ŞİİRDE ANLAM K APALILIĞI B AĞLAMINDA FEHİM-İ KADİM' İN BİR GAZELİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Özet: Şair ile muhatap (okur) arasında, şiir dilinin estetik işleviyle gerçekleşen bir iletişim vardır. Bu iletişimin gücü, şiirin anlaşılırlığı ile ilgilidir. Şairin kastettiği anlamın okur tarafından anlaşılmasının güçleşmesi veya anlaşılamaması, şiirde anlam kapalılığı olarak nitelendirilir. Bu durum edebî eleştiride şiirin edebî değeri açısından kimi zaman önemli bir ölçüt kabul edilirken, kimi zaman da kusur sayılmıştır. Şair/şiir ve okur arasındaki iletişimin güçleşmesine neden olan anlam kapalılığı (anlam belirsizliği veya anlam bulanıklığı), belagatte taǾķįd ve ibhām; Batı retoriğinde, dilbilimde ve modern eleştiride ise ambiguity terimleriyle karşılanmıştır. Bu yazıda, öncelikle kaynaklarda belagat, fesahat, anlambilim, üslupbilim ve eleştiri alanlarıyla ilişkili olarak tanımlanan anlam kapalılığına karşılık gelen takîd, ibhâm ve ambiguity terimleri üzerinde durulmuştur. Ardından, eserin edebî değeri veya şairin üslubu açısından anlam kapalılığının kusur olup olmadığına yönelik kimi görüşlere yer verilmiştir. Daha sonra, 17. yüzyıl İran, Hint ve Türk edebiyatlarında görülen sebk-i Hindî (Hint üslubu)nin önemli bir özelliği olan anlam kapalılığı değerlendirilmiştir. Son olarak ise, Türk edebiyatında sebk-i Hindînin önemli temsilcilerinden Fehîm-i Kadîm (ö. 1647)in bir gazeli şerh edilerek, bu şiirde anlam kapalılığına yol açan durumlar üzerine değerlendirmelere yer verilmiştir.

Reviews on an Ode (Gazel) by Fehîm-i Kadîm in the Context of Ambiguity in Poetry Обзор о газели Фехим-и Кадими в контексте неоднозначной (двусмысленной) поэзии

Abstract: There is a kind of communication established between the poet and the addressee (the reader) through aesthetic function of the language of poetry. The strength of such communication relates to understandability of poems. Difficulty in grasping the meaning preferred by the poet or incomprehension by the reader is called ambiguity in poetry. This case is taken as a significant criterion in literary criticism; however, it is occasionally considered as a linguistic defect. The term ambiguity, which hinders communication between the poet/poem and the reader is called ta ķįd and ibhām in rhetoric (belagat); and ambiguity in the Western rhetoric, linguistics and the contemporary criticism. In this paper, firstly, the terms ta kîd, ibhâm and ambiguity are discussed, the equivalent of obscurity described in relation to rhetoric (belagat), fluency (fesahat), semantics, stylistics and literary criticism in sources. The next part of the paper mentions certain views about whether ambiguity is a linguistic defect in terms of the literary value of a given work or the poet s style. The third part includes a discussion of obscurity, a remarkable feature of sebk-i Hindî (Indian style), traced back to the 17th century in the Persian, Indian and Turkish literature. Finally, cases that lead to obscurity in an ode (gazel) by Fehîm-i Kadîm (died in 1647), a leading figure in sebk-i Hindî in Turkish literature, are discussed with explanations and comments.

