Evs Şairi Kays b. el-Hatîm’in Şiirlerinde Övünme

Kays b. el-Hatîm (ö. 620), Câhiliye döneminin sonlarına doğru Medine’de dünyaya gelmiş ve Evs kabilesi arasında yetişmiştir. Kays b. el-Hatîm, usta savaşçı olduğu kadar şiir becerisinde de ileri seviyededir. İslâm’dan hemen önce Evs ve Hazrec kabîleleri arasında yaşanan savaşların çoğuna tanık olmuş ve mensubu bulunduğu Evs kabilesini hem silah hem de şiir yoluyla Hazrecliler karşısında savunmuştur. Bu bakımdan şair Evs kabilesiyle övündüğü beyitlerle de meşhurdur. Ülkemizde şairle ilgili müstakil çalışmalara rastlanmamaktadır. Bu sebeple şaire ait şiir metinlerinde övünme içerikli beyitler çalışma konusu yapılmıştır. Çalışma, İslâm öncesi dönemde Yesrib adıyla bilinen Medine-i Münevvere’nin sosyal ve kültürel yapısıyla ilgili ipuçları barındırması bakımından da önem arz etmektedir. Çalışmada ilgili beyitlere başta şaire ait Dîvân olmak üzere edebiyat, eleştiri ve rivayet içerikli bazı temel kaynaklar taranmak suretiyle ulaşılmıştır. Beyitler kişisel övünme ve kabileyle övünme adlarıyla iki alt başlık altında incelenmiştir. Beyitler Türkçe’ye tercüme edilmiş, gerekli açıklamalar yapılmış ve yer yer tahlil edilmiştir. Varılan kanaatler sonuç kısmında belirtilmiştir.

Egotism in the Poems of Ḳays b. al-Khaṭim Poet of The Aws Tribe

Ḳays b. Al-Khaṭim (d. 620) was born in al-Madīna towards the end of the Jahiliyya period and was raised among the Aws tribe. Ḳays b. Al-Khaṭim was a skilled poet as well as a great warrior. He witnessed most of the wars fought between the Aws and Khazraj tribes just before Islam and defended the Aws tribe, of which he was a member, against the Khazraj, both through weapons and poetry. Thus, the poet was also famous for the couplets he exalted the Aws tribe. In our country, there are no individual studies about the poet. For this reason, the subject of this study is centred upon egoist couplets in his poetry. The study is also important in that it presents data about the social and cultural structure of al-Madīna known as Yathrib in the pre-Islamic period. By scanning certain main sources of literature, criticism and narration, especially the Dîwan of the poet, the study found significant couplets. The couplets have been examined under two subheadings: egotism and tribal pride. The couplets have been translated into Turkish, annotated and analyzed when necessary. The findings reached are presented in the conclusion part.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Ḳays b. Al-Khaṭim, Poetry, Egotism The Aws Tribe,

PDF

___

‘Abdunnûr, Cebbûr. el-Mu‘cemu’l-edebî. Beyrut: Dâru’l-‘İlm Li’l-Melâyîn, 1984.

Abkarius, İskender Aga. Kitâbu Ravdati’l-edeb fî tabaḳâti şu‘arâi’l-‘Arab. Beyrut: byy., 1858.

İsfâhânî, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-ağânî. Thk. İbrahim es-Se‘âfîn vd. Beyrut: Dâru Sâdır, 2008.

‘Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hâcer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Turkî. Kahire: Merkezu Hecr Li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye Ve’l-İslâmiyye, 2008.

‘Askerî Ebû Hilâl. el-Furûḳ el-luğaviyye. Thk. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Dâru’l-‘İlm ve’s-Sekâfe, 1997.

Bağdâdî, ‘Abdulkâdir b. ‘Umar. Ḫızânetu’l-edeb. Thk. ‘Abdussellâm Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1996.

Bekrî Ebû ‘Ubeyd. Faslu’l-maḳâl fî şerḥi Kitâbi’l- emsâl. Thk. İhsân ‘Abbâs ve ‘Abdulmecîd ‘Âbidîn. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 1971.

Câhız, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr. el-Ḥayavân. Thk. ‘Abdussellâm Muhammed Hârûn. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Matba‘ati Mustafa el-Bâbi el-‘Halebî ve Evlâduh, 1965.

Cebbûrî, Munzir. Eyyâmu’l-‘Arab ve eseruhâ fi’ş-şi‘ri’l-Câhilî. Bağdâd: Dâru’ş-Şuûni’s-Sekâfiyye el-‘Âmme, ts.

