Vidin Sicillerine Göre Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarının Osmanlı Taşrasında Uygulanışı

18. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunun Avusturya ve Rusya ile mücadelesine sahne olmuştur. Yüzyılı kapatan 1787 savaşı, Avusturya ile Ziştovi Antlaşması (3 Ağustos 1791), Rusya ile de Yaş Antlaşmasının (10 Ocak 1792) yapılması ile son bulmuştur. Savaşların getirdiği ağır mali yükle birlikte Kırımı geri kazanma umudunun tamamen tükendiği bu süreç, Osmanlı İmparatorluğunun askeri reformlarla kendini yenilemeye çalıştığı bir dönemdir aynı zamanda. Bununla birlikte, Avrupalı rakipleriyle diplomatik alanda mücadele eden Osmanlı devlet adamları, İmparatorluğun iç dinamiklerindeki değişmeye bağlı olarak taşrada seçkin bir grubun idarede etkin olmaya başlaması ile taşra yönetimi üzerindeki otoriteyi de sağlamlaştırma mücadelesi vermektedirler. Uluslararası antlaşmaların özellikle sınır boyundaki bölgelerde uygulamaya geçirilmesi, taşralı güçler ile merkez arasında, emir komuta zincirinin kırılganlığı ve işlerliği ile ilgili önemli veriler sunmaktadır. Üç büyük devletin savaşları esnasında sınır boyu haline gelen önemli bir merkez Vidin bölgesidir. Bugün Bulgaristanın kuzey batı ucunu oluşturan bu bölge, 18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun Avusturya ve Rusya saldırıları karşısında en uç savunma mevzilerinden birini ifade etmektedir. Ayrıca bu dönemde bölgede hakim olan yerel bir ayan, Pazvantoğlu Osman, Osmanlı merkezi yönetiminin serhaddi ile ilgili olarak aldığı kararlarını uygulayan merci konumundadır ve taşra seçkinlerinin Osmanlı merkezi idaresi karşısındaki tutumlarını örnekleyen vakalar sunmaktadır. Bu nedenle Vidin şeriye sicilleri, Osmanlı ile Avusturya ve Rusya savaşının çeşitli safhalarını, bu savaşların neticesinde varılan antlaşmaların bölgedeki yansımalarını ve merkezi devletin taşra üzerindeki otoritesini resmetmeye yarayacak örneklerle doludur. Diplomatların masa başında kararlaştırdıkları antlaşma maddelerinin, savaş bölgesinde nasıl işlerlik kazandığını görmek sicillere aktarılmış olayların incelenmesi ile mümkündür. Bu nedenle bu çalışmada, Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarının, Osmanlının Balkanlardaki serhaddi olan Vidin bölgesinde nasıl ve ne derece uygulanabildiği incelenecektir.

The Implementation of Sistova and Jassy Treaties in the Ottoman Provinces According to Vidin Court Registers

18th century witnessed a series of struggle among the Ottoman Empire, Austria and Russia. The 1787 War, which closed the century, came to an end by the Sistova Treaty (August 3rd, 1791) with Austria and Jassy Treaty (January 10th, 1792) with Russia. This period, including the financial burden brought about by the wars as well as exhaustion of the hopes towards regaining Crimea, is also a time span in which the Ottoman Empire strove to restore itself by military reforms. In addition to this, the Ottoman statesmen, while keeping a diplomatic struggle with their European counterparts, sought to fortify the central authority over the provincial administration which had been seized by the local notables due to the changes in the Empire s inner dynamics. The implementation of international treaties in the frontline regions in particular, provides valuable data regarding the delicateness and efficiency of chain of command between the central government and provincial powers. An important center which turned into a borderline during the wars among the three big states was the Vidin region. This region, which forms the north-western part of Bulgaria today, was referring to one of the farthermost defense places of the Ottoman Empire against the Austrian and Russian attacks in the 18th century. Furthermore, in this period, a local notable who was dominant in the region, Pazvantoğlu Osman, was an executive authority regarding the decisions of the Ottoman central administration on border zones and presents cases illustrating the attitudes of local notables towards the Ottoman central administration. Therefore, the Vidin court registers are full of cases depicting the various phases of the wars with Austria and Russia, reflections of the treaties on the region at the end of these wars, and the central authority in the provinces. To grasp how the provisions of treaties, which were concluded by the diplomats on the table, were put into action, can be possible through examining the cases in the registers. For this reason, how and to what extent the Sistova and Jassy Treaties could be implemented in Vidin, the border zone of the Ottomans in the Balkans are analyzed in this paper.

