Son Dönem Hâlidî-Nakşî Şeyhlerinden Çelebi Süleyman Kaya Efendi’nin Tasavufî Düşüncesi

Son dönem Nakşî-Hâlidî geleneğinin şeyhlerinden Çelebi Süleyman Kaya Efendi, tasavvuf tarihinde müstesna bir yer işgal eden Cizre şehrinde doğmuştur. Irak Tavîle Dergâhı’nın Nakşî-Hâlidî pîr Şah Muhammed Ali Hüsameddin’in baş halifesi Seyyid Muhammed Kadri Hazîn’in önemli halifeleri arasında yer almıştır. İyi bir eğitim alan Çelebi Süleyman Efendi, uzun yıllar süren devlet memurluğu döneminde ve sonrasında irşat faaliyetlerini de kesintisiz sürdürmüştür. Hayatı boyunca sünnet-i seniyye’ye ittiba etmeye çalışmıştır. Diğer tasavvuf büyükleri gibi istikâmeti kerâmete tercih etmiştir. Ülkenin birçok yerinde yaptığı irşat çalışmaları neticesinde sayısız insana manevi rehberlik ve destekte bulunmuştur. Çelebi Süleyman Efendi, Nakşî-Hâlidî tarîkatının Cizre kolunun şeyhlerinden Şeyh Said Seyfeddîn’e ait Muhtasaru’s-Sülûk ve’l-İhsân fî beyâni’l-Vusûl ilâ Meliki’l-Mülûk ve Tarîkatu’l-Hâcegân adlı eserin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuştur. Nakşî-Hâlidî tarîkatının âdâb, erkân ve usullerinin anlatıldığı bu çok kıymetli kitabı akıcı bir üslup ile tercüme etmiştir. Kitaba gerekli açıklamalar ekleyerek içeriğini zenginleştirmiştir. Yine mürşidi Seyyid Muhammed Kadri Hazîn’e ait Dîvân-ı İrfân adlı eseri tercüme etmiştir. Kıymetli açıklamalar ilave etmek suretiyle eserdeki şiirlerde geçen tasavvuf literatürünün birçok teriminin anlaşılmasına vesile olmuştur. Tasavvufî düşünce sahasına önemli katkılar sunan bu iki eseri Gönül Sultanları ve Hak Sohbetleri adıyla bir kitapta toplamıştır. Bu çalışmada tercüme, şerh ve sohbetlerinden elde edilmiş dokümanların analizi yapılarak Çelebi Süleyman Efendi’nin tasavvufî düşünceleri ele alınacaktır.

Sufi Thoughts of Çelebî Süleyman Kaya (One of the Late Naqshbandiyya Sheikhs)

Çelebi Süleyman Kaya Efendi, one of the sheikhs of the late Naqshbandiyya tradition, was born in the city of Cizre, which has an exceptional place in the history of Sufism. He became one of the most important caliphs of Sayyid Muhammed Kadri, who was the chief caliph of the Nakşî-Halidi Pîri Shah Muhammed Ali Husameddin of the Iraqi Tavîle Lodge. For many years, Çelebi Süleyman Efendi, who had received a very good education, continued his teaching activities during and after his civil service period. Throughout his life, he endeavoured to apply Prophet’s Sunnah into his life. Like many sufists, he preferred bein on the right pathway to performing miracle. Thanks to his teachings all over the country, he provided spiritual guidance and support for many people. Çelebi Süleyman Efendi was instrumental in the emergence of Muhtasaru's-Sülûk ve'l-İhsân fî beyâni'l-Vusûl ilâ Meliki'l-Mülûk and Tarîkatu'l-Hâcegân by the famous sheikh Said Seyfeddîn of the Cizre branch of the Nakşî-Hâlidî order. He fluently translated this very precious book, in which the manners, principles and methods of the Nakşî-Hâlidî order are explained. He enriched the content by adding necessary annotations to the book. He also translated the work titled Dîvân-ı İrfân by his master Sayyid Muhammed Kadri Hazîn. By adding valuable annotations, he contributed greatly to understanding many terms of Sufi literature, present in the poems in the work. He collected these two works, which made important contributions to the field of sufi thought, into a book called Gönül Sultanları and Hak Sohbetleri. In this study, the sufi thoughts of Çelebi Süleyman Efendi will be examined by analyzing the documents obtained from some of his translations, commentaries and sermons.

