GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE DĠYANET ĠġLERĠ BAġKANLIĞI’NIN TARĠHĠ ĠġLEVĠ

Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı laik Türkiye Cumhuriyeti‟nin en tartıĢmalı devlet kurumu olma özelliğini devam ettirmektedir. Kurumun hilafetin lağvı ve Osmanlı hanedanının yurt dıĢına çıkarılması yasalarıyla eĢ zamanlı olarak ihdas edilmiĢ olması anlamlıdır. Çok partili siyasal hayata geçinceye kadar devlet aygıtı içinde dinin denetim altında tutulması iĢlevini sürdüren kurum, 1950‟lerden sonra kadrolarının niteliği ve iĢlevi itibariyle önemli dönüĢümlere sahne olmuĢtur. 1961 demokrasisine kadar, cumhuriyetin kurucu ideolojisi karĢısında uyumlu resmi Ġslam‟ı temsil eden Diyanet örgütü, Ġslamcılık akımının güçlenmesine koĢut olarak gittikçe siyasallaĢmıĢtır. Özellikle son iki baĢkanın görevde bulunduğu dönemde, siyasi iktidar ile bir devlet kurumu olarak “Diyanet” arasındaki organik bütünleĢme, Türkiye‟nin yakın geleceğinde, din ve diyanet kurumlarının kamusal alandaki yeri konusunda sıcak bir tartıĢmayı baĢlatacak gerilimleri taĢımaktadır.

PDF

___

AKIN Rıdvan, “TBMM‟nin XXII. Dönemi‟nde AKP Ġktidarı (2002-2007)”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012/1, 3-50, (2014), ss. 3-50.

AKIN Rıdvan, TBMM Devleti, Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve Ġdare, ĠletiĢim, Ġstanbul, 2001.

Alevilik, Türklük, CHP, internet ulaĢımı, https://turkcemalumatlar.com/2019/11/ 02/alevilik-turkluk-ve-chp/, internet eriĢimi: 16.10.2020

ALGÜL Adnan, Türkiye Ġslam Hukukçuları: Hayatları ve Eserleri, Gece Kitaplığı, 2018.

ARTUK Mehmet Emin / ALġAHĠN Mehmet Emin, “Dini Değerleri AĢağılama Suçu: TCK 216/3,” Prof. Dr. Ali Rıza Okur’a Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk AraĢtırmaları Dergisi, 2014, Cilt 20, Ġstanbul, ss. 989-1012.

ASLAN Seyfettin / TAYLAN Ömer, “AK Parti Döneminde Din Devlet ĠliĢkileri ve Laiklik Politikaları”, Türk Siyasal Hayatında AK Parti Dönemi, Ed. Doç. Doç. Dr. Seyfettin Aslan Doç. Dr. Yılmaz Demirhan, Ekin, Bursa 2016., ss. 233- 282. Ayasofya‟ya cami yolu açıldı: ĠĢte DanıĢtay‟ın gerekçeli kararı, Yeniçağ, 10.7.2020

AYHAN Halis, Türkiye’de Din Eğitimi, Ġstanbul, 1999.

AYTÜRK Nihat, vd. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı TeĢkilat Tarihçesi (1924-1987), Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı APK Dairesi BaĢkanlığı, Ankara, 1987.

BAKIREZER Güven / DEMĠRER Yücel, “AK Parti‟nin Sosyal Siyaseti”, AKP Kitabı, Bir DönüĢümün Bilançosu, (der: Ġlhan Uzgel, Bülent Duru) Phoenix, Ġstanbul, Ankara, 2010.

BAL Mehmet Akif, Osmanlıdan Cumhuriyete Trabzonlu Simalar ve Trabzon’un Köklü Aileleri, Çatı, 2005.

BARDAKÇI Murat, “Tek Parti zamanında yasak olan sadece Arapça ezan değildi; hem Müslümanlar, hem de diğer dinlerin mensupları çok sıkı takip altındaydı!” Habertürk, 12.11.2018.

BAYDAR Mustafa, Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Anıları, MenteĢ yayınları, Ġstanbul, 1968.

BEDĠRHANOĞLU Pınar, “Türkiye‟de Neoliberal Otoriter Devletin AKP‟li Yüzü”, AKP Kitabı, Bir DönüĢümün Bilançosu, (der: Ġlhan Uzgel, Bülent Duru), Phoenix, Ġstanbul, 2010.

BĠLA Hikmet, CHP, 1919-2009, Doğan Kitap, Ġstanbul, 2008.

BORA Tanıl, Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi Ġdeolojiler, ĠletiĢim, Ġstanbul, 2018.

BORER Douglas A. / MORISETTE Jason J., Russian Authoritarian Pluralism: a Local and Global Trends, Cambridge Review of Ġnternational Affairs, Vol.19, issue, 4,, 2006, ss. 571-588.

CEYLAN Yılmaz, Çokkültürlülük ve Anadolu Aleviliği, Astana, Ankara, 2020. Cumhuriyet, Diyanet Protokolde Yükseliyor, 2.12.2011.

CÜNDĠOĞLU Dücane, Ara Sokakların Tarihi; Hatıralar ve Hatıratlar, EtkileĢim, Ġstanbul, 2008.

