Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Hicaz’da Hâkimiyet Mücadelesi

Birinci Dünya Savaşı sırasında Kızıldeniz ve Arap Yarımadası’nın en önemli olayları Hicaz’da başlamıştır. Bölgenin dini, siyasi ve askeri önemi, hem Osmanlı hem de İngilizlerin sadece bölgesel hesaplar gütmekten ziyade, daha büyük ve daha geniş çaplı sonuçlar elde etmek açısından Mekke Emiri Şerif Hüseyin’i kazanmaya çalışmalarına sebep olmuştur. Birinci Dünya Savaşı boyunca Osmanlı Devleti, Hicaz’daki kutsal şehirleri korumaya çalışmış, ancak buralara yeterli asker, malzeme ve silah desteği sağlayamamıştır. 1916 yılında İngilizlerin kışkırtmasıyla Haşimi Arapları Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmış, Mekke Emiri Şerif Hüseyin bağımsızlığını ilan ederek Hicaz’ın büyük bölümünü ele geçirmiştir. Hicaz’daki Osmanlı direnişinin sembolü Medine müdafaası olmuştur. Bin bir güçlükle Medine’yi Birinci Dünya Savaşı sonuna kadar savunan Fahrettin Paşa, Mondros Mütarekesi’nden bir müddet sonra, Ocak 1919’da teslim olmuştur. Bu suretle Osmanlı Devleti, asırlarca idare etmiş olduğu kutsal topraklardan çekilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, Hicaz, İngilizler, Şerif Hüseyin

The Struggle of Ottomans in Hijaz Region During the World War I

The most important events in Red Sea and Arabian Peninsula started in Hijaz during the World War I. Religious, political and military importance of this region caused both Ottomans and the British not only fight for regional but also get wider and bigger consequences over winning the governor of Makkah Sherif Husayn. During the World War I, Ottomans tried to defend holy cities n Hijaz but they couldn’t provide sufficient military, materials and warfare. In 1916, in consequence of British provocation Hasheemi Arabs rebelled and the Governor of Makkah Sherif Husayn declared independence against Otoman Empire and then captured most of Hijaz. Fahreddin Paşa defended Medinah with tremendous effort and only after Mondoros Treaty he delivered it in January 1919. With him, Otoman Empire drew completely back from holy lands which he dominated for centuries

Keywords:

