UYVAR’IN FETHİ VE TIMARLI SİPAHİLER: BİR SEFER VE FETİH ANALİZİ

16. yüzyıldaki Osmanlı akınlarına karşı inşa ettirilen Uyvar kalesi Slovakça’da Nové Zámky, Türkçe’de Uyvar adı ile bilinmektedir. Osmanlılar ve Habsburglar arasında süregelen ve uzun bir zaman dilimine yayılan savaşlarla (1593-1606) Osmanlı Devleti Uyvar Kalesi’ni ele geçirmeye çalışmıştır. Köprülüzâde Fâzıl Ahmet Paşa’nın sadarete gelişi ile Uyvar’a düzenlenmiş olan bu sefer, yarım asırdan beri karşı karşıya gelmeyen Osmanlı ve Avusturya’nın mücadelesi açısından önemliydi. Düzenlenen bu seferi önemli kılan ise Avrupa için en müstahkem mevkide bulunan Uyvar kalesinin fethiydi (1663). Osmanlı askerinin büyük gayret gösterdiği muhasara ve akabinde gerçekleşen fetih, Batı dünyasında geniş yankı uyandırmıştır. Nitekim Uyvar önünde bir Türk gibi kuvvetli sözü Uyvar’ın fethinde büyük gayret ve kararlılık gösteren Türk askerine istinaden Avrupa’da kullanılır olmuştur. Çalışmada 1663 yılındaki Uyvar seferine Osmanlı sipahilerinden katılanlar ve katılmayan tımarlı sipahiler üzerinden bir sefer ve bir fethin analizi yapılmaya çalışılmıştır. Öncelikle Osmanlı Devleti’nin Uyvar kalesi üzerine gerçekleştirdiği sefer ve kalenin şiddetli muhasarayı müteakip fethi, dönemin kaynaklarına dayalı olarak ele alınmıştır. Sefere katılan Fâzıl Ahmet Paşa mühürdarı Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-Tevârih’i, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi ve Mehmet Halife’nin Tarih-i Gılmânî’si ile diğer tarihlerden hareketle Uyvar seferi ve fetih, iç ve dış dinamikler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci kısmında ise Uyvar seferine katılmayan tımarlı sipahiler konu edilmiştir. Osmanlı Arşivi’nde bulunan H.1074/M.1663 tarihli Uyvar seferine katılmadıkları için tımarları ellerinden alınan sipahilerle ilgili arz niteliğinde kayıtlar bulunmaktadır. Bu belgelerden hareketle Uyvar seferine katılmadıkları için -tımar tevcih prosedürü gereği- tımarları ellerinden alınan sipahilerin Uyvar’a varan ve varamayan tımarlı sipahiler olarak profilleri çizilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Avusturya, Uyvar Kalesi, Tımarlı Sipahi

The Conquest of Uyvar and Timariots: Analyses of the Campaign and Conquest

The castle of Uyvar, built against the Ottoman invasions in the 16th century, is known as Nové Zámky in Slovakian and known as Uyvar in the Turkish language. Through the long lasting and continuous wars between the Ottomans and Habsburgs (1593-1606), the Ottomans tried to conquer the Uyvar Castle. Along with the rise of Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Pasha as the grand vizier, a massive military campaign was organized against Uyvar. This military campaign was important from the aspect of the struggle between the Ottomans and Dynasty of Habsburg as they had not been in a war against each other for more than a half century. The target of this military expedition to Uyvar Castle was the conquest of the Uyvar castle, which was in the most strengthened position for Europe. The siege, in which the Ottoman soldiers put great effort and completed the conquest in short time, had wide repercussions in the Western World. As a matter of fact, the saying “strong as a Turk in front of Uyvar’’ (Fort comme un Turc) has been used in Europe in reference to the Turkish soldiers who performed great determination and stability during the conquest of Uyvar Castle. In this study, it has been tried to analyze a military campaign and a conquest through the timariots who participated and those who did not participate in the Uyvar military campaign of the Ottoman Empire in 1663. First of all, the great military expedition of the Ottoman Empire on the Uyvar Castle and the conquest that was realized just after a severe siege were discussed through the data based on the sources of the period. The Uyvar Castle siege and military campaign was tried to analyse within the framework of internal and external dynamics that are based on Cevâhirü't-Tevârih of Hasan Ağa, the seal master of Fâzıl Ahmed Pasha, who participated in the expedition; the Seyahâtnâme of Evliya Çelebi; Tarih-i Gılmani of Mehmed Halife and other resources. In the second part of this study, some timariots, who did not participate in the Uyvar military campaign, were analyzed. In the register dated H.1074/M.1663 in the Ottoman Archives, there are many records about the timariots whose fiefs were taken away because they did not participate in the Uyvar campaign. Considering the timariots, whose fiefs were taken away – as timar ranking procedure - because they did not participate in the Uyvar military campaign, it has been tried to draw a profile as the timariots who participated in the Uyvar military campaign and those who did not.

