1923 Mübadelesini Yeniden Hatırlamak: Niğde’de Lozan Mübadilleri

Türkiye’de mübadele konusuna eğilen çalışmalar, ağırlıklı olarak, Lozan Antlaşması’nın konuya dair hükümleri, mübadelede uygulanan yasal prosedürler, iskân politikaları, ekonomik ve demografik değişiklikler ve ulus devletin kurulma aşamasına dair saptamaları içermektedir. Ancak mübadelenin gelecek kuşaklar üzerindeki etkisini ele alan çalışmalar göreli olarak çok daha az miktardadır. Bu makalede konu, Norbert Elias’ın öncülüğünü yaptığı “süreç sosyolojisi” yaklaşımına dayanılanarak ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı, hayli özel bir göç türü olan mübadelenin uzun soluklu sosyolojik dinamiklerini açığa çıkarmaktır. Araştırma sahası, büyük sayıda mübadilin iskân edildiği Niğde’dir. Araştırma üç mübadil kuşağının sözlü tanıklıklarına dayanılarak yürütülmüştür. Temel bulguları şunlardır: İlk olarak mübadiller, yerleşim yeri seçiminde aktif rol oynamaya gayret etmişlerdir. İkinci olarak yerel halkla mübadiller arasındaki anlaşmazlıkların temel ekseni, kültürel farklılıklardan ziyade ekonomik kaynaklar üzerindeki egemenlik mücadelesinden doğmuştur. Üçüncü olarak mübadiller arasındaki sınıfsal ayrımlar, göçle birlikte Türkiye’ye taşınmıştır. Dördüncü olarak mübadiller, toplumsal kabul görmek için kayırmacılıktan çok liyakate dayalı mekanizmalara önem vermişlerdir. Son olarak, günümüzde genç kuşak mübadiller arasında eski vatanlarına yönelik ilgi yeniden canlanmıştır. Fakat bu ilgi, konunun siyasi ve sosyal boyutlarından ziyade, bir tür kırsal hayat nostaljisinden beslenmektedir. Anahtar kelimeler: Lozan Antlaşması, zorunlu nüfus mübadelesi, mübadil olmak, yerinden edilme, süreç sosyolojisi, kuşaklar.

Anahtar Kelimeler:

mübadil olmak, yerinden edilme, süreç sosyolojisi, Lozan Antlaşması, zorunlu nüfus mübadelesi, kuşaklar

Recalling the Population Exchange of 1923: Lausanne Exchangees in Niğde

So far, most of the works on the 1923 population exchange in Turkey have concentrated on the relevant articles of Lausanne Treaty, legal procedures, resettlement policies, demographic and economic factors, and the establishment of the nation state. However, the works dealing with the impact of exchange on future generations are comparatively few. In this paper, this subject is discussed based on the “process sociology” approach pioneered by Norbert Elias. The aim of the study is to reveal the long-term sociologic dynamics of the exchange, which is a very special type of migration. The research area is Niğde where a large number of exchangees settled. The research is carried out on the basis of oral testimonies of the representatives of three generations of exchangees. The essential findings of this research are as follows: First, the exchangees have tried to play an active role in the selection of settlements. Second, the main axis of disputes between local people and exchangees arose from the struggle for sovereignty over economic resources rather than due to cultural differences. Third, class distinctions among exchanges migrated to Turkey too. Fourth, to increase their social acceptance, exchangees gave importance to merit-based mechanisms rather than favouritism. Recently, an interest in their homeland among the younger generations is revived. However, this interest is fed more on some kind of pastoral nostalgia rather than the political and social dimensions of the issue.Keywords: Lausenne treaty, compulsory population exchange, being an exchangee, displacement, sociology of process, generations.