-,

PDF

___

İngiliz ve Osmanlı Arşiv Belgeleri: N.A. in U.K, CAB/24/143, Appreciation of the Attached Eastern Report, No:XII, 19 Nisan 1917, s.154.
N.A. in U.K, CAB/24/72, 21 Kasım 1918.
N.A. in U.K, CAB/24/109, F.O. 13 Temmuz 1920, Memorandum on the Subsidies to King Hussein and Ibn-i Saud. BOA.İ.MMS.57/2600 Araştırma Eserleri:
ARSLAN Emir Şekip, Bir Arap Aydınının Gözüyle Osmanlı Tarihi ve I. Dünya Savaşı Anıları, Çev. Selda Meydan, Ahmet Meydan, İstanbul, 2005.
BAYUR Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C.III, Kısım:III, TTK Basımevi, Ankara, 1991.
BUZPINAR Tufan, “Arap Milliyetçiliğinin Osmanlı Devleti’nde Gelişim Süreci”,Osmanlı, C.II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
CANATAN Yaşar, “20. Yüzyıl Başlarında Suriye, Lübnan ve Suudi Arabistan Bölgelerinde Türk Aleyhtarı Batı Politikası”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.112, İstanbul, Şubat 1998.
CEMAL PAŞA, Hatıralar “İttihat-Terakki ve Birinci Dünya Harbi”, Tamamlayan ve Tertipleyen:Behçet Cemal, Selek Yayınları, 1959.
ÇAĞATAY Neşet, İslam Tarihi, TTK Basımevi, Ankara, 1993.
ÇAĞLAYAN K. Tuncer, “Ortadoğu’nun Yeniden Yapılandırılması Aşamasında İngiliz Dışişleri Bakanlığı’nın Bazı Görüşleri(Ekim-Aralık 1918)”, Fırat Üniversitesi
Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Birinci Orta Doğu Semineri, Elazığ, 29-31 Mayıs 2003.
ÇAVUŞ Remzi, Hain Kim, Bir İsyanın Perde Arkası, Yitik Hazine Yayınları, İzmir, Mayıs 2006.
DOĞRU Deniz, “1914-1916 Döneminde Osmanlı Devleti’nin Hicaz’daki Duru- mu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.135, İstanbul, Aralık 2001.
Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.XII, Çağ Yayınları, İstanbul, 1993.
ECER Ahmet Vehbi, “Osmanlı Döneminde Mekke Yönetimi”, X. Türk Tarih Kong- resi, Ankara:22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, C.IV, TTK Basımevi, Ankara, 1993.
ECER Ahmet Vehbi, Tarihte Vehhabi Hareketi ve Etkileri, ASAM Yayınları, Ankara, 2001.
EL USEYMİN Abdullah Es Salih, Tarih El Memeleketi’l Arabiyyeti’s Suudiyye, C.II, Riyad, 2009.
EL-CARALLAH Türkiye Binti Hamed Nasır, Mevkif El-Melik Abdülaziz Min El-Harb El-Alemiyye El-Ûla, Kahire, 2006.
EL-HAMİD Abdüllatif b. Muhammed, El Bahri’l Ahmer vel Ceziretül Arabiyye fi Es-Sıra’a El-Osmani El-Britani Hilal El-Harb El-Alemiyye El-Ula, Riyad, 1. Baskı, 1415/1994.
EL-MANİ Muhammed, Tevhid El-Memleketi’l Arabiyyeti’s-Suudiyye, Tercüme: Ab- dullah Es-Salih, Riyad, 1402/1982.
EL-REYHANİ Emin, Tarih-i Necd El-Hadis, Beyrut, 1988.
ERDEN Ali Fuad, Birinci Dünya Harbinde Suriye Hatıraları, C.I, İstanbul, 1954.
ERKİN Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, C.I, TTK Basımevi, Ankara, 1987.
ESMER Ahmet Şükrü, “Türk-Arap Münasebetlerinin Dünü ve Bugünü”, Ortado- ğu, Yıl:1, S.1, Nisan 1961.
ES-SELMAN Muhammed b. Abdullah, Tevhid El-Memleketi’l Arabiyyeti’s-Suudiyye, Cidde, 1416/1996.
EZ-ZERKLİ Hayreddin, Şibhü’l Cezire Fi Ahddi’l Melik Abdülaziz, C.I, Beyrut, 1985.
HAMZA Fuad, Kalb Cezireti’l Arab, t.y.,y.y., s.54. HASAN İbrahim Muhammed, El-Bahrü’l Ahmer Fi El-Harb El-Alemiyye El Ula, 1. Baskı, Mısır, 1998.
HOTİNLİ Rauf Ahmed, “İslamiyet Devrinde Arabistan”, MFV. İslam Ansiklopedisi, C.I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1942.
HUREWITZ J.C., Diplomacy in the Near and Middle East,A Documantary Record: 1535- 1956, Volume II,1914-1956, Cambridge Arşiv Editions, 1987.
HÜLAGÜ M.Metin, “İngilizlerin Hicaz İsyanına Maddî Yardımları”, Belleten, C.LIX, S.225, TTK Basımevi, Ankara, 1996.
İngiliz Arap Büro Raporlarında Arap Ayaklanması, Bir İsyanın Kodları, Editör:Salih Gü- len, Yitik Hazine Yayınları, İzmir, Mayıs 2011.
