Sultanın Topraklarında Çarın Adamları: Rus İstihbarat Faaliyetleri Çerçevesinde Rize Rus Viskonsolosluğu (1879-1914)

Bu çalışmanın amacı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rize’de faaliyete başlayan Rize Rus viskonsolosluğunu ve faaliyetlerini incelemektir. 1879 yılında açılan bu temsilcilik, Rusya’nın Osmanlı coğrafyasındaki askerî haber alma faaliyetlerinde önemli görevler üstlenmiştir. Bu amaçla özel olarak eğitilmiş, bölgenin kültürüne ve diline vâkıf askerî uzmanlar bölgeye konsolos ve viskonsolos olarak gönderilmiştir. Rus görevlilerin gizlilik içinde yürütmekte oldukları faaliyetler, Osmanlı makamlarının da dikkatini çekmiştir. Bu kişiler, görevli bulundukları süre zarfında Anadolu’da birçok askerî keşif gezileri yapmışlar ve sık sık Trabzon, Erzurum ve Van gibi çevre şehirlerdeki diğer Rus konsoloslarıyla bir araya gelmişlerdir. Gezilerinde bölgedeki yol, kale gibi askerî bakımdan önemli yerlerin yanında halkın geçim kaynakları, etnik yapısı ve genel durumu üzerine de incelemelerde bulunmuşlardır. Anahtar kelimeler: Rize, Rusya, Konsolosluk, Karadeniz, Kafkaslar, İstihbarat.

Anahtar Kelimeler:

Rize, Rusya, Konsolosluk, Karadeniz, Kafkaslar, İstihbarat

The Tsar’s Men in the Sultan’s Lands: The Rize Russian Vice Consulate Amidst the Activities of Russian Intelligence (1879-1914)

This study aims to investigate the Russian vice consulate that was opened in 1879 and its activities in Rize after the 1877-1878 Ottoman Russian War. This consulate has played an important role in Russia's military intelligence activities in the Ottoman geography. For this purpose, specially trained military experts who knew the culture and language of the region were sent to the region as consuls and vice consuls. The secret activities carried out by the Russian officials attracted the attention of the Ottoman authorities. During their tenure, these people made many military expeditions in Anatolia and frequently met with other Russian consuls in surrounding cities such as Trabzon, Erzurum, and Van. In addition to reporting on military issues, road and castle constructions in the region, they also examined the livelihoods, ethnic structure, and general situation of the local people. Keywords: Rize, Russia, Consulate, Black Sea, Caucasus, Intelligence.

Keywords:

