TORTUMLU ŞEYHÜLİSLÂM MÛSÂ KÂZIM EFENDİ’NİN BAZI TASAVVUF KAVRAMLARINA İLİŞKİN DÜŞÜNCELERİ

Osmanlılarda tasavvuf yoluna girmiş şeyhülislâmlardan birisi de Tortumlu Mûsâ Kâzım Efendi’dir. Onun mensup olduğu tarîkat Nakşî-Hâlidîlik olup, şeyhi Kishalı Hacı Feyzullah Efendi’nin ilk halifesi, Muhammed Necâtî Efendi’dir. Pek çok eser de kaleme almış olan Mûsâ Kâzım Efendi’nin tasavvufla ilgili kavramlara değindiği üç telif ve iki de tercüme eseri vardır. Telif eserleri Safvetü’l-Beyân, Sûre-i İhlâs ve Alak Tefsirleri ile Kehf Sûresinin Tefsiri’dir. Tercümeleri ise, sûfî Cemâleddîn Muhammed Nûri Efendi’nin Tahkîk-i Vahdet-i Vücûda Dâir Bir Risâle’si ile Simavna Kadısıoğlu diye meşhur olan Şeyh Bedreddin’in Vâridât adlı eseridir. O, telif ettiği eserlerinde başta vahdet-i vücûd meselesi olmak üzere hakîkat-ı Muhammediyye, tasavvuf, tarîkat, ârif-i billâh, ilm-i ledün, cem-fark, fenâ-bekâ gibi kavramlar üzerinde durmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Şeyhülislâm, Mûsâ Kâzım Efendi, Nakşî-Hâlidîlik, Tasavvufî Kavramlar.

SOME OPINIONS ON THE CONCEPT OF SUFI OF SHEIKH UL-ISLAM MUSA KAZIM EFENDİ FROM TORTUM

One of the Ottomans Sheikh ul-Islam Musa Kazim Efendi from Tortum entered the path of Sufism. He is members of his Naqsh- Khalid Order. Hajji Fayzullah Master from Kisha his shaykh's first caliph, Muhammad Necati Master. Musa Kazim Efendi, who wrote many books on Sufism in the copyright, and the three are at two translated works. The copyrighted works of Safvetü’l-Beyân, Tafsir Surah al-Kahf, Tafsir Surah al-İhlas and Alak. In translation, Sufi Mohammad Jamaluddin-i Nuri Efendi’s Tahkîk-i Vahdet-i Vücûda Dâir Bir Risâle and which is famous as the apartment Simavna Kadısıoğlu Sheikh Bedreddin’s Varidat. He primarily works in which copyright such concepts have stalled on the existential monism, reality of Muhammed, mysticism, order, divinely bestowed knowledge, collection-seperation, extinction-persistence.

Keywords:

Sheikh ul-Islam, Musa Kazim Efendi, Naqsh- Khalid Order, Mystical Concepts.,

PDF

___

Altunsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1972.
Cebecioğlu, Ethem, “Prof. Nicholson'ın Kronolojik Esaslı Tasavvuf Târifleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1987, c. XXIX s. 387-406.
______, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1997.
Cömert, Derya, Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, GÜSBE, Ankara 2006.
Cürcânî, Seyyid Şerif, Ta'rifât, trc. ve şerh: Arif Erkan, Bahar Yay., İstanbul 1997.
Çelik, İsa, “Tasavvuf Tarihinde Ârif Kavramı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 5, sayı: 12, Ankara 2004, s. 25-52.
______, “Tasavvufî Gelenekte Hazarât-ı Hams veya Tenezzülât-ı Seb'a Anlayışı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 10, Ankara 2003, s. 159-184.
Gürer, Ahmet Şamil, Gelenekle Modernleşme Arasında Bir Meşrutiyet Şeyhülislâmı: Musa Kâzım Efendi (1861-1920), Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, Ankara 2003.
Hacıbeyzâde, “Cem‘iyyet-i Sûfiyye”, Muhibbân, Yıl: 2, Sayı: 5, s. 141.
İbnülemin, M. Kemâl-Hüsâmeddin, Hüseyin, Evkâf-i Hümayun Nezaretinin Tarihçe-i Teşkilât ve Nüzzârın Terâcim-i Ahvali (Kondoktor Mektebi İçin), Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul 1335.
Kazancıgil, Ratip, “Hafız Rakım Ertür’ün Anılarından Musa Kazım Efendi”, Yöre Aylık Kültür Dergisi, Ekim-Kasım 2002, Sayı: 31-32, s. 41.
Koca, Ferhat, “II. Meşrutiyet Döneminin Etkin Şeyhülislâmı Musa Kazım Efendi (1858-1920) Hayatı ve İslâm Düşüncesindeki Yeri”, Şeyhülislâm Musa Kazım Efendi, Külliyât -Dinî ve İctimâî Makaleler- (İçinde), Ankara Okulu Yau., Ankara 2002, s. 15-18.
Komisyon, “Cemiyyet-i Sûfiyye”, Tasavvuf, 12 Cumâdi’l-ûlâ 1329/28 Nisan 1327, Sayı: 8, s. 3.
Ögke, Ahmed, “Varlık Meselesi”, Tasavvuf El Kitabı, ed.: Kadir Özköse, Grafiker Yay., Ankara 2012.
Revnakoğlu, Cemâleddin Server, “Erzurum’lu Şeyhu’l-İslamlardan: Tortum’lu Musa Kâzım Efendi-II”, Tarih Yolunda Erzurum, Sayı: 13-14, Kasım 1962, s. 6.
Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi, Safvetü’l-Beyân fî-Tefsîri’l-Kur’ân, İstanbul 1325.
______, Sûre-i İhlâs ve Alak Tefsirleri, Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, Dersaadet 1334.
______, Tahkîk-i Vahdet-i Vücûda Dâir Bir Risâle-i Mühimmenin Tercümesi, A. Şamil Gürer Özel Kütüphanesi.
______, “Beyânnâme”, Sırât-ı Müstakîm, 17 Teşrin-i sâni 1327, Cilt: VII, Sayı: 169, s. 198.
Şimşek, Selami, “Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efendi’nin Tasavvufî Yönü”, Erzurumlu Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım Efemdi Sempozyumu, 22-24 Kasım 2013 Erzurum, (Basılmamış Bildiri), 20 s.
Topdağı, Hacı Bekir, Şehr-i Erzurum ve Çevresinde Medfun Mânâ Âleminin Definleri’ni Takdim, haz.: Ekrem Bakırcı. Erzurum ts.
Türer, Osman, Anahatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Seha Neş., İstanbul 1998.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., İstanbul 1995.
Yılmaz, Hasan Kâmil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.