PDF

___

ABDÜLHAK ŞİNASİ (2014), “Şiirde Vuzûh”, Dergâh (Giriş-Çeviriyazı-Dizin), C.I, haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgören, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 734-740.
ABRAMS, M.H. (1999), A Glossary of Literary Terms, Boston-USA: Heinle&Heinle.
AHMET CEVDET PAŞA (2000), Belâgat-i Osmâniyye, haz. Turgut Karabey-Mehmet Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları.
AHMET HAŞİM (2014), “Şiirde Mana”, Dergâh (Giriş-Çeviriyazı-Dizin), C.I, haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgören, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 420-424.
AKSAN, Doğan (2006), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
ALPAY TEKİN, Gönül (1992), Çengnâme-Ahmed-i Dâ’î (İnceleme- Tenkidli Metin), Harvard University The Department of Near Eastern Languages and Civilizations.
AYVERDİ, İlhan (2011), Kubbealtı Lugatı (Misalli Büyük Türkçe Sözlük), İstanbul: Kubbealtı Yayınları
BABACAN, İsrafil (2010), Klâsik Türk Şiirinin Sonbaharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yayınları.
BİLGEGİL M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi.
BİLKAN, Ali Fuat (2009), “Sebk-i Hindî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul, s. 253-255.
BİRSEL, Salâh (1994), Şiirin İlkeleri, İstanbul: Broy Yayınları.
BOYNUKARA, Hasan (1993), Modern Eleştiri Terimleri, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
COŞKUN, Menderes (2007), Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
ÇETİŞLİ, İsmail (2004), Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
DİYARBAKIRLI SA’İD PAŞA (2009), Mîzânü’l-Edeb, haz. Saliha Aydoğan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
EMPSON, William (1949), Seven Types of Ambiguity, London.
HÜSEYİN REMZİ (1305), Lugat-i Remzî, 2 C., İstanbul: Matbaa-i Remzî.
İMER, Kâmile, KOCAMAN, Ahmet ve ÖZSOY A.Sumru (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
İNCE, Özdemir (2002), Yazınsal Söylem Üzerine, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
MİLANÎ, Ali (1961), Şevket-i Buhârî ve Onun Üslubunun Türk Edebiyatına Tesiri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü.
MUM, Cafer (2007), “Sebk-i Hindî”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, İstanbul: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 371-393.
ÖZTUNA, Yılmaz (2006), Türk Mûsikîsi-Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsinin Ansiklopedik Sözlüğü, 2 C., Ankara: Orient Yayınları.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre (2006), “Sebk-i Hindî’nin Türk Edebiyatındaki Seyri Üzerine Notlar”, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî (29 Nisan 2005 Bildiriler), İstanbul: Turkuaz Yayınları, s. 142-153.
RECAİZADE MAHMUD EKREM (1299), Ta‘lîm-i Edebiyyât, İstanbul: Mihrân Matbaası.
REDHOUSE, Sir James W. (1992), Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
SARAÇ, M. A. Yekta (2002), “Tevriyedeki Îham”, İlmî Araştırmalar, 13, İstanbul, s. 133-149.
SARAÇ, M. A. Yekta (2004), “Salâhaddin-i Uşşakî’nin Belâgat ile İlgili Eseri ve Bu Eserdeki Edebî Terimler”, İÜ.Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 31, İstanbul: 281-318.
SARAÇ, M. A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: 3F Yayınevi.
SÜLEYMAN FEHMÎ (1328), Edebiyat, Dersaadet: Kanaat Matbaası.
ŞEMÎSÂ, Sîrûs (1378), Sebk-şinâsî-i Şi’r, Tahran.
ŞEMSEDDİN SAMİ (1317), Kâmûs-ı Türkî, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
ŞENSOY, Sedat, Meliha Y. Sarıkaya (2010), “Ta’kîd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.39, İstanbul, s. 457-458.
ŞÜKÛN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat (Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya), 3 C., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
TÂHİRÜ’L-MEVLEVÎ (1994), Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
TANRIKORUR, Cinuçen (1998), Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler, İstanbul: Ötüken Yayınları.
ULLMANN, Stephen (1978), “Anlambilimi” (Çev. Ahmet KOCAMAN), Türk Dili ,XXXVIII, Ankara: 355-363.
ÜZGÖR, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm: Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKM Yayınları.
VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.