TARLAN’IN “HAYÂLÎ-BÂKÎ” MUKAYESESİ BAĞLAMINDA ŞEHİR, ŞİİR VE HAYAL(HANE)

Hayâlî ve Bâkî, 16. yüzyılın gözde edebî şahsiyetlerindendir. İki şair de sarayda iltifat görmüş ve siyaseten himâye edilmişlerdir. Bâkî, devlet kademelerinde ilerlemiş; Hayâlî ise hâmisinin ölümünden sonra payitahtı terk etmiştir. A. Nihad Tarlan’ın “Hayâlî-Bâkî” mukayesesinde iki şairin akıl ve duygu terkibi bakımından değerlendirmesi yapılmıştır. Tarlan’a göre Hayâlî, yoğunluğu yüksek duygusuyla ve tasavvufî neşveli şiirleriyle Bâkî’nin şeklî kusursuzluğuna rağmen daha iyi bir şair sayılmıştır. Bu değerlendirmenin şiirin varlık sebebi noktasında bazı temellere dayandığını düşünmekteyiz. Birincisi şiir, duyguların ifadesi için meydana gelmiş edebî bir türdür ve şiirin doğal bir duygu taşıması mühimdir. Şiirin poetikası kurulduğunda onu meydana getiren değişkenlerin vazgeçilmezleri klasik şiir merkezli olarak incelenmelidir. İkinci olarak hâmîlik, şairlerin kendilerini gösterebilmeleri için en az “şairlik gücü” kadar etkilidir. Bunun yanında Hayâlî, ortaya koyduğu orijinal hayalleri kendisi mi bulmuştur yoksa onun yetiştiği Vardar Yenicesi mi ona bu hayallerin kapısını aralamıştır? Bir hayal menbaı olarak değerlendirebileceğimiz Vardar Yenicesi bu nispetle Hayâlî gibi birçok şairi yetiştirmiştir. Böylelikle şiirler, şehirler merkezinde orijinal hüviyetler kazanmıştır. Dolayısıyla şairlerin farklılaşan hayal âlemlerini besleyen kaynağın edebî açıdan orijinal tespitlerle değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü her şairin şiirin varlık sebebine dair taşıdığı kanaatler farklılık göstermektedir. Bu bağlamda “şiirin varlık sebebi” çerçevesinde “hayalhâne” olarak nitelenen iç-dış dünyanın etkisi, ilhamın kaynağı ve hayalin ortaya çıkış şartları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Hayâlî, Bâkî, hayalhane, şehir, Vardar Yenicesi

In the context of Hayalî-Bâkî Comparison of Tarlan CITY, POETRY AND DREAM

Hayâlî and Bâkî are among the favorite literary figures of the 16th century. Both of the two poets saw a compliment in the palace and were politically protected. Bâkî, advanced in the state; Hayalî, however, left the capital after the death of its protector. A. Nihad Tarlan's evaluation of two poets in terms of mind and emotion was evaluated in the comparison of "Hayali-bâkî".According to Tarlan, Hayâlî was regarded as a better poet despite his formal perfection with his high intensity and mystical poetry. We think that this assessment is based on some foundations in the point of existance of poetry. Firstly, poetry is a literary form for expression of emotion and it is important that the poem carry a natural emotion. When the poem's poetic is established, the indispensable of the variables that bring it up should be examined as classical poetry centered. Secondly, the protector is as effective as "the power of poets" to show the poets themselves. In addition, did Hayalî himself find the original dreams he revealed or was it Vardar Yenısi, who brought him up, to open the door to these dreams? Vardar Yenicesi, which we can evaluate as a vision of dreams, has trained many poets like Hayâlî. In this way, poems have acquired original identities in the center of cities.Therefore, the source that feeds the different dreams of poets must be evaluated with the original determination from the literary standpoint. Because every poet has different opinions about the reason for the existence of the poem. In this context, the influence of the inner-outer world, which is characterized as "dreamer" within the framework of "the reason for the existence of poetry", will be judged on the origin of inspiration and the conditions of emergence of the dream.

