Mondros’tan Ankara Anlaşması’na İskenderun-Antakya Bölgesinin Durumu, İşgallere Karşı Mustafa Kemal Paşa’nın Tepkisi ve Tayfur (Sökmen) Bey’in Faaliyetleri (1918-1921)1

Osmanlı Devleti toprakları üzerinde menfaatleri olan ve biran önce buralara sahip olma isteği duyan I. Dünya Savaşı galibi sömürgeci devletler, 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşması ile beklentilerine ulaştılar. Bu tarih Osmanlı’nın parçalanıp işgal edilmesinin başlangıcı, Osmanlı Devlet’in ise sonu olacaktı. Bu sonu getiren işgaller ise, en çok İngiltere ve Fransa tarafından istenen Güney Akdeniz ve Ortadoğu’da yoğunlaşacaktı. Bu bölgelerin gerek coğrafi konumları gerekse sahip oldukları zenginlikler, buraya sahip olma mücadelesini daha da keskinleştiriyordu. Devletin içine düştüğü bu işgal hali karşısında, ülkenin geleceğinden endişeye düşenler, bu durumu en az kayıpla atlatabilmek için mücadeleye çoktan başlamışlardı. Bu çalışmada, Mondros sonrası Mustafa Kemal Paşa’nın işgal girişimlerine karşı ilk tepkilerini ortaya koyulmaya çalışılırken, İskenderun-Antakya bölgesindeki mücadelede de Tayfur Sökmen’in faaliyetleri değerlendirilmiştir.

The state of İskenderun-Antakya Region From Mondros to Ankara Agreement, the Reaction of Mustafa Kemal Pasha Against the Invasions and Activities of Tayfur (Sökmen) Bey (1918-1921)

The colonial powers of the First World War, who had benefits in the territories of the Ottoman Empire and who immediately wanted to have a provincial base, reached their expectations with the Mondros Armistice Treaty of 30 October 1918. This date was the beginning of the breakdown and occupation of the Ottoman Empire, and the end of the Ottoman Empire. The resulting occupations were mostly concentrated in the southern Mediterranean and the Middle East, which were desired by Britain and France. The geographical location of these regions, and the richness they possessed, made the struggle for ownership even more intense. In the face of this occupation that the state has fallen into, the ones who were worried about the future of the country had already started to struggle to survive this loss with the least loss. In this study, while Mustafa Kemal Pasha's first reaction against the invasion attempts are being tried to be revealed, Tayfur Sökmen's activities will be evaluated in flag of İskenderun-Antakya region struggle.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Belge no: 030.10.224.510.12, 402/456, 4 Temmuz 1938; “20 Teşrinievvel 1921 tarihli Ankara İtilafnamesi”.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Belge no: 030.10.224.511.5, 12 Temmuz 1938; “Harici Matbuat Bülteni”, Bulgar Matbuatı, Sofya, Utro 7.7.1938.
Tayfur Bey’in TBMM Cumhuriyet Senatosu Üyelerine Ait Özlük Dosyası, Sicil No: 314, Kütük Sıra No.:3/4.
TBMM Azasına Mahsus Zat ve Sicil Dosyası, Devre: 5, Sicil No: 875 Defter no: 28, Kutu numarası: 4.
TBMM GCZ, C.1, İ: 1, 24 Nisan 1336 (1920), Celse: 4.
TBMM GCZ, C.2, İ: 2, 13 Ekim 1337 (1921a), Celse: 3.
TBMM GCZ, C.2, İ: 2, 16 Ekim 1337 (1921b), Celse: 1.
TBMM GCZ, C.2, İ: 2, 18 Ekim 1337 (1921c), Celse: 1.
Ada, S. (2005). Türk-Fransız ilişkilerinde Hatay sorunu (1918-1939). İstanbul. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
Armaoğlu, F. (1994). 20.yy.Siyasi tarihi (1914-1980). Ankara: Türkiye İş Bankası.
Arslan, K. (2008). Milli mücadelede ilk kurşun ve dörtyol, İskenderun: Dörtyol Belediyesi.
Atatürk, M. K. (1989). Nutuk söylev vesikalar/belgeler. (I-II-III. cilt), (İ. Arar, U. İğdemir, S. N. Özerdim Yay. Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Atatürk Araştırma Merkezi (1991). Atatürk’ün tamim, telgraf ve beyannameleri IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Bayur, Y. H. (1965). Birinci genel savaştan sonra yapılan barış ve anlaşmalarımız. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
DÜSTUR. (1929). Üçüncü tertip, C. 2, İstanbul: Milliyet Matbaası.
Erim, N. (1953). Devletlerarası hukuku ve siyasi tarih metinleri, (Osmanlı İmparatorluğu andlaşmaları), C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Fromkın, D. (1989). Barışa son veren barış, modern ortadoğu nasıl yaratıldı? 1914-1922, (M. Harmancı Çev.). İstanbul: Sabah Kitapları.
Halaçoğlu, A. ve ÖZTÜRK, M. (1995). Hatay’ın ana vatana katılmasında Dörtyol’un yeri ve önemi, 1938 Suriye olayları ve Halil İbrahim Efendi’nin faaliyetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Hatiboğlu, S. (2012). Milli mücadele ve anavatana katılım sürecinde Hatay, Ankara: Mustafa Kemal Üniversitesi.
İğdemir, U. (1999). Sivas kongresi tutanakları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İskenderon-Antakya Meselesi. (1936). Ankara: (y.y)
Konuralp, N. A. (1970). Hatay, kurtuluş ve kurtarış mücadelesi tarihi, (A. Konuralp Yay. Haz.). İskenderun: Hatay Postası.
Kurat, Y. T. (1986). Osmanlı imparatorluğu’nun paylaşılması. Ankara: Turhan. Melek, A. (1966). Hatay nasıl kurtuldu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Meray, S. L. ve OLCAY, O. (1977). Osmanlı imparatorluğunun çöküş belgeleri (Mondros Bırakışması, Sevr Antlaşması, İlgili Belgeler). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
Nur, G. (2008). Özdemir Bey’in Hatay ve Musul harekâtı. Antakya: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği.
Onar, M. (1995). Atatürk’ün kurtuluş savaşı yazışmaları I, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı. Orbay, R. (t.y.). Cehennem değirmeni, siyasi hatıralarım 1, İstanbul: Emre.
Özakman, T. (2008). 1981-1938 Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi: açıklamalar, kaynaklar, temel belgeler ve devrim yasaları. Ankara: Bilgi.
Seyfeli, E. (1998). Milli mücadele’de Hatay (silahlı mücadele devri) 1918-1923, Yayımlanmamış Doktora Tezi, A.Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin siyasal andlaşmaları, 1. Cilt (1920-1945). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sökmen, T. (1992). Hatay’ın kurtuluşu için harcanan çabalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Sökmenoğlu, M. - Semenderoğlu, V. O. (t.y.). Doğumunun 100’üncü yılanda eski Hatay Devleti ilk ve son cumhurreisi Tayfur Sökmen diyor ki, İstanbul: V.O.S.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1993). Anadolu ve Rumeli’de Gerçekleştirilen ulusal ve yerel kongreler ve kongre kentleri bibliyografyası, (1. Cilt), Ulusal (Kongreler), Ankara: T.B.M.M. Kültür Sanat ve Yayın Kurulu.
T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı (1972), Türk İstiklâl harbine katılan tümen ve daha üst kademelerdeki komutanların biyografileri, Ankara: Genelkurmay.
Tekin, M. (1986). Milli Mücadele’nin ilk kurşunu ve Dörtyollu Kara Hasan Paşa, Antakya. (2002). Hatay devlet Reisi Tayfur Sökmen. Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi.
Tengirşenk, Y. K. (1981). Vatan hizmetinde. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Türkmen, A. F. (1939). Hatay manda tarihi silahlı mücadele devresi, C. 4. İstanbul: Tan. Yavuz, B. (1994). Kurtuluş savaşı döneminde Türk-Fransız ilişkileri (Fransız Arşiv Belgeleri Açısından) 1919-1922. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Budak, M. (2000). “Ankara itilafnamesi sürecinde suriye sınırı üzerindeki tartışmalar”,
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 13 (38), s. 243-271.
Çelik, K. (1988). “Milli mücadelede ilk kurşun ve Dörtyol’un düşman işgalinden kurtuluşu”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14 (41), s. 477-486.
Demir, Y. (2007). “Fransız işgalinden sonra Antakya ve civarına Ermenilerin yerleştirilmesine yönelik faaliyetler”. Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, (9).
Hatiboğlu, S. (1998). “Fransız işgali sırasında Çukurova’da Ermeni mezalimi (1918-1922)- II”, Türk Yurdu.
(1992). “Milli mücadele’de Dörtyol ve ilk kurşun”, Sosyal Bilimlerde Araştırma,1(5).
Kasalak, K. (2007). “Irak’ta manda yönetiminin kurulması ve Atatürk dönemi Türkiye-Irak ilişkileri” Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, (9), s. 187-201.
Kemal, C. (2010), “Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne tepkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 12 (46), s. 367-400.
İlter, E. (1989). “Milli mücadele’de ‘doğu lejyonu’nun Fransız işgal bölgesindeki Fonksiyonu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (3), s. 419-436.
Seyfeli, E. (1996). “Milli mücadele’nin ilk kurşunu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12 (34), s. 397-405.
Türkmen, Z. (2000a). “Mustafa Kemal Paşa ve Yıldırım orduları grup komutanlığı”, Atatürk Araştırma Merkezi, 16 (47), s. 395-419.
(2000b). “30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşmasına göre Türk ordusunun kuruluş ve kadrosuna bir bakış”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11, s. 615-632.
Umar, Ö. O. (2003). “Hatay ve çevresinde Ermeniler’in faaliyetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, (146), s. 121-142.
Yavuz, B. (1992). “1921 Tarihli Türk-Fransız anlaşması’nın hazırlık aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 (23), s. 273-308.
Yorulmaz, Ş. (1998). “Fransız manda yönetimi döneminde İskenderun sancağı (Hatay)’nın sosya-ekonomik ve siyasal durumuna ilişkin bazı kayıtlar (1918-1939)”, Atatürk Yolu, 6 (22), s. 231-259.
“Müttefik ve ortak devletlerle Türkiye arasında 10 ağustos 1920'de Sevres'de imzalanan barış andlaşması”, http://sam.baskent.edu.tr/belge/Sevr_TR.pdf. (27.3.2017). https://tr.wikipedia.org/wiki/Mark_ Sykes, (10.2.2017).
Tavukçu, S., “Sivas kongresi kararları’nda ‘manda ve himaye kabul edilemez!’ Cümlesi Yoktur” http://www.sde.org.tr/tr/authordetail/sivas-kongresi-kararlarinda-manda-ve- himaye-kabul-edilemez-cumlesi-yoktur/1091, (01.03.2017).
Umar, Ö. O., “Milli mücadele dönemi Atatürk’ün Ortadoğu politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20/1, 2010, s. 446 http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt20/sayi1/443-470.pdf, (15.03.2017).
Yavuz, B., “Kurtuluş savaşı dönemi Türk-Fransız ilişkileri açısından Pierre Loti”, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/tr,80373/bilge-yavuz.html, (7.04.2017).