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları
Vidin Şeriye Sicili No: 6, 68, 69, 167.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A.) Hatt-ı Hümayun 2344/A ve 229/12761.
2. Araştırmalar:
Bajraktarevic, F. (1995). Paswan-oglu. Encyclopedia of Islam , VIII , 284-285. Brill.
Beydilli, K. (2007). Pazvandoğlu Osman, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , 34 , 208-210. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Beydilli, K. (2013b) Yaş Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.43, ss. 343-347). http://www. islamansiklopedisi.info/index.php?klme=yaş+antlaşması. Erişim Tarihi: 1 Ekim 2014.
Beydilli,K. (2013a). Ziştovi Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.44, ss. 467-472). http:// www.islamansiklopedisi.info/index.php?klme=ziştovi. Erişim Tarihi. 1 Ekim 2014.
Eren, C. (1964). Pazvandoğlu Osman. İslam Ansiklopedisi , IX , 532-535. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Hochedlinger, M. (2003). Austrias Wars of Emergence War, State and Society in the Habsburg Monarchy 1683- 1797. Longman.
Jelavich, B. (2006). Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar (Cilt 1). (İ. v. Durdu, Çev.) İstanbul: Küre Yayınları.
Jewsbury, G. (1976). The Russian Annexation of Bessarabia: 1774-1828. New York.
Karpat, K. H. (2004). Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk. (R. Boztemur, Çev.) İstanbul: İmge Kitabevi.
Kurtaran, U. (2009). Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit Osmanlı-Avusturya Diplomatik İlişkileri 1526- 1791. Kahramanmaraş.
Madariaga, I. d. (1997). Çariçe Katerine, Çağının Sınırlarını Zorlayan Kadın. (M. Harmancı, Çev.) İstanbul: Sabah Kitapçılık.
Marinescu, F. (1981). The Trade of Wallachia with the Ottoman Empire Between 1791 and 1821. Balkan Studies , 22 (2), 289-319.
Özdemir, N. (2014). Tuna Kıyısında Komşuluk: Eflak Nizamı ve Vidin: 1790-1795. Asia Minor Studies (International Journal of Social Sciences) , 2 (4), 143-156.
Özel, A. (1995). Esir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , 11 , 382-389. Türkiye Diyanet Vakfı.
Özkaya, Y. (1983). Osmanlı İmparatorluğunda Dağlı İsyanları (1791-1808). Ankara: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Palffy, G. (2007). Ransom Slavery along the Ottoman-Hungarian frontier in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. G. David, & P. Fodor (Eds.), Ransom Slavery along the Ottoman Borders içinde (pp. 35-84). Leiden: Brill.
Shaw, S. (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (Cilt 1). (M. Harmancı, Çev.) İstanbul: E Yayınları.
Smiley, W. (2012). The Meanings of Conversion: Treaty Law, State Knowledge, and Religious Identitiy among Russian Captives in the Eighteenth- Century Ottoman Empire. The International History Review , 34 (3), 559-580.
Sumner, B. (1965). Peter the Great and the Ottoman Empire. Archon Books. Topal, M., & diğerleri, v. (2011). Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk. (M. B. Ferlibaş, Dü.) İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1956). Osmanlı Tarihi (Cilt IV). Ankara: TTK Basımevi.
Üstündağ Özdemir, N. (2014). 18. Yüzyılda Vidin Şehrinin Sosyo-Ekonomik Panoraması. Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Zens, R. (2002). Pasvanoğlu Osman Paşa and the Paşalık of Belgrade, 1791-1807. International Journal of Turkish Studies , 8 (1-2), 89-104.
Ziegler, K.-H. (2004). The Peace Treaties of the Ottoman Empire with European Christian Powers. Randall Lesaffer (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History From the Late Middle Ages to Word War One içinde (ss. 338-364). Chapter doi:http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511494239.016. Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2014.