HANEFÎ USÛLÜNDE İCMÂ; EBÛ ZEYD ED-DEBÛSÎ VE ALÂUDDÎN ESSEMERKANDÎ’NİN YAKLAŞIMLARININ MUKAYESESİ

İslam hukuku ilminin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilenİcmâ Hz. Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkan sorunları çözmedekullanılan delillerden biridir. Her ne kadar müslüman âlimlerin çoğunluğutarafından bir hüküm tespiti için hüccet olarak kabul edilse de icmâ’ın bir hüccetolmadığını savunan âlimler de vardır. İcmâ’ın hüccet olduğunu savunan âlimlerise icmâ’ın mahiyeti ve bilgi değeri hususunda bazı konularda ihtilaf ederler. Herikisi de Hanefi mezhebine mensup olan Ebû Zeyd ed-Debûsî (ö. 430/1039) veAlâuddîn es-Semerkandî’de (ö. 539/1144) icmâ konusuna dair birçok konudabenzer görüşleri savunurken bazı hususlarda ayrışırlar. Bu iki âlimden biri olanDebûsî Irak Hanefi usul geleneğinin tesis edilmesinde önemli katkıları olan birâlimdir. Semerkant Hanefî usul geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri olanSemerkandî ise başta Debûsî olmak üzere Irak Hanefî usul geleneğini birçokkonuda eleştirir. Bu çalışmada Hanefi usul anlayışının oluşmasında önemlitesirleri olan Debûsî ve Semerkandî’nin icmâ’ın mahiyeti icmâ ehlinde bulunmasıgereken şartlar icmâ’ın türleri ve icmâ’ın hükmü konusundaki görüşlerikarşılaştırmalı olarak incelenecektir.

IJMA İN THE USUL AL-HANAFİ; THE COMPARİSON OF THE ABU ZAYD AL-DABŪSĪ AND ALAUDDIN AL-SAMARQANDĪ

Ijmāʿ which is accepted one of the most important sources of Islamic jurisprudence is one of the sources used to solve the problems after the death of Prophet Muhammad (pbuh). Even if it is accepted as a proof for verdict by many Muslim scholars, there are scholars who don’t accept ijmāʿas a proof. The scholars who accept ijmāʿ as a proof disagree on some issues like the nature and value of knowledge. While Abu Zayd al-Dabūsī and Alauddin al-Samarkandī both of whom are dependent on Hanafi sect defend same opinions on many issues, they disagree on some matters. al- Dabusi is a scholar who has very important contributions on the constitution of Iraq Hanafi methodology. al-Samarkandi as one of the most important representatives for the tradition of Samarkand Hanafi methodology criticizes Iraq Hanafi school, notably al-Dabusi, in many issue. In this work, the views of very important scholars of Hanafi school, al-Dabusi and alSamarkandi, about the natüre of ijmāʿ, the qualities that the scholars who make ijmāʿmust have, the types of ijmāʿ and the verdict of ijmāʿ will be analyzed comparatively.

PDF

___

Aybakan, Bilal. Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”, DİA. 16: 1-21.İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Bedir, Murtaza. Fıkıh Mezhep Sünnet Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi, İstanbul: Dem, 2017.
el-Buhâri, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrar ʿan uṣûli faḫru’lislâm el-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed. 4 cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1997.
Debûsî, Ebu Zeyd. Taḳvîmü uṣûli’l-fıḳh ve taḥdidü edilleti’ş-şer’. thk. Abdu’lCelil el-Ata. 2 cilt. Dımaşk: Daru’n-Nu’man li’l-Ulum, 2005.
el-İtkânî, Kıvamü’d-Din Emir Kâtip, et-Tebyîn (Ahisketî’nin Müntehab Adlı Eseri’nin Şerhi) thk. Nasır Mustafa Osman. 2 cilt. Kuveyt: Kuveyt Vakıflar Bakanlığı, 1999.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 4. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
Esen, Bilal. Hanefî Usûlcülerinde İctihad Teorisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2012.
Ḥazne, Ḥeysem. İḫtilafu’l-Uṣuliyye Beyne Medreseti'l-Irak ve Semerkant ve Eserüha fi Fıkhi'l-Ḥanefî. Doktora Tezi, Ürdün Üniversitesi, 2004.
İbn Emîri'l-Hâcc, Muhammed b. Hasan, et-Takrîr ve't-Tahbîr. Tsh. Mahmut Muhammed Ömer. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
İbni Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed. Lisânu’l-ʿarab. 15 cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1300(h.).
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn, et-Taḥrîr (Emir Padişah’ın, Teysîrü’t-Taḥrîr’i içinde). 4 cilt. Mekke: Daru’l-Baz, t.s.
Keleş, Ekrem. İslam Hukukunun Kaynağı Olarak İcmâ. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1994.
Köksal, A. Cüneyd - Dönmez, İbrahim Kafi. “Usûl-i Fıkıh”. DİA. 42: 201-210. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Molla Hüsrev, Mehmed Efendi, Fıkıh usûlü Mirkatü’l-Vusül Tercümesi ve Şerhi, trc. Haydar Sadıkoğlu. İstanbul: Özgü Yayınevi, 2012.
Muhammed, Mübarek el-Mısrî. Ârâu’l-İmam ed-Debûsî el-Uṣûliyye fî Kütübihi’l-Uṣûliyye ve Eserüha fi’l-Furui’l-Fıkhiyye. Doktora Tezi, Um Durman Üniversitesi, 2008.
Pekcan, Ali, Klasik Usul Düşüncesinde İcmâ Doktrini. Konya: Yediveren Kitap, 2009.
Sarıtepe, Erdoğan. Debûsî’nin Delil Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
Semerkandî, Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Mîzânu’l-uṣûl fî netâ’icil-‘uḳûl. thk. Abdulmelik Abdurrahman es- Sa’di. 2 cilt. Mekke: Matbaatü’lHulud, 1987.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme, Uṣûlü’s-Seraḫsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efğânî, 2 cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefilik Tarih ve Usul. Konya: Aybil Yayınları, 2014.
Yavuz, Yunus Vehbi, İslam Hukuk Metodolojisinde İstihsan ve İcma. Bursa: Feyiz Yayınları, 2008.