OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATINDA ULEMANIN MANSIBININ, ŞEYHÜLİSLAM VE KADI KARARLARI BAĞLAMINDA TAHLİLİ

Osmanlı merkez teşkilatı bütün idarenin başında olan hükümdar ve onunsarayı çerçevesinde şekil almaktadır. Merkezi yönetim biçimini oluşturan bu idareşeklinde yönetimin bütün unsurları başkenttedir. Bu unsurları tepede hükümdarolmak üzere Divan-ı Hümayun oluşturur. Osmanlı hükümdarları hukuka riayetetmişler, şeriat hukukundan ayrılmamaya çalışmışlardır. Şeriatın hüküm koyduğubir alan ya da konuda hükümdarın yeni bir düzenleme yapma yetkisi yoktur.Bundan dolayıdır ki hükümdarın otoritesi ulemanın onayı ilesınırlandırılmaktadır. Hükümdarın yetkileri İslam hukukunun koyduğu ölçüleriaşmamış ve hükümdarlar karar noktasında gerektiğinde ulemadan istifade etmiş,kararların şeriata uygunluğu hususunda şeyhülislamdan onay almışlardır.Fatih kanunnamesinde şeyhülislamdan ulemanın başı olarakbahsedilmektedir. Bu mansıb şeyhülislamların fetva verme vazifesine ve liyakatinesahip olmalarına binaen bu yüksek mertebelerine hürmeten tesis edilmişti.Hükümdar ve divan yapacağı işlerin dine uygun olup olmadığı konusundaşeyhülislamdan fetva almıştır. Bu fetva bazen hükümdar kararlarına uyarkenbazen de bu kararların aksi olmuştur.Bu makalenin amacı şeyhülislamların ve kadıların kararlarından hareketleulemanın nasıl bir konumda olduğunu göstermektir. Bunu yapabilme adınatümelden tikele bir yol izlendi. Bunun gereği olarak da önce merkez teşkilatıverildi sonra ulemadan bahsedildi. Ulemanın kararlarını sadece şeri hukukunyönlendirebileceği ortaya koyuldu. Klasik ve muasır mümkün olan bütünkaynaklardan istifade edildi.

EVALUATION OF THE POSITION OF SCHOLARS IN THE OTTOMAN CENTRAL ORGANIZATION IN THE CONTEXT OF SHEIKHULISLAM AND KADI DECISIONS

The central organization of the Ottoman Empire is shaped by the ruler and his palace at the head of the whole administration. All elements of the administration in the form of central government are at the capital. These elements are Imperial Council that is a monarch at the top. The authorities of the sultans were based on shar'i and co-rules. The Ottoman sultans obeyed the law and tried not to leave the law. There is no authority for sultan to make a new arrangement about sharia. Hence the authority of the sultan is limited by the approval of the scholars. The authorities of the Sultan did not exceed the measures laid down by Islamic law. The Sultans benefited from the scholars when necessary at the decision point, and they received the approval of the judiciary for the sharia conformity of the decisions. This office was included in the state organization by Fatih's regulations. The law of Fatih is mentioned sheikhulislam as the head of scholarship scholars. This article shows how the position of the ruler is based on the aim of the sheikhulislam and the decisions of the kadı’s. In order to be able to do this, a general way of looking was followed. As a result of this, first the central organization was given and then the scholars was mentioned. It was stated that the decisions of scholars can only be guided by sharia law. Classical and contemporary were exploited from all possible sources.

