Osmanlıda Yenilikçi Hareketlerle Birlikte Türk Mûsikîsine Eklenen Yeni Türler ve Bu Türlerin Teori-Pratik İkilemi

Osmanlıda yenilikçi hareketlerin başlangıcı olarak Tanzimat’ın ilanı kabul edilir. Sözlükte “düzenlemek, sıraya koymak, ıslah etmek” anlamındaki tanzîm kelimesinin çoğulu olan “tanzîmât”, “mülkî idareyi ıslah ve yeniden organize etme” anlamında kullanılır. Mülki idarenin yanı sıra pek çok alanda yeniliklerin yapıldığı bilinmektedir. Sultan Abdülmecid Hân’ın (1839-1861) yayımladığı mülkî ıslahat programı ve uygulandığı bu dönem ise “Tanzimat Dönemi” olarak nitelendirilir. Ancak bu yenilikçi hareketlerin başlangıcını Tanzimat olarak sınırlandırmak çok gerçekçi değildir. Özellikle sanat ve sanatın kollarından biri olan mûsikî için yenilikçi hareketler, Sultan III. Selim Hân (1789-1807) ve Sultan II. Mahmut Hân (1808-1839) dönemine kadar indirilebilir. Bu yenilikçi hareket kullanılan makamlar, usuller, repertuar, nazariyat, müzik yazısı, formlar gibi pek çok alanda göze çarpmaktadır. Günümüzde kullanılan mûsikî formlarının tarifi, eserler incelendikten sonra elde edilen veriler ile klasik kurallar birleştirilerek yapılmıştır. Aslında Türk mûsikîsinin kurallar üstüne icra edilen bir tür olmadığı, kuralların bu mûsikî üzerine yazılmış olduğunu söylemek daha doğru olacaktır. Bu araştırmada özellikle yenilikçi hareketlerin başlamasıyla Türk mûsikîsinde kullanılan yeni mûsikî formlarının karşılaştırılmalı olarak ortaya konmasının yanı sıra daha önceki dönemlerde kullanılmış formların teori-pratik ikilemi içerisinde kuralların ne derece eserlerle örtüştüğü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yenilikçi Hareket, Tanzimat, Mûsikî, Türk Musikisi Formları

The New Music Forms added to Turkish Music with Tanzimat and the Theory-Practice Dilemma of These Forms

Tanzimat, the plural of word tanzim, has been used in the meaning of “regulate, put in order, reform and re-organize civil administration”. Civil reform program and the implemented period which issued by Sultan Abdülmecid Hân (1839-1861) is called as “Tanzimat Period”. It is known that innovation made in civil administration as well as made in many areas. However, to limit the beginning of this reformist movement from Tanzimat period is not very realistic. This reformist movement can reduce the period of Sultan III. Selim Hân (1789-1807) and Sultan II. Mahmut Hân (1808-1839) especially for music which is one of the section of art. This reformist movement is an outstanding act in many areas such as maqam-mode (makam), tempo-rhythm (usul), repertoire, theory, music writing, and music forms. Turkish music forms have been described after combining classical rules with the data obtained after examining the works. In fact, it would be more accurate to say that Turkish music is not a form performed that is applied on the rules but the rules applied on this music. In this study, by putting forward used new Turkish music forms and the rules explained on these types to what extent overlap with the work especially with the start of innovative movement will be evaluated within the theory-practice dilemma. Also, some New Turkish music form samples will be played during the presentation.

Keywords:

Reformist Movement, Reorganizations, Music, Turkish Music Forms,

PDF

___

Agayeva, S. (2007). Nevbet-i Müretteb. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 33). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Akdoğu, O. (2005). Müziğin mi var derdin var. İzmir: Sade Matbaacılık.
Aksoy, B. (1994). Avrupalı gezginlerin gözüyle Osmanlılarda musiki. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Aksoy, B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e musıki ve batılılaşma. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi cilt 5 içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aktüze, İ. (2003). Müziği anlamak ansiklopedik müzik sözlüğü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Akyıldız, A. (2011). Tanzimat. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 40). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Alimdar, S. (2016). Osmanlı’da Batı müziği. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Apel, W. (1981). Mazurka. Harvard dictionary of music second edition içinde. Cambridge Massachussets: The Belknap Press of Harvard University Press.
Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Cevher, M. H. (1995). Ali Ufki Bey ve Haza Mecmü'a-i Saz ü Söz (transkripsiyon, inceleme) (Doktora tezi). YÖk tez veri tabanından erişildi (Tez no: 42498).
Fonton, C. (1987). 18. yüzyılda Türk müziği. (C. Behar, Çev.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
Kantemiroğlu, D. (2001). Kitabu İlmi’l-Mûsikî alâ vechi’l-Hurûfât. (Y. Tura, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Koç, F. (2010). Abdülaziz B. Abdülkâdir Merâğî ve Nekâvetü’l-Edvâr isimli eserinin XV. yüzyıl mûsikî nazariyatındaki yeri. (Doktora tezi). YÖK tez veri tabanından erişildi (Tez no: 273848).
Özalp, M. N. (1992). Türk mûsikîsi beste formları. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
Özcan, N. (2001). Türk mûsikîsi tarihi ders notları. Nuri Özcan’a ait 2001 yılı yayımlanmamış ders notları. İstanbul.
Özden, E. (2019). Osmanlı devleti’nin konservatuvarı arşiv belgeleriyle Dârülelhan. Ankara: AKM Yayınları.
Özkan, İ. H. (1984). Türk mûsikîsi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Özkan, İ. H. (1995). Fasıl. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 12). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Özkan, İ. H. (2001). Kâr. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 24). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Özkan, İ. H. (2009). Saz Semaisi. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 36). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Özkan, İ. H. (2010). Şarkı. Türk diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 38). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztuna, Y. (1969). Türk mûsikîsi tarihi ansiklopedisi (Cilt 1). Ankara: MEB Yayınları.
Öztuna, Y. (2000). Türk mûsikîsi kavram ve terimler ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Paçacı, G. (2010). Osmanlı Müziğini Okumak. İstanbul: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tanburî Cemil Bey Külliyatı. (2016). Çoban, Ninni [CD] içinde. İstanbul: Kalan Müzik
Tohumcu, A. (2007). Türk müziği terminolojisinde yozlaşma/örnek olay analizi: şarkı formu. II. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresinde sunulan bildiri, Ankara.
Tura, Y. (1985). Türk mûsikîsi formları, eski formlar. Kaynaklar Dergisi, 4, 59-62.
Turabi, A. H. (1996). El-Kindî’nin mûsikî risâleleri (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez veri tabanından erişildi (Tez no: 53667).
Uygun, N. (1999). Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevî ve Kitabü’l-Edvârı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Yavaşça, A. (2002). Türk mûsikîsi’nde kompozisyon ve beste biçimleri. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.