ÇAKIR CoĢkun, Osmanlı Medeniyeti: Siyaset, Ġktisat, Sanat, Klasik, Ġstanbul, 2005.

DEMĠREL Fatmagül, Adliye Nezareti: KuruluĢu ve Faaliyetleri, 1876-1914, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2008.

DUMAN Doğan, Demokrasi Sürecinde Türkiye’de Ġslamcılık, Dokuz Eylül Yayınları, Ġzmir, 1997. Düstur: Üçüncü Tertip, Cilt: 5, BaĢbakanlık NeĢriyat ve Müdevvenat Genel Müdürlüğü, Ankara. Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu: 4-6 Eylül 1991, Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.

EMRE Süleyman Arif, Siyasette 35 Yıl, Cilt 1, Akabe, Ġstanbul, 1990.

ERTAN Veli / BÖREKÇĠ Rıfat, TDV Ġslam Ansiklopedisi, Cilt 6, Ġstanbul, 1992, ss. 325-326.

ERTAN Veli / ERDEM Hasan Hüsnü, TDV Ġslam Ansiklopedisi, Cilt 11, Ġstanbul, 1995, ss. 283-284.

ERTAN Veli / HAYIRLIOĞLU Eyüp Sabri, TDV Ġslam Ansiklopedisi, C.17, Ġstanbul, 1998, ss.50-51.

GOLOĞLU Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi: Devrimler ve Tepkileri, 1924-1330, BaĢnur Matbaası, 1972.

GÖLCÜK ġerafettin, Ümmetle Birlikte, Kitap Dünyası, Ġstanbul, 2015.

GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa, 2000.

GÖZÜBÜYÜK ġeref / SEZGĠN Zekai, 1924 Anayasası Hakkında Meclis GörüĢmeleri, Balkaboğlu Matbaacılık, Ankara, 1957.

GÜLALP Haldun, Kimlikler Siyaseti, Türkiye’de Siyasal Ġslamın Temelleri, Metis, Ġstanbul, 2003.

GÜZEL Uğur, Özalcılık, Ġstanbul, Emre Yayınları, 2008.

https://tr.sputniknews.com/turkiye/201811131036124245-misiroglu-diyanet-isleribaskani-erbas-seyhulislam-ziyaret; internet eriĢimi: 16.10.2020.

https://www.birgun.net/haber/diyanet-in-2020-butcesi-sekiz-bakanligi-geridebirakti-273683, internet eriĢimi: 16.10.2020

https://www.gzt.com/jurnalist/murat-bardakci-tek-parti-doneminde-mum-yakmakbile-yasakti-3463199 internet eriĢimi: 16.10.2020 https://www.necdetsubasi.com/calismalar/makale/63-devletin-dinsel-aygitlari internet eriĢim: 16.10.2020

ILICAK Nazlı, 28 ġubat Sürecinde Din, Siyaset, ve Laiklik, Ġstanbul, Birey, 1999. Ġsmet Ġnönü’ye Armağan, BirleĢmiĢ Milletler Türk Derneği, Ankara, 1999.

JASCHKE Gotthard, Yeni Türkiye’de Ġslamlık, Bilgi, Ankara, 1972.

KALELĠ Lütfi, Kimliğini Haykıran Alevilik, Habora Kitabevi, Ġstanbul, 1990.

KAPLAN Abdurrahman, KurtuluĢ SavaĢı’nın Manevi Reisi, Astana, Ankara, 2019.

KAYA Emir, Secularism and State Religion in Modern Turkey, I.B. Tauris, 2018.

KILIÇ Murat, “Cumhuriyetin Ġlk Yıllarında Devlet ile VatandaĢ Arasında Bir ĠletiĢim Aracı Olarak Hutbeler”, ÇağdaĢ Türkiye AraĢtırmaları Dergisi, XVII/35 (2017-Güz/Autumn), ss. 137-166.

KOÇAK Cemil, Belgelerle Ġktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası: Tarih yazımında Serbest Cumhuriyet Fırkası, ĠletiĢim, Ġstanbul, 2006.

KOLOĞLU Orhan, Numaracı Cumhuriyetçiler: II. Cumhuriyetçiler Hakkında HerĢey, Pozitif, Ġstanbul, 2007.

KURTCEPHE Ġsrafil / BEDEN Aydın, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Eğitim Kitabevi, Konya, 2015.

KUTAY Cemal, KurtuluĢun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, Ankara, 1973.

LORD Ceren, Religious Politics in Turkey: From the Birth of the Republic to the AKP, Cambridge University Press, 2018, s. 2018.

MERDANOĞLU Hüsnü, Ulusal KurtuluĢ Süreci ve Kuvayı Milliye, Ümit yayıncılık, 2006.

MUMCU Uğur, Terörsüz Özgürlük, 26. Baskı, Umag yayınları, Ankara, 2018.

ORAL Özgür, “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır”, Modern Türkiye’de Siyasi DüĢünce: Ġslamcılık, Cilt 6, ĠletiĢim, Ġstanbul, 2004, ss. 184-191.

ÖCAL Mustafa, Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi ve Dini Hayat, Cilt. 1, Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 2008.

ÖZCAN Ali, Osman Yüksel ve Serdengeçti Dergