Bulgar Eksarhlığı’nın Kuruluşu ve Statüsü

Osmanlı Devleti, gayrimüslim vatandaşlarını sonradan “Millet Sistemi” olarak adlandırılan bir hukuki yapı içerisinde idare etmekteydi. Bu sistem çerçevesinde gayrimüslimler; Yahudiler, Rumlar ve Ermeniler olarak üç millete ayrılmışlardı. Dolayısıyla bu yapı içerisinde tüm Hristiyan tebaa, Rum ve Ermeni milleti olarak ikiye ayrılmış oluyordu. Etnik olarak bu milletlerden olmayan Hristiyan topluluklar da inançlarına göre Rum veya Ermeni milletlerinden birine tâbi kabul edilerek, o millet içerisinde değerlendirilmişlerdi. Kısacası Osmanlı millet sistemi etnik değil dinî bir yapılanma idi ve devlet de vatandaşlarını dini kimliklerini esas alarak tanımaktaydı. Ortodoks Hristiyan olan Bulgarlar da Rum milletine tâbi ve Rum Patrikhanesi’ne bağlıydılar. Bu durum zamanla Rumların, dini yönetimi ellerinde bulundurmalarından dolayı, Ortodoks olan diğer tebaa gibi kendisine bağlı olan Bulgarlara da baskı ve asimilasyon politikaları uygulamalarına neden olmuştu. Bulgar milleti ise bu durumdan kurtulabilmek için Rum milletine tâbi olmaktan çıkmak ve kendi milli kiliselerine sahip olmak için mücadele edecekti. Islahat Fermanı sonrası Osmanlı Devleti’nin gayrimüslimlerin idaresinde yaptığı köklü değişimler sonrası Bulgarların bu mücadeleleri daha da artmıştı. Netice olarak 1870 yılında Bulgarlar, Rum Patrikhanesi’nden ayrılarak kendi milli kiliselerinin devlet tarafından tanınmasını sağlamışlardı. Bu makalede Bulgarların milli kiliselerini kurmak için yaptıkları bu mücadeleler ve bağımsız Bulgar kilisesinin devlet tarafından tanınması sonrası yaşanan gelişmeler incelenecektir.

PDF

___

A.MKT.UM., nr. 477/15
BEO., nr. 3651/273801
DH.MKT., nr. 2083/3
İ.HR., nr. 334/21468; nr. 334/21486
İ.MTZ. (04), nr. 5/114 Y.A.HUS., nr. 330/80; nr. 333/6; nr. 377/92
Y.PRK.AZJ., nr. 19/78
Ahmad, F. (2017), Jön Türkler ve Osmanlı’da milletler: Ermeniler, Rumlar, Arnavutlar, Yahudiler ve Araplar, (çeviren: Ayşen Gür), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aydın, M. (1996), Osmanlı eyaleti’nden üçüncü Bulgar Çarlığı’na, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Bozkurt, G. (1996), Gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının hukukî durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Crampton, R. J. (2007), Bulgaristan tarihi, (Çeviren: Nuray Ekici), İstanbul: Jeopolitika Yayınları.
Davison, R. H. (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda reform, 1856-1876, (Türkçesi: Osman Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplığı.
Engelhardt, E. P. (2017), Türkiye ve tanzîmat: Devlet-i Osmaniye’nin târih-i ıslahatı 1826’dan 1882’ye, (Türkçeye Çeviren: Ali Reşad), (Günümüz Türkçesi’ne Uyarlayan ve Yayına Hazırlayan: Erol Kılınç), İstanbul: Ötüken Neşriyât.
İnalcık, H. (1943), Tanzimat ve Bulgar meselesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Jelavich, B. (1983), History of the Balkans (eighteenth and nineteenth centuries), Cilt: I, United States of America: Cambridge University Press.
Kenanoğlu, M. M. (2007), Osmanlı millet sistemi – mit ve gerçek, İstanbul: Klasik Yayınları. Kerimoğlu, H. T. (2012), İttihat-Terakki ve Rumlar: 1908-1914, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
Kostandov, G. P. (2011), İstanbullu Bulgarlar ve eski İstanbul: geçmişten günümüze Osmanlı bakiyesi Bulgarlar üzerine bir araştırma 1800-2000, İstanbul: Kreatif Yayınları.
Macar, E. (2002), İstanbul’un yok olmuş iki cemaati: Doğu Ritli Katolik Rumlar ve Bulgarlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ortaylı, İ. (2017), Osmanlı’da milletler ve diplomasi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Osmanağaoğlu, C. (2010), 1862 Rum patrikliği nizamatı çerçevesinde Fener Rum-Ortodoks patrikhanesi, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Spataris, H. (2011), Biz İstanbullular böyleyiz! 1906-1922, (Çeviri: İro Kaplangı), İstanbul: Kitap Yayınevi.
Şimşir, B. N. (1989), Rumeli’den Türk göçleri, belgeler: cilt: II, bir geçiş yılı 1879, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tuğlacı, P. (1984), Bulgaristan ve Türk-Bulgar ilişkileri, İstanbul: Cem Yayınevi.
Ahmed Refik, (1341), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Fener patrikhanesi ve Bulgar kilisesi”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, On Beşinci Sene, nr. 8 (85).
Anastasoff, C., (1944), “Bulgaria’s national struggles”, The annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol.: 232, A Challenge to Peacemakers: Sage Publications, Inc. in association with the American Academy of Political and Social Science, pp. 101-106.
Clogg, R. (1982), “The Greek millet in the Ottoman Empire”, Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, (Ed.: B. Braude – B. Lewis), Cilt: I – The Central Lands, New York - London: Holmes & Meier Publishers, Inc., pp. 185-208.
Güllü, R. E., (2011), “Bulgar Eksarhlığı’nın kuruluşu ve statüsü”, Balkan studies II – history & literature, (Published by Cyril and Methodius University), Macedonia – Skopje, s. 120-134. Kerimoğlu, H. T. (2007), “Kilise ve mektepler kanunu örneğinde II. meşrutiyet döneminde İttihatçı-Rum ilişkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 14, İzmir, s. 3-25.
Seyfeli, C. (2011), “Osmanlı devlet salnamelerinde Bulgar Eksarhlığı ve Bulgar Katolikler (1847-1918)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 52, Sayı: 2, Ankara, s. 157-190.
Şıvgın, H. (2004), “Kiliseler ve mektepler kanunu”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 148, İstanbul, s. 133-147.
Koyuncu, A. (1998), “Bulgar Eksarhlığı”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.