Celîl, Hasen Muhammed. Kays b. el-Ḥatîm ḥayâtuh ve şi‘ruh. Amman: Dâru Dicle, ts.

Cundî, ‘Ali. Şi‘ru’l-ḥarb fi’l-‘asri’l-câhilî. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Câmi‘ah el-‘Arabiyye, 1966.

Dayf, Şevkî. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-câhilî. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1960.

Ebu’r-Rabb, İbtisâm Nâyif Sâlih. Suvaru’l-ḥarb ve eb‘âduha’l-ustûriyye fi’ş-şi‘ri’l-câhilî. (Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu’n-Necâh el-Vataniyye, Nablus, 2006.)

Faysal, ‘Abdul‘azîz b. Muhammed. el-Edebu’l- ‘Arabî ve târîḫuh. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su ‘ûd el-İslâmiyye, 1405.

Halebî, Semîr. el-Kerem ve’l-cûd ve’s-saḫâ. Tanta: Dâru’s-Sahâbe Li’t-Turâs, 1988.

Hamevî, Şihâbuddîn Yâkût b. ‘Abdullah er-Rûmî. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Dâr Sâdır, 1977.

Hassân b. Sâbit. Dîvân. Thk. ‘Abd Muhanna. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.

İbn el-Esîr, el-Cezerî, Ebu’l-Hasen ‘Ali b. Ebî’l-Kerem, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdulkerîm, b. ‘Abdu’l-Vâhid eş-Şeybânî. el-Kâmil fî’t-târîḫ. Thk. Ebu’l-Fidâ ‘Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.

İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbu’l-Muḥabbar. Tsh. Eliza Lechten Stetter. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.

İbn Hazm, Ebû Muhammed ‘Ali b. Ahmed b. Sa‘id. Cemheretu ensâbi’l-‘Arab. Thk. Kurul. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye,1983.

İbn Manzûr. Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.

İbn Raşîk, Ebû Ali el-Hasen el-Kayravânî. el-‘Umde fî maḥâsini’ş-şi‘r ve âdâbihi ve nakdih. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.

İbn Sellâm, Muhammed el-Cumahî. Tabaḳātu fuḥûli’ş-şu‘arâ’. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.

İsmail Durmuş, “Kays b. Hatîm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2002).

Kassâb, Velîd. Dîvânu ‘Abdillâh b. Ravâḥa dirâse fî sîratih ve şi‘rih. Riyad: Daru’l-‘Ulûm, 1982.

Kays b. el-Hatîm. Dîvân. Thk. Nasıruddîn el-Esed. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.

Kudâme b. Ca‘fer. Naḳdu’ş-şi‘r. Thk. Muhammed ‘Abdulmun‘im Hafâcî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, ts.

Kuraşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebi’l-Hattâb. Cemheretu eş‘âri’l-‘Arab fî’l-Câhiliyyeti ve’l-İslâm. Thk. Muhammed ‘Ali el-Hâşimî. Riyad: İmam Muhammad bin Sa’ud Islamic University, Comitte of Researc, Translation and Publication, 1981.

Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li aḥkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulmuhsin et-Turkî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2006.

Merzubânî, Ebû ‘Ubeydillâh Muhammed b. ‘İmrân. Mu‘cemu’ş-şu‘arâ’. Tsh. F. Krenkov. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye,1982.

Sakkâ, Mustafâ. Muḫtâru’ş-şi‘ri’l-câhilî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2014.

Tâha, Ahmed İbrâhîm. Târîḫu’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-‘Arab. Mekke: Mektebetu’l-Faysaliyye, 1937.

Tebrîzî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. ‘Ali el-Hatîb. Şerḥu Dîvâni’l-ḥamâse. Thk. Muhammed Muhyiddîn el-Hatîb. Kahire: Matba‘atu Hicâzî, 1938.

Tuleymât Gâzî ve el-Aşkar, ‘İrfân. el-Edebu’l-câhilî ḳadâyâhu ağrâduh a‘lâmuh funûnuh. Dimaşk: Mektebetu’l-Îmân, 1992.

Vehbe, Mecdî ve el-Muhendis, Kâmil. Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-‘Arabiyye fi’l-lugati ve’l-edeb. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 1984.

Ziriklî Hayruddîn. el-‘Alâm. Beyrut: Dâru’l- ‘İlm Li’l-Melâyîn, 2002.