PDF

___

Abadan-Unat, N. (2002). Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aktar, A. (2003). Homogenising the Nation, Turkifying the Economy: The Turkish Experience of Population Exchange Reconsidered. Crossing the Aegean, (Renée Hirschon, Ed.) içinde (ss. 79-96). New York/Oxford: Berghahn Books.
Arı, K. (2017). A Tale of Migration: ‘Exchange’. Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi (Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic), 1(1), 75-86.
Arı, K. (2014). Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Arı, K. (1999). Türkiye’de Mübadele Dönemi Toprak Mülkiyeti ve Tarımda Değişim. (Oya Baydar, Haz.), 75 Yılda Köylerden Şehirlere. İstanbul: Türk Tarih Vakfı.
Bedlek, E. Y. (2016 ). Imagined Communities In Greece And Turkey: Trauma and the Population Exchanges under Atatürk. London and New York: I.B.Tauris.
Budak, Ö. (2010). Mübadele Meselesi ve Lozan’da Çözümü. Karadeniz Araştırmaları, 26, 129-142.
Castles, S. (2003). Towards a sociology of forced migration and social transformation. Sociology, 37 (1), 13-34.
Clark, B. (2008). İki Kere Yabancı: Kitlesel İnsan İhracı Modern Türkiye'yi ve Yunanistan'ı Nasıl Biçimlendirdi? (Müfide Pekin, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Cengizkan, A. (2004). Mübadele Konut ve Yerleşimleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve Arkadaş Yayınları.
Çapa, Mesut (1990). Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 2 (5), 49-69.
Çelebi, E. (2006). Mübadillerin Yunanistan’daki Mal Kayıtları ve Muhtelit Mübadele Komisyonu Tasfiye Talepnameleri. ÇITAD, 5(12), 35-46.
Eastmond, M. (2007). Stories as Lived Experience: Narratives in Forced Migration Research. Journal of Refugee Studies, 20, 248–264.
Elias, N. (2016). Sosyoloji Nedir? (O. Değirmenci, Çev.). İstanbul: Olvido Kitap.
Elias, N., R. van Krieken and E. Dunning (1997). Towards a Theory of Social Processes: A Translation. The British Journal of Sociology, 48 (3), 355-383.
Emgili, F. (2017). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Hakkındaki Araştırmalara Bir Bakış. Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi (Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic), 1(1), 29-54.
Iğsız, A. (2008). Documenting the Past and Publicizing Personal Stories: Sensescapes and the 1923 Greco–Turkish Population Exchange in Contemporary Turkey. Journal of Modern Greek Studies, 26, 451–487.
İçduygu, A., Erder, S. ve Gençkaya, Ö. F. (2014). Türkiye’nin Uluslararası Göç Politikaları, 1923-2023: Ulus-devlet Oluşumundan Ulus-ötesi Dönüşümlere. İstanbul: Koç Üniversitesi Göç Araştırmalar Merkezi.
Hischon, R. (2003). Crossing the Aegean. New York/Oxford: Berghahn Books.
Kaplanoğlu, R. (1999). Bursa’da Mübadele (1923-1930 Yunanistan Göçmenleri). Bursa: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. (19. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Keyder, Ç. (2003). The Consequences of the Exchange of Populations for Turkey. Crossing the Aegean, (Renée Hirschon, Ed.) içinde (ss. 39-52). in Renée Hischon (ed.) Crossing the Aegean. New York/Oxford: Berghahn Books.
McCormack, C. (2004). Storying Stories: A Narrative Approach to In-depth Interview Conversations. International Journal of Social Research Methodology 7(3), 219–36.
Massey, D. S. (1990). Social Structure, Household Strategies and the Cumulative Causation of Migration. Population lndex 56, 3-26.
Öksüz, H. (2000). Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Sebep ve Bazı İstisnaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 16 (48), 753-769.
Özkan, S. (2007). 1923 Tarihli Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Niğde'nin Demografik Yapısına Etkisi. TÜBAR XXI, 169-178.
Sarı, M. (2011). Atatürk Dönemi İç Anadolu Bölgesi’nde İmar İskân Faaliyetleri (1923-1938). Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Sassen, S. (1999). Guests and Aliens. New York: The New Press.
Sepetçioğlu, T.E. (2010). Türkiye’de Ana Dili Türkçe Olmayan Göçmen Topluluklara Yaklaşımlara Dair Bir Örnek: Girit Göçmenleri. ÇTTAD IX (20-21), 77-108.
Sepetcioğlu, T.E. (2005). 1924 Mübadillerinin Yeni Sosyal Çevreye Uyum Süreçlerinin Halkbilimsel Yönden İncelenmesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Şenışık, P. (2016). 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Devlet Pratikleri ve Dönüşen Kimlikler. Studies of Ottoman Domain 16 (10), 83-119.
Tekeli, İ. (2008). Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Türkiye İstatistik Kurumu [TUİK]. Okuma Yazma Bilen Nüfus. 3 Ocak 2018 tarihinde http://tuik.gov.tr/PreTabloArama.do tam adresinden erişildi.
Uluslararası Göç Örgütü (IOM) (2009). Göç Terimleri Sözlüğü. Cenevre: IOM.
Yıldırım, O. (2006). Diplomacy and Displacement: Reconsidering the Turco-Greek Exchange of Populations, 1922–1934. New York: Routledge.