SÖZLÜKLERİN O RTAYA ÇIKIŞIYLA İLGİLİ T EORİLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME*

Özet: Sözlük aşamasına gelmeden önce kelimelerin nasıl düzenlendiği, ilk sözlük örneklerinin dünyanın hangi bölgelerinde ve hangi türlerde ortaya çıktığı ile ilgili bilgilere Türkçe kaynaklarda yeterli düzeyde ve toplu şekilde pek rastlanmamaktadır. Yazının icadıyla birlikte uygarlığın ilk çağlarında Mezopotamya, Anadolu, Çin, Hindistan, Arabistan, eski Yunan ve eski Romada ilk sözlük örneklerinin nasıl ve hangi türlerde ortaya çıktığı bu yazıda bir bütün olarak ele alı nmıştır. Bu bağlamda, adı geçen coğrafyalarda sözlük çalışmalarının ilkel örneklerinin verildiği, ortaya çıkan ilk ürünlerin genellikle konularına, kavram alanlarına göre hazırlanan kelime listeleri olduğu, belli kavram alanlarına göre düzenlenen sözlükler yanında alfabetik ve farklı şekillerde de sözlüklerin oluşturulduğu açıklanmıştır. Bununla birlikte neden sözlüklere ihtiyaç duyulduğu, hangi sebeplerle kelime listelerinin ve daha sonra farklı sözlük türlerinin ortaya çıktığı da belirtilmiştir.

An Analysis on Theories about the Emergence of Dictionaries Обзор о теориях создания словарей

Abstract: In Turkish references, it is not more common to encounter the information about the dictionaries first types and places where the first examples emerged and also about the lexicographical process during dictionary making. In the first periods of the civilization, how and in which kinds of the first lexicographic types had been emerged in Mesopotamia, Anatolia, China, India, Arabia, Ancient Greek and Ancient Roma with the invention of writing were discussed in this article. In this context, the primitive types of the dictionary studies which were emerged in the aforementioned geographies, the first emerged types were word lists generally prepared according to their topics and concept fields, besides the dictionaries that were designed according to certain concept fields dictionaries which were prepared alphabetically and with different forms were explained. In addition, it was determined why the dictionaries were needed and also for which reasons the word lists followed by different dictionary types were emerged.

PDF

___

BÉJOİNT, Henri (2010), The Lexicography of English: from origins to present, New York: Oxford University Press.
CREMEAR, Thomas B. I. (1991), “Chinese Lexicography”, Dictionaries (Editör: Franz Josef HAUSMANN), Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2595-2611.
DASH, Niladri Sekhar (2007), “The Art of Lexicography”, In, Vesna Muhvic-Dimanovski and Lelija Sočanac (Eds.) Encyclopaedia of Life Support Systems, Oxford: EOLSS Publishers, 225- 276.
DEMİRAYAK, Kenan- ÇÖGENLİ, Sadi (2000), Arap Edebiyatında Kaynaklar, Genişletilmiş 3. bs., Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını.
DEMİRİŞ, Bedia (2010), “Antikçağda Sözlük Çalışmaları ve Flaccus’tan Diaconus’a”, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri (4-6 Kasım 2010), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 382-391.
DURMUŞ, İsmail (2010), “Arapça Sözlük Yazımı: Farklı Yöntemler ve Türler”, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri (4-6 Kasım 2010), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 334-342.
ERKMAN-AKERSON, Fatma (2007), Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış, Genişletilmiş Yeni Basım, İstanbul: Multilingual.
HÜLLEN, Werner (1999), English Dictionaries, 800-1700 The Topical Tradition, New York, Oxford: Clarendon Press.
JAİN, Vrashabhparasad (1988), “Dictionaries (Sanskrit)” Encyclopaedia of Indian Literature: devraj to jyoti (Editör: Amaresh Datta), 2. Cilt, New Delhi: Sahitya Akademi, 1035-1037.
NİGHANTU, Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 23 Haziran 2014 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/Nighantu adresinden erişildi.
NİRUKTA, Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 23 Haziran 2014 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/Nirukta adresinden erişildi.
NORMAN, Jerry (1988), Chinese, Cambridge Language Surveys, Cambridge University Press.
SHİGİ, Xue (1982), “Chinese Lexicography Past and Present”, Dictionaries: Journal of the Dictionary Society of North America, Number 4, 151-169.
STERKENBURG, Piet van (2003), A Practical Guide to Lexicography, Philadelphia, PA, USA: John Benjamins Publishing Company. http://site.ebrary.com/lib/ankarauniv/Doc?id=10040043&ppg=56. (Erişim: 09.08.2010).
URRA=HUBULLU, Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 18 Ağustos 2013 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/Urra%3Dhubullu adresinden erişildi.
VEDİC CHANT (pada patha), Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 23 Haziran 2014 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/Vedic_chant adresinden erişildi.
VOGEL, Claus (1979) A History of Indian Literature: Indian Lexicography, Wiesbaden, 5. cilt, 4. bölüm, Otto Harrassowitz Verlag.
YAVUZARSLAN, Paşa (2009), Osmanlı Dönemi Türk Sözlükçülüğü, Ankara: Tiydem Yayıncılık.
YILDIZ, Nuray (1998), “Eskiçağın Başvuru Eserleri ve Eskiçağ Sözlükçülüğü ve Sözlükleri”, Kebikeç, Ankara, Sayı 6, 189-210.