition, Oxford University Press, Oxford-New York 1995.
ILIKAN, Faruk, “Debre Kongresi”, Simurg, Yıl: 1, S. 1, Ekim 199, ss. 200-249.
İbrahim Temo, “Ahmet Rıza Hakkında Bey Hakkında”, İçtihat, No: 295, 15 Nisan 1930, ss. 5370-5371.
İbrahim Temo, İttihad ve Terakki Cemiyetinin Teşekkülü ve Hidemat-ı Vataniye ve İnkılâb-ı Milliye Dair Hatıratım, Biz İttihatçılar, Yay. Haz. Nurer Uğurlu, Örgün Yay., İstanbul Haziran 2009.
KALESHI, Hasan, “Hima, Dervish”, Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. Bd. 2. Hgg. Mathias Bernath, Felix von Schroeder, München 1976, ss. 161-164.
KANLIDERE, Ahmet, “İttihat ve Terakki’nin Gölgede Kalmış Simalarından Doktor İshak Sükûtî (1868-1902)”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, Ed. Hasan Bahar vd., Selçuk Üniversitesi Yay., Eylül 2013 İstanbul, ss. 205-216.
KARAKOÇ, Ercan, YAVAŞ, Mesut, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Arnavutların Eğitim Çalışmalarında Önemli Bir Aşama: Elbasan Maarif Kongresi”, Belleten, C. LXXXII, S. 249 (Ağustos 2018), ss. 675-697.
KURAN, Ahmet Bedevî, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Kaynak Yayınları, 2. Baskı, İstanbul Nisan 2000.
KURAN, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmpatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele, Türkiye İş Bankası, Kültür Yay., İstanbul 2012.
KÜLÇE, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, Yeni Asır Matbaası/Ticaret Basımevi, İzmir 1944.
MADEN, Fahri, “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci (1877-1913)”, TİKA Avrasya Etüdleri, S. 38 (2011/1), ss. 155-196.
MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, 18. Baskı, İstanbul 2012.
OLGUN, Said, “Contributions Albanian Diaspora in Romania to the Development of Albanian Nationalism in the Last quarter of Nineteenth Century”, Glimpses of Balkan Cultural History, Ed. Abidin Temizer, Gece Kitaplığı, Ankara 2017, ss. 27-42.
OLGUN, Said, Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler, Gece Kitaplığı, Ankara 2016.
ÖZBOZDAĞLI, Özer, “Selanik, Manastır ve Kosova Vilayetlerinde 1912 Meclis-i Mebusan Seçimleri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 11, S. 2 (Kış 2016), ss. 283-315.
ÖZGEN, Yunus; BALCI, Mustafa, “II. Meşrutiyete Giden Yolda İbrahim Temo – Derviş Hima Mektuplaşması”, Türk Yurdu, Yıl: 97, S. 251 (Temmuz 2008), ss. 115-117.
Rıza Nur, “San Remo’da İshak Sükûtî”, Şehbâl, Nu: 15, 1 Teşrinisani 1325 (14 Kasım 1909), ss. 290-292.
SKENDI, Stavro, The Albanian National Awakening 1878-1912, Princeton University Press, New Jersey 1967.
SÖNMEZ, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, 1. Baskı, Yapı Kredi Yay., İstanbul, Nisan 2007.
ZEYREK, Suat, “II. Meşrutiyet’te Demokratik Muhalefetin Sonu: Arnavut İsyanları Ve Sonuçları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1. S. 33 (2012/1), ss. 299-336.