Keywords:

Hayâlî, Bâkî, dream, city, Vardar Yenice,

PDF

___

Aksoyak, İ. Hakkı (2017) “Fatih’in Pekiştirdiği Bir Gelenek: Âşıklar Topluluğuna Ser-Defter Olmak”, Journal of Turkish Language and Literature, Volume:3, Issue: 1, Winter 2017, (1-7)
Akün, Ö. Faruk (1994) “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C.9, TDV. Yay., İstanbul.
Algar, Hamid; Alparslan, Ali (1982) “Hüseyin Baykara”, TDVİA, C. 18, TDV Yay., İstanbul.
Ayvazoğlu, Beşir (1982), Aşk Estetiği, İslam Sanatlarının Temel Prensipleri Üzerine Bir Deneme, Birlik Yay., Ankara.
Azamat, Nihat (2001) “Kalenderiyye”, TDVİA, C. 24, TDV Yay. İstanbul.
Banarlı, N. Sami (1984) Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul.
Ekinci, Ramazan (2012) “Osmanlı Kültür Merkezlerinden Vardar Yenicesi ve Tezkirelere Göre Vardar Yenicesi Şairleri”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 1663-1679
Ercilasun, A. Bican (2005) Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi,Akçağ Yay., Ankara. Güvercin Gerdanlığı-İbn Hazm (1995) (Çev. Mahmut Kanık) İnsan Yay., İstanbul.
İpekten, Haluk; İsen, Mustafa; Karabey, Turgut; Akkuş, Metin (1986) “Hayalî”, Büyük Türk Klasikleri, C.3, Ötüken-Söğüt Yay., İstanbul.
İsen, Mustafa (2009) “Osmanlılar’da Şehir ve Kültür”, Varayım Gideyim Urumeli’ne Türk Edebiyatının Balkan Boyutu (Araştırma-İnceleme), Kapı Yay., İstanbul.
İsen-Durmuş, Tûbâ Işınsu (2006) II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebî Hâmîlik Geleneği (Doktora Tezi), Bilkent Üniv. Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara.
Johnson, Francis (1852) A Dictionary (Persian, Arabic and English), London.
Kılıç, Filiz (2010) Âşık Çelebi-Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), İstanbul Araştırma Enst. Yay., İstanbul.
Kiel, Machiel (2013), “Yenice-i Vardar” TDVİA, C. 43, TDV. Yay., İstanbul.
Köprülü, M. Fuad (1981) Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Yay., İstanbul.
Kurnaz, Cemal (2007) Osmanlı Şair Okulu, Birleşik Yayınevi, Ankara.
Kurnaz, Cemal (2011) Divan Edebiyatı ve Türk Kimliği, Kurgan Edebiyat Yay. Ankara.
Mermer, Ahmet; Alıcı, Lütfi; Eflatun, Muvaffak; Bayram, Yavuz; Keskin-Koç, Neslihan (2006) Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yay., Ankara.
Ocak, A. Yaşar (1992) Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler, TTK. Yay., Ankara.
Okay, Orhan (1983) “Bâkî’nin Kanunî Mersiyesine Dair”, Şükrü Elçin Armağanı, Ankara.
Poetika-Aristoteles (2011) Poetika- Şiir Sanatı Üzerine (Çev.: Furkan Akderin), Say Yay., İstanbul.
Şentürk, A. Atilla (2015), “Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili”, Turkish Studies Academic Journal, Volume 10 Issue 8, s. 145.
Tanpınar, A. Hamdi (2001) Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi., İstanbul.
Tarlan, A. Nihad (1946) “Hayâlî - Bâkî”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 1, s. 26-38
Tarlan, A. Nihad (1965) “Edebiyat Tarihi Hakkında”, Türk Dili ve Edeb. Dergisi, C. 13, s. 12-18