Keywords:

Ottoman Empire, Austria, Uyvar Castle, timariot,

PDF

___

Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Tasnifi (AE-SMMD-IV) NR. 16/1600; 23/2132; 24/2754; 24/2763; 24/2764; 24/2765; 24/2766; 24/2768; 30/03418; 65/7718; 65/7719; 65/7721; 65-7722; 85/10140; 25/2772; 85/10132; 85/10135; 85/10137; 85/10139; 85/10140; 85/10144; 85/10145; 85/10158; 99/11674; 99/11675; 100/11677; 101/11853.
Osmanlı Arşivi, İbnülemin Askeriye Tasnifi (İE.AS.) NR. 5/460; 23/2044; 23/2093; 16/1600.
Abdurrahman Abdi Paşa, Vekâyi’-nâme, (Osmanlı Tarihi 1648-1682) Tahlil ve Metin Tenkidi, Yay. Haz.: Fahri Ç. Derin, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
AGOSTON, Gabor, Osmanlı’da Savaş ve Serhad, Çev. ve Haz.: Kahraman Şakul, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
ALTINAY, Ahmet Refik, Köprülüler, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
BEKAR, Cumhur, “Köprülü Mehmed Paşa’nın Osmanlı Tarih Yazımında Değişen Algısı”, Tarihyazımı, Yaz 2019, 1 (1), s.62-78.
BEKAR, Cumhur, “The Rise of the Köprülü Household: The Transformation of Patronage in the Ottoman Empire in the Seventeenth Century”, Turkish Historical Review, II, Brill, 2020, s.229-256.
BİLGE, Sadık Müfit, “Macaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin ve İdarî Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı:11 (2000), s.33-81.
BLASKOVICS, Josef, “The Period of Ottoman-Turkish Reign at Nové Zámky (1663-1685)”, Archiv Orientalni, 54, 1986, 105-130.
CEVRİOĞLU, M. Halef, “Andrea Höltzel’in Raporuna (1664) Göre Uyvar Kuşatmasına Katılan Osmanlı Balkan Vasalları”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 2019, s.35-67.
ÇALIŞIR, Muhammed Fatih, War and Peace in The Fronter: Ottoman Rule in the Uyvar Province, 1663-1685, (Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2009.
ÇALIŞIR, Muhammed Fatih, “Sadrazam Köprülüzâde Fazıl Ahmed Paşa’nın Hâmiliğindeki İlmî Faaliyetler”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler (Ankara, 1-15 Ekim, 2018), Ankara, 2022, s. 35-48.
ÇALIŞIR, Muhammed Fatih, “Köprülü Sadrazamlar ve Sûfî Çevreler”, Osmanlı’da ilm-i Tasavvuf, Editörler: Ercan Alkan-Osman Sacid Arı, İsar Yayınları, İstanbul, 2018, s.793-802.
DAVİD Geza and FODOR, Pal, “Hungarian Studies in Ottoman History”, The Ottomans and the Balkans, A Discussion of Historiography, Volume: 25 Editors: Fikret Adanir and Suraiya Faroqhi, s.305-349.
DAVİD, Geza, “Osmanlı Avrupası’nda Yönetim”, Kanuni ve Çağı, Yeniçağda Osmanlı Dünyası, Ed.: Metin Kunt - Christine Woodhead, Çev.: Sermet Yalçın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
DAVİD, Geza, “16-17. Yüzyıllarda Macaristan’ın Demografik Durumu”, Belleten, C 59, S 225, Ankara, 1995, s. 341-352.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi 6. Kitap, Haz.: Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi 7. Kitap, Haz.: Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
Eyyubî Efendi Kanûnnâmesi, Haz.: Abdülkadir Özcan, Eren Yayıncılık, İstanbul 1994.
FAROQHİ, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed.: Halil İnalcık - Donald Quartaert, Cilt: 2, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004. Fındıklılı Mehmed Ağa, Silahtar Tarihi I, 1928.
HEGYI, Klara, “The Ottoman Network of Fortresses in Hungary” Ottomans, Hungarians and Habsburgs in Central Europe The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest, Editors: Pal Fodor and Geza David, Volume:20, 2000, s. 163-193.