Rize, Russia, Consulate, Black Sea, Caucasus, Intelligence,

PDF

___

Arşiv vesikaları metin içinde ilgili dipnotlarda gösterilmiştir.“Voyennyye agent”, Entsiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona: v 86 t. (82 t. I 4 dop.) Sankt Peterburg 1890-1907.
20. Yüzyıl Dönemecinde Rus General Mayevsky’nın Türkiye Gözlemleri; Van-Bitlis Vilayetlerinin Askeri İstatistiği, Haz: Bayram Bayraktar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2007.
Akarca, Halit Dündar. (2002). The Russian Administration of the Occupied Ottoman Territories During the First World War: 1915-1917, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara.
Alekseev, M. (1998). Voyennaya Razvedka Rossii: Ot Rurika do Nikolaya II, 2.Kn, Moskva.
Anderson, Mattehew Smith. (1966). The Eastern Question, 1774-1923, New York.
Bashanov, M.K. (2005). Ruskie Voyennyye Vostokovedi, Biobibliograficheski Slovar’ do 1917 g. Bibliografiçeskiy Slovar, Moskva.
Bashanov, Mihail. (2013). Türkiye’de Ermeni Meselesi (Rus Genelkurmay Başkanlığı Belgeleri), çev. İlyas Kemaloğlu (Kamalov), Ankara.
Berhardsson, Magnus. (2005). Reclaiming a Plundered Past: Archaelogy and Nation Building in Modern Iraq, Austin.
Collier, Peter. (2013). “Covert Mapping the Ottoman Empire: The Career of Francis Maunsell”, The Proceedings of the 26th International Cartographic Conference, Dresden.
Derevanko, İlya Valeriyviç. (2005). «BelIe patna» Russko-Yaponskoy Voynı, Moskva.
Ferris, John Robert. (2005). Intelligence and Strategy: Selected Essays, London.
Fraşirli Mehdi. (1325). İmtiyazat-ı Ecnebiyeyenin Tatbikat-ı Hâzırası, Samsun.
Freiman, R. Otto von. (1895). Pazhi za 185 let: Biografii i portreti Bivshiki Pazhey s 1711 po 1896 g., s. 677; Vsya Rossiya, Tom perviy, Sankt Peterburg.
Gippiyus, A. I. (1890). Vilayeti Sivas i Seti Putey K Zapadu ot Erzuruma, Çast I., Tiflis.
Gokov, O.A. (2011). “Osobennosti Voyennoy Razvedki Rossii na Musulmanskom Vostoke (1856-1890)”, Canadian-American Slavic Studies, Vol.45, Issue 1.
Heffernan, Michael. ((1996). “Geography, Cartography and Military Intelligence: The Royal Geographical Society and the First World War”, Transactions of the Institute of British Geographers, New Series, Vol. 21, No. 3, s. 504-533.
Jelavich, Barbara. (July 1969). “Great Britain and the Russian Acquisition of Batum, 1878-1886”, The Slavonic and East European Review, XLIV, 103, s. 44-66.
Jersild, Austin. (2002). Orientalism and Empire: Caucasus Mountain Peoples and the Georgian Frontier, 1845-1917, Londra.
Kavkazskiy Kalendar na 1880 god, Tiflis 1879.
Kavkazskiy Kalendar na 1907 god, Tiflis 1906.
Kavkazskiy Kalendari na 1910 god, Tiflis 1905.
Kayaoğlu, Turan. (2010). Legal Imperialism: Sovereignty and Extraterritoriality in Japan, the Ottoman Empire, and China, Newyork.
Kocabaşoğlu, Uygur. (2004). Majestelerinin Konsolosları: İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu'ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul.
Kratki Rusko-Turetski Slovari, Tiflis 1912.
Kurat, Akdes Nimet. (2011). Türkiye ve Rusya, XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri 1798-1919, Ankara: TTK.
Lender, Nikolay Nikolayevic. (1891). Bosfor i Konstantinopol: Anatoliskoe Poberezhie, Po Ruskomu Yugu, Oçerk i Kartinki, c Kartoyu Çernova Morya, Tip: A.S. Suvorina, Petersburg.
M.V. Şkarovskiy. (2014 ).“Russkie Tserkovnle Obşçin na Territorii Turtsi (Osmanskoy İmperi), v XVIII-XX vekah”, Vestnik Çerkovnoy İstori, 1/2, (33/34), Moskva.
Mala-Aziatskie Kurdi, Tiflis 1882.
Marshall, Alex. (2006). The Russian General Staff and Asia, 1800-1917, New York.
Mayevskiy, Vladimir Theofiloviç. (1910). Rekognostsirovka putey na Çernomorskom Poberezniye Aziatskoy Turtsii 1906 goda, vı Rayone Rize-İneboli i k Yugu ot Etovo Rayona, Tiflis: Razvedyvatelnoye Otdelne Shtaba Kavkazkago Voyennago Okruga.
Michael A. Reynolds. (2011). Shattering Empires, The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908-1918, New York.
Mihail, Alekseyev. (1998) Vayennaya Razvedka Rossii: ot Rurika do Nikolaya II, 2.Kn, Moskva.
Mockviç, G.G. (1902). İlyustrannıy Prakticheski Putevoditel Po Kavkazu, 7. izd., tip: L. Nitche, Odesa.
Obşeye Geograficeskoy Opisaniye Territori Sirii, CMA, IV, 1883.
Obzor Deyatelnosti Voyennova Ministerstva vı Tsarstvovaniye İmperatora Aleksandra III. 1881-1894, Sankt Peterburg 1903.
Payashitelnaya Zapiska k Karte Raspredeleniya Armanskava Naseleniya v Turetskoy Armenii i Kurdistane Po Kazam i Dannım Soc. V. Cuinet “La Turquie d’Asie” 1890-1894, sostavlennoy G.Ş. gen-l. Zelenım i Podpolk, Sısoevım, 1895.
Postnikov, Aleksey V. (2001). “Russian Military Mapping of Corfu in the Early Nineteenth Century”, Imago Mundi, Vol. 53 s. 83-96.
Reynolds, Michael A. (2011). Shattering Empires, The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908-1918, New York.
Sergeev, Evgeny. (2008). Russian Military Intelligence in the War with Japan, 1904–05: Secret Operations on Land and at Sea, New York: Routledge.
Spisok Generalam po Starshinstvu: Ispravleno pro 1 Yanvarya, Sankt Peterburg 1886.
Swietochowski, Tadeusz. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, Çev., Nuray Mert, Bağlam Yayınları, İstanbul.
The Black Sea Pilot: The Dardanelles, Sea of Marmara, Bosporus and Sea of Azov; First Edition, United States Hidrographic Office, Washington 1920.
Üre, Pınar. (2004). Byzantine Heritage, Archaeology, and Politics Between Russia and the Ottoman Empire: Russian Archaeological Institute in Constantinople (1894-1914), Yayınlanmamış Doktora Tezi, London School of Economic and Political Science, London.
Mejov. V.İ. (1891-1894). Bibliografiya Azii, Tom 1-3, Moskova.
Wade, Stephen. (2007). Spies in the Empire: Victorian Military Intelligence, London.