KANDEMİR Feridun, Peygamberimizin Gölgesinde Son Türkler(Medine Müdafaası) ,Yağmur Yayınevi,İstanbul,1974.
KARACA Mustafa, Evanjelizm ve Vahhabilik, Nokta Kitap, 1. Baskı, İstanbul, 2005.
KARAKÖSE Hasan, “Hatırat Kitaplarında Orta Doğu Meselesi(1908-1918 Yılları Arası)”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Birinci Orta Doğu Semineri, Elazığ, 29-31 Mayıs 2003.
KAYALI Hasan, Jön Türkler ve Araplar,Osmanlı İmparatorluğunda Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1919), Çev.Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Ya- yınları: 61, İstanbul, 1998.
KELEŞYILMAZ Vahdet, “I. Dünya Savaşı’nda Esir Askerler Üzerinde Panisla- mizm Propagandası Teşebbüsü”, Kebikeç, S.10, 2000.
KRAL ABDULLAH, Arap Gözüyle Osmanlı, Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik?, Tercüme:Halit Özkan, Klasik Yayınları, İstanbul, Mart, 2006.
KURŞUN Zekeriya, “Osmanlı Devleti İdaresinde Hicaz (1517-1519)”, Osmanlı,
C.I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
KUŞÇUBAŞI Eşref, Hayber’de Türk Cengi, Yayına Hazırlayanlar:Dr. Philip H. Stod- dard, H.Basri Danışman, Arba Yayınları:76, İstanbul, 1997.
KÜRKÇÜOĞLU Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi(1908-1918),
AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
KÜRT MUHAMMED ALİ, Enver Paşa’nı Ortadoğu Seyahati, Mütercimler:Derya Ay- dın, Ahmet Şenel, Sibel Ilgın, Çetin Matbaacılık, İstanbul, 2007.
MAHMUD NEDİM BEY, Arabistan’da Bir Ömür, Son Yemen Valisi’nin Hatıraları veya Osmanlı İmparatorluğu Arabistan’da Nasıl Yıkıldı?, Derleyen:Ali Birinci, İsis Yayıncı- lık, İstanbul, 2001.
NARLI Nilüfer, “Major Points of Dispute in Turkissh-Arab Relations”, Foundation for Middle East and Balkan Studies (OBİV), III. Congres International du Dialogue Turco- Arab, İstanbul, Bigart Ltd., 22-26 May, 2002.
NİBLOCK Tim, Saudi Arabia, Power, Legitimacy and Surrival, Routledge, London and New York, 2006.
NİZAMOĞLU Yüksel, “1917 Yılında Hicaz Cephesi: Arap İsyanının Yayılması ve Medine’nin Tahliye Proğramı”, Bilig, Yaz 2013/S.66.
ÖNGÖR Sami, Orta Doğu(Siyasi ve İktisadi Coğrafya), Sevinç Matbaası, Ankara, 1965.
ÖZCAN Azmi, “Şerif Hüseyin”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XXXVIII, İstanbul, 2010.
SALEH Mustafa İslam, Suudi Arabistan’ı Tanıyınız, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1961.
SELAM Selim Ali, Beyrut Şehremini’nin Anıları,1908-1918,Takdim ve Yayına
Hazırlayan:Hasan Ali Hallak, Tercüme:Halit Özkan, İstanbul, Eylül, 2005.
SONYEL Selahi R., “Albay T.E. Lawrence, Haşimi Araplarını, Osmanlı İmparatorluğu’na Karşı Ayaklanmaları İçin Nasıl Kışkırttı, İngiliz Belgelerine Göre”, Belleten, C.LI, Sayı:199-201, TTK Basımevi, Ankara, 1988.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, 2.Baskı, TTK Basımevi, Ankara, 1984.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 5. Baskı, Ankara, 1988.
WINSTONE H.V.F., Ortadoğu’nun Serüveni, 1898-1926 Yılları Arasında Ortadoğu’daki
Siyasi ve Askeri İstihbaratın Hikayesi, Tercüme:Fuad Davutoğlu, Risale Yayınları, İstanbul, 1999.
YATAK Süleyman, “1914-1916 Yıllarında Osmanlı Devleti ve Mekke Emiri Şerif
Hüseyin”, İlim ve Sanat, Ekim, 1991,S.30.
YATAK Süleyman, “Fahreddin Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XII, İstanbul, 1995.
YATAK Süleyman, Fahreddin Paşa ve Medine Müdafaası(Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1990.)
ZEINE Zeine N., Türk Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, Çev. Emrah Ak- baş, Gelenek Yayıncılık, İstanbul, Haziran 2003.