DİVAN ŞİİRİNDE “İŞ ASMAK” DEYİMİ ÜZERİNE

Bir dilin anlam zenginliğinin göstergelerinden biri de o dildeki deyimsel yapılardır. Türkçe deyim varlığı bakımından oldukça zengin bir dildir. Divan şairleri Türkçe deyimlerin anlam ve çağrışım zenginliğinden sık sık istifade etmiştir. Bu deyimlerden büyük bir kısmı günümüzde de kullanılmakla birlikte bir kısmı kullanımdan düşmüştür. Bu makalede bugün deyim sözlüklerinde yer almayan ancak divan şiirinde çok sayıda örneği görülen “iş asmak” deyiminin anlam özellikleri üzerinde durulmuştur. Deyimin yapısı, olumsuz şekli, önüne aldığı farklı yapılarda hangi anlam katmanlarına sahip olduğu; bu deyimi divan şairlerinin hangi anlam çerçevesinde kullandığı örneklerle izah edilmiştir. Deyimin kaynağı ve çıkış noktası üzerine tespitler yapılmıştır. Böylece bir yandan deyim sözlüklerine girmemiş bu deyimin varlığına dikkat çekilmiş ve anlam çerçevesi çizilmiş, bir yandan da divan şairlerinin sanat ve estetik anlayışları ile Türkçeyi kullanmadaki ustalıkları ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

divan şiiri, deyim, iş asmak

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım. (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I, İnkılâp Yayınları, Ankara.
Ayçiçeği, Bünyamin. (2014), Behiştî Ahmed Sinan’ın (ö. 917/1511-12?) İskender-nâme’si (İnceleme-Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
Ayçiçeği, Bünyamin. (2018), “Bağdatlı Rûhî’nin (ö. 1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 38, s. 163-202.
Ayçiçeği, Bünyamin. (e-kitap), Behiştî Ahmed’in İskender-nâme’si (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57758,behisti-ahmed-iskender-namepdf.pdf?0.
Buyruk, İbrahim Etem. (2009), Ümîdî Ahmet Dîvânı (İnceleme-Metin-Özel Adlar Dizini), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Çavuşoğlu, Mehmet ve M. A. Tanyeri. (1987), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı III, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Demirkazık, H. İbrahim. (2013), “El Arkası Yerde Deyimi ve Bu Deyimin Divan Şiirindeki Kullanımı”, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 8/4, s. 617-633.
Dilçin, Cem. (2013), Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Ersoy, Ersen (e-kitap), II. Bayezit Devri Şairlerinden Münîrî ve Dîvânı (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56095,muniri-divanipdf.pdf?0.
Gıynaş, Kamil Ali. (e-kitap), Pervâne Bey Mecnuası, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0.
Gültekin, Hasan. (2000), Mecmû‘a-i Nezâyir (Transkripsiyonlu Metin), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
Karavelioğlu, Murat A. (2014), Divan Şiirinde ‘Bend Geçmek’, ‘Hurde Geçmek’ ve ‘Kapı Geçmek’ Deyimleri Üzerine, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 31, s. 175-204.
Kaya, Bayram Ali. (2011a), “Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 6, s. 11-54.
Kaya, Hasan. (2011b), “Emrî Divanı’nda Deyimler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 6, s. 55-130.
Kaya, Hasan. (2018), “Divan Şiirinde Kıl Kondurmamak Deyiminin Anlam Çerçevesi”, Bir Devr-i Kadîm Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, (Editörler: Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe), Yayınevi, Ankara, s. 495-508.
Parlatır, İsmail. (2008), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I, Yargı Yayınları, Ankara.
Püsküllüoğlu, Ali. (2006), Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş Yayınları, Ankara.
Saraç, M. A. Yekta. (2002), Emrî Divanı, Eren Yayıncılık, İstanbul.
Sinan, Betül. (2004), Bâlî Çelebi ve Divanı (2b-35a) İnceleme-Metin, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Tanyeri, M. Ali. (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara.
Tarlan, Ali Nihat. (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Tarlan, Ali Nihat. (1967), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı I, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Tarlan, Ali Nihat. (1997), Necati Beg Divanı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Türkçe Sözlük I. (1998), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Ünlü, M. Şahabettin. (1991), Ubeydi, Hatatı-Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Yazar, Sadık. (2006), Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yılmaz, Müslüm. (2010), Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yücel, Ünsal. (1999), Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.