Türk lehçeleri arasında aktarma meseleleri ve "iki ağaç" şiir kitabı üzerine

Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra Orta Asya’da yaşayan Türk soylu topluluklar ile olan ilişkilerimiz siyasî, ekonomik, kültürel vb. alanlarda her geçen gün artmaktadır. Geniş bir coğrafyada yaşayan Türk soylu topluluklar arasındaki kültürel bütünlüğü sağlamanın yolu üretilen kültür ve sanat eserlerinin karşılıklı olarak bilinmesidir. Bugün sözünü ettiğimiz kültürel bütünlüğün sağlanmasında tarihî ve siyasî sebeplerden dolayı ortaya çıkmış olan farklı yazı dilleri ve yazı sistemlerinin kullanılıyor olması önemli bir engeldir. Bu engeli aşmanın yollarından biri de bilim, kültür ve sanat eserlerinin karşılıklı olarak aktarılmasıdır. Bu yönüyle bakıldığında şimdiye kadar Türk soylu toplulukların ürettiği eserlerin çok az bir kısmı Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Fakat lehçeler arası aktarma yapmanın göründüğü kadar kolay olmadığı ve kendine göre zorlukları olduğu açıktır. Şayet aktarma yapılan metin şiir türünde bir eser olursa bu zorluk bir kaç kat daha artmaktadır. Yayımlanan aktarma metni de bu görüşümüzü doğrular niteliktedir. Bu çalışmada, “İki Ağaç” adlı eserden hareketle Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında şiir türündeki eserlerin aktarımında yapılan hata tipleri tespit edilmeye çalışılmış ve bu tür hatalardan kaçınılması için bazı önerilerde bulunulmuştur.

On the matters of translation among Turkish dialects the poem book "two trees"

Our relations with the communities of Turkish origin living in the Central Asia has been growing more and more on political, economical and cultural terms since the collapse of the Soviet Union. The cultural artworks produced should then be mutually recognized to maintain the cultural integrity among the communities of Turkish origin that live on such a vast area. The use of various written languages and writing systems emerging in the aftermath of the historical and political consequences are the major obstacles in maintaining the cultural integrity that we have just mentioned. One of the ways to overcome this obstacle lies in the mutual translation of cultural artworks. From this point of view, very few of the artworks produced by the communities of Turkish origin have been translated into Turkish. It is clear that translation between dialects is not as easy as it seems and has idiosyncratic difficulties. If the text to be translated is a poem, the difficulty considerably increases. The translated text published verifies our view. In this study, we have attempted to determine types of error made in the translation of poetic artworks produced in Turkmen Turkish and Turkey Turkish by taking the work “İki Ağaç ( Two Trees)” as an example.Furthermore, some suggestions have been made to avoid this kind of errors.