INGRAO, Charles, The Habsburg Monarchy, 1618-1815, Cambridge, 2000.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III Köprülüler Devri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II Tagayyür ve Fesad (1603-1656):Bozuluş ve Kargaşa Dönemi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt: 4, Çeviri: Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2005.
KOÇAK, Zülfiye -Dragana Amedoski, “1662 Yılında Uyvar Seferi İçin Hazırlanan Sürsat Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1, 2016, s.277-304.
KOLÇAK, Özgür, “… Cümle Palankaları Küffâr Aldı …”: 1663-64 Osmanlı-Habsburg Savaşında Dezenformasyon, Propaganda ve Siyasî İktidar”, Osmanlı Araştırmaları, C 43, S 43, 2014, s.165-192.
KOLÇAK, Özgür, XVII. Yüzyıl Askerî Gelişimi ve Osmanlılar: 1660-64 Osmanlı-Avusturya Savaşları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
KOPCAN, Vojtech, “Eyalet-i Uyvar” X. Türk Tarih Kongresi (Ankara 22-26 Eylül 1986 Kongreye Sunulan Tebliğler), C 4, Ankara, 1993, ss. 1735- 1742.
KOPCAN, Vojtech; “Uyvar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 42, s. 253-254.
KURMUŞ, Orhan - PULLUKÇUOĞLU YAPUCU, Olcay, “The Timar System: A Question of Financial Viability, 1470-1670”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXV/2, 2020, s. 521-576
KUNT, İ. Metin, “Naîmâ, Köprülü, and the Grand Vezirate”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Vol. 1, 1973, s.57-64.
KUNT, İ. Metin, “17. Yüzyılda Osmanlı Kuzey Politikası Üzerine Bir Yorum”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Vols.4-5, 1976-1977, s. 111-116.
KUNT, İ. Metin, “The Waqf as an Instrument of Public Policy: Notes on the Köprülü Family Endowments”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Menage, Ed.: Colin Heywood and Celin Imber, İstanbul 1994, s. 189-198.
LAJOS, Fekete, “Osmanlı Türkleri ve Macarlar”, Belleten, C XIII, S 52, 1949, ss. 663-743.
Mehmed Halife, Tarih-i Gılmâni, Sad.: Kâmil Su, Kültür Bakanlığı 1001 Temel Eser, İstanbul 1976.
MURPHEY, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev.:M. Tanju Akad, Homer Yayınları, İstanbul, 2007.
Mustafa Sâfî, Zübdetü’t-tevârîh, Cilt: II, Yay. Haz. İbrahim Hakkı Çuhadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
Osmanzade Ahmed Ta’ib, Hadîkatü’l-Vüzerâ, İstanbul 1271.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 26, s. 260-263.
ÖZGÜVEN, Burcu, Osmanlı Macaristanı’nda Kentler, Kaleler, Ege Yayınları, İstanbul 2001.
Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595-1600) II, Haz.: Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595) I, Haz.: Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebî, Solak-zâde Tarihi, C. II, Haz.: Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
ŞAKUL, Kahraman, Uyvar Kuşatması 1663, Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Slovakya’da Osmanlılar Türk Uyvar 1663-1685, Beylik Yayınları, İstanbul 2015.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III. Cilt, II. Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1982.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III. Cilt, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
YÜCEL, Ebubekir Sıddık, Mühürdar Hasan Ağa Cevâhirü’t-Tevârih, Sivas 2013.
ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt: 4, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.