PDF

___

Abdurrahman Abdi Paşa. Kanuname-i Al-i Osman. İstanbul: Milli Tetebbular Mecmuası, 1331.
Abdülazîz Ed-Dûrî. “Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 377- 381. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1994.
Adil, Abdurrahman. Hadisat-ı Hukukiyye ve Tarihiye. 1. Baskı. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1341.
Afyoncu, Erhan. “ Nişancı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 156- 158. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri. 1. Baskı. İstanbul: Osav, 1990.
Aydın, İbrahim Hakkı. “ Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 245-247. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l Arifin Esmaül-Müellifin ve Asaru’l Musannifin. Hazırlayan, İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Avni Aktuç. 2 Cilt. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1955.
Çoruhlu, Tülin. “Tuğ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 330-332. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Danişmend, İsmail Hami. Fetih ve Fatih. 1. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2008.
Danişmend, İsmail Hami. Fetih ve Fatih. İstanbul Fethinin İnsani ve Medeni Kıymeti. 1. Baskı İstanbul: Timaş Yayınları, 1953.
Docplayer. “Osmanlı Devletinin İdari Yapısı”. Erişim: 28 Ocak 2017. https://docplayer.biz.tr/3941159-Osmanli-devleti-nin-idari-yapisi-veyseldinler.html
Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16 Asır Türk Hayatı. 2. Baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
Halaçoğlu, Yusuf. Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal yapı. 1. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
İbnü'l İmad El-Hanbelî. Şezeratuz-Zeheb. Thk., Mustafa Abdulkâdir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1995.
Şahin, İbrahim. “Zenbilli Ali Efendi”. Somuncu Baba Dergisi, 95 (Eylül 2008): 68-73.
İhsanoğlu, Ekmeleddin- Kütükoğlu, Mübahat- Ortaylı, İlber- Özcan, Abdulkadir- İpşirli, Mehmet. Osmanlı Devlet Teşkilatı, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi I. İstanbul: Ircica, 1994.
İpşirli, Mehmet. “Sadrazam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 414-419. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
İpşirli, Mehmet. “ Kazasker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 140-143. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 91-96. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Okur, Kâşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7-8 (2005): 33-58.
Köprülü, Orhan Fuat. “Bayrak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 247-254. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
Kütükoğlu, Mübahat. “Defterdar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 94-96. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Muhammed Abdülhayy el-Leknevi. el Fevaidiü’l-Behiyye fi Teracimi’l Hanefiiye. Mısır: 1324.
Mumcu, Ahmet. Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Divan-ı Hümayun. Ankara: Ankara Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
Mumcu, Ahmet. “Dîvân-ı Hümâyun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 430-432. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Naima, Mustafa Efendi. Tarih. 1. Baskı, İstanbul: TBMM Kütüphanesi, 1281.
Niyazi, Mehmed. Türk Devlet Felsefesi. 2. Baskı. İstanbul: Ötüken, 1996.
Ortaylı İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. 3. Baskı. Ankara: TODAİE yayınları, 1979.
Özcan, Abdulkadir. “Cülûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 108- 114. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Özcan, Tahsin. “Mekkî Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 577-578. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Öztuna, Yılmaz. Yavuz Sultan Selim. 5. Baskı. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2011.
Saydam, Abdullah. Osmanlı Medeniyeti Tarihi. 1.Baskı. İstanbul: Kitabevi, 2015.
Sosyalbilgiler.“OsmanlıMerkezTeşkilatı”.Erişim:01Ocak2017.http://www.sos yalbilgiler.gen.tr/osmanli-merkez-teskilati Suyuti, Celaleddin Abdurrahman. Buğyetu'l-vu'at fî tabakati'l-luğaviyyin ve'nnuhat. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1908.
Şahin, İbrahim. “Zenbilli Ali Efendi”. Somuncu Baba Dergisi 95 (Eylül 2008): 68-73.
Şeref, Abdurrahman. Osmanlı Devleti Tarihi 1. Derleyen, Ahmet Demir, Mehmet Kafkas. 1. Baskı. İzmir: Nil Yayınları, 1995.
Tanerî, Aydın. “Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 383-385. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Taşköprü-Zâde Ahmed Efendi. Eş-Şakaikun’n-Numaniyye. Trc. Mecdi Edendi, , İstanbul: Matbaa-i Amire, 1269.
Uraz, Murat. Şeyhülislam Yahya. 1. Baskı. İstanbul: Tefeyyüz Kitaphanesi,1944.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal. 1. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1970.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 5. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. 4. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi. 12. Baskı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 1997.
Yazıcı, Nesimi. “Fatih’in Yetişmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/1 (2008): 1-15.
Yaşaroğlu, M. Kamil. “Mola Gürani”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 248-250. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
Yücel, Yaşar- Sevim, Ali. Türkiye Tarihi. 1. Baskı. Ankara: Tarih Kurumu Yayınları, 1990.