PDF

___

AKALIN, Ş. H. vd, 2005, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları: 549, Ankara.
AKSAN, D., 1999, Anlambilim – Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yayınevi, Ankara.
AKSAN, D., 1999, Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Engin Yayınları, Ankara.
ATAYEV, G., 1962, “Türkmen Diliniñ Hünärmentçilik Leksikasınıñ Sözlüği”, Aşkabat.
CAN, H., “Tabut”, Yağmur, Nisan - Mayıs - Haziran 2000, İstanbul.
CAN, H., “Gurbannazar Ezizov”, Yağmur, 16 Temmuz - Ağustos - Eylül 2002, İstanbul.
CAN, H., “Mezar Taşına Sansür”, Yağmur, 16 Temmuz - Ağustos - Eylül 2007, İstanbul.
DEMİR, N., 1997, “Bir Tuva Masalının Türkiye Türkçesine Aktarılması”, Sibirya Araştırmaları, [Yay. Haz. Emine Gürsoy-Naskali], s. 379 – 389.
DEMİR, N., 2002, “Ağız Terimi Üzerine”, Türkbilig – Türkoloji Araştırmaları 2002 / 4, s. 105 – 116.
DUMAN, M., 1991, “Türkmencede Ünlü Uzunluklarıyla Birbirinden Ayrılan Kelimeler Üzerine”, Türk Dili 447, s. 212 – 218.
DUYMAZ A., - ERGUN M., - BİRAY N., 1998, Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Türkmen Edebiyatı II, cilt 11, Kültür Bakanlığı Yayınları = 2126 (Türk Dünyası Edebiyatı Dizisi 32), Ankara.
ERCİLASUN, A. B. vd, 1991, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Kültür Bakanlığı Yayınları 1371, Ankara.
ERCİLASUN, A. B., 1992, “Türk Lehçelerinin Anlaşılmasında Dikkat Edilecek Noktalar”, Dil Dergisi 5, s. 28 – 42.
ERCİLASUN, A. B., 1994, “Lehçelerden Türkiye Türkçesine Aktarma”, II. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı 8 – 9 – 10 Aralık 1994, Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, Ankara, s. 41 – 45.
ERCİLASUN, A. B., 1997, “Lehçeler Arası Aktarma”, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayınları 93, Ankara, s. 91 – 100.
ERCİLASUN, A. B., 1997, “Türk Dünyası Kültür İlişkilerinde Dil”, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayınları 93, Ankara, s. 172 – 178.
ERCİLASUN, A. B., ve diğerleri, 1996, İmlâ Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları 525, Ankara.
ERGİN, M., 1992, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım, İstanbul.
EZİZOV, G., 1996, Serdarım, Türkmenistan.
EZİZOV, G., 1996, Türkmen Sahrası, Türkmenistan.
EZİZOV, G., 1996, Saylanan Eserler I, Türkmenistan.
EZİZOV, G., 1996, Çıkmadık Kitabım II, Türkmenistan.
EZİZOV, G., 1994, Büyülü Kürek, Aşğabat Mağarif, Türkmenistan, (Türkiye Türkçesine aktaran: Ünal Zal, Kardeş Kalemler 5, s. 40 – 42, Ankara).
GÖKTÜRK, A., 2002, Çeviri: Dillerin Dili, Yapı Kredi Yayınları 396, İstanbul.
HACIEMİNOĞLU, N., 1992, Türk Dilinde Edatlar, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
HAMZAYEV, M. vd, 1962, Türkmen Diliniñ Sözlüği, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı, Aşğabat.
İLKER, A., 1999, Lehçeden Lehçeye Aktarma Üzerine Bazı Düşünceler, 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, Türk Dil Kurumu Yayınları: 678, Ankara, s. 553 – 560.
KİRİŞÇİOĞLU, F., 2005, “Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler” Gazi Üniversitesi I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Ankara.
KARA, M., 1996, Çağdaş Türkmen Şiiri, Türk Dili-Türk Şiiri Özel Sayısı V (Türkiye Dışı Çağdaş Türk Şiiri) 531, s. 852 - 889.
KARA, M., 2001, Türkmence (Giriş, Gramer, Metinler, Sözlük), Akçağ Yayınları: 380, Ankara.
KARA, M., – A. Karadoğan, 2004, Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Çağlar Yayınları, Ankara.
KARADOĞAN, A., 2004, Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları, (Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Üzerine Bir İnceleme), Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
KARADOĞAN, A., 2004, -Ip İle Kurulan Zarf-Fiilli Parçaların Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Aktarımı Üzerine, Bilig 31, s. 207-218.
KARADOĞAN, A., 2004, Türk Lehçeleri Arasında Yapı Eş Değerliği ve Yalancı Eş Değer Yapılar, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-26 Eylül 2004, Ankara. Yayın: V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Türk Dil Kurumu Yayınları: 855/1, s. 1591-1604.
KORKMAZ, Z., 2003, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları 827, Ankara.
MAHMUDOV, N., 1994, “Ortak Kelimeler Ortak Anlamlar mı Demektir? (Akraba Dilleri Öğrenmede Kelime Hazinesi Problemi)”, Dil Dergisi 17, s. 15 – 19.
MUSAOĞLU, M., 2003, “Türkçede Çeviri ve Aktarma”, Bilig 24, s. 1 - 22.
NURMEMMET, A., 2003, İki Ağaç, Türksav Yayınları, Ankara.
ÖZKAN, F., 1999, “Bugünkü Türk Lehçelerindeki İletişimi Zorlaştıran Kelimeler”, 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, Türk Dil Kurumu Yayınları: 678, Ankara, s. 883 – 889.
RESULOV, A., 1995, Akraba Diller ve "Yalancı Eş Değerler" Sorunu, Türk Dili 524 (Ağustos 1995), s. 916-924.
SUÇİN, M. H., 2007, Öteki Dilde Var Olmak, Multılıngual Yayınları, İstanbul.
TEKİN, T. vd, 1995, Türkmence – Türkçe Sözlük – Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 18, Simurg Yayınları, Ankara.
SADIKOV, T., 1995, Gurbannazar Ezizov’un Şiirlerindeki Üstatlığı, Türkmenistan.
UĞURLU, M., 2000, “Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve ‘Abay Yolu’ Romanı”, Bilig 15, s. 59-80.
UĞURLU, M., 2001, Türk Lehçelerinin Aktarımında Valenz Sözlüklerinin Önemi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri [Yayımlayan: Nurettin Demir-Emine Yılmaz], Gazimağusa, s. 197-206.
UĞURLU, M., 2002, Kırgız ve Türkiye Türkçesi Arasında Bire Bir Kelime Eş Değerliği. “Camiyla” Romanındaki Meseleler Üzerine, Scholarly Depth and Accuracy. A Festschrift to Lars Johanson [Yayımlayan: Nurettin Demir - Fikret Turan], Grafiker Yayınları, Ankara, s. 389 - 401.
UĞURLU, M., 2004, “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eşdeğerliği,” Bilig 29, s. 29 – 40.
YILMAZ, A., 2001, Azerice ve Türkmencede Ses Taklidi Kelimeler, Kırıkkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayınlanmamış Lisans Tezi, Kırıkkale.
ZAL, Ü., 2007, Gurbannazar Ezizov’un Şiirleri Üzerine Dil ve Üslûp Çalışması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
ZAL, Ü., Gurbannazar Ezizov: 2008, Mezar Taşına Bile Tahammül Edilemeyen Bir Şair, Türklük Bilimi Araştırmaları (Güz 24), Niğde.