Keywords:

Sufism, Çelebi Süleyman Kaya, Gönül Sultanları ve Hak Sohbetleri, Naqshbandiyya, Master, Truth Miracle,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs amme’ş-tehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs. thk. Ahmet Kalaş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. 1405/1985.

Attâr, Ferîdüddîn Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. 6. Basım. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2018.

Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2009.

Cürcanî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu’cemu’t-Tarîfât, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle. ts.

ÇP, Çankırı Postası. “Kürşad Erenbilge Mülakatı”. Erişim 5 Ocak 2020. https://www.cankiripostasi.com/kursad-erenbilge-mulakti-1-makale,271.html

ÇSK, suleymankaya-kds.com. “Çelebi Süleyman Kaya (kds)”. Erişim 10 Nisan 2020. https://www.suleymankaya-kds.com

Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfü’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), çev. Süleyman Uludağ. 6. Basım. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.

İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.

İmâm-ı Rabbânî, Ahmed Fârûkî Serhendî. Mektûbât-ı Rabbânî. çev. Abdülkadir Akçiçek. 2 Cilt. İstanbul: Çelik Yayınları, 2011.

Kâşânî, Abdurrezzak. Mu’cemu Istılahâti’s-Sûfiyye. thk. Abdulâl Şâhin, Kahire: Dâru’l-Menâr, 1992.

Kaya, Çelebi Süleyman. “1B”, (1975), Erişim 2 Nisan 2020. https://www.suleymankaya-kds.com/sueleyman-kaya-celebi

Kaya, Çelebi Süleyman. Gönül Sultanları ve Hak Sohbetleri. 3. Basım. Ankara: Kültür Ofset, 1996.

Kaya, Çelebi Süleyman. Sohbetler. haz. Sabiha Aşan. Ankara: y.y., ts.

Kelâbâzî, Ebubekir Muhammed. Doğuş Devrinde Tasavvuf (Ta’arruf). çev. Süleyman Uludağ. 6. Basım. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.

Klılıç, Mahmud Erol. Şeyh-i Ekber. 7. Basım. İstanbul: Sufi Kitap, 2018.

Kuşeyrî, İmam Abdülkerîm el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Ahmed Hâşim es-Sülemî. Beyrut: Dâru’l-Kutubü’l-İlmiyye, 1434/2013.

Okudan, Rifat. “Hakîkat-i Muhammediyye Felsefî Temelleri ve Dînî Asıllarının Değerlendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/11, (2003), 139-164.

Öngören, Reşat. “Hatm-i Hâcegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/476-477. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.

Selvi̇, Dilaver. "Tasavvufta Marifetin Meyvesi Rahmet Ahlâkı ve Hizmet". Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 / Ek 1 (Aralık 2017): 85-155. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.372843

Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.

Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 2. Basım. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık., 2016.

Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Tarîh Futûhi’l-Cezîreti ve’l-Hâbûri ve Diyarbekr ve’l-Irak. thk. Abdülaziz Feyyad Harfûş. Şam: Dâru’l-Beşâir Li’t-Tabâ’ati ve’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1417/1996.

Yaşın, Abdullah. Bütün Yönleriyle Cizre. By: Yücel Matbaacılık, 1983.

Yiğit, Mesut. Yusuf en-Nebhânî ve Şiirindeki Tasavvufî Unsurlar. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.

Zıvıngî, Molla Ahmed. el-İkdu’l-Cevherî fî Şerh-i Dîvani’ş-Şeyhi’l-Cezerî. Kamışlı: Matbaatu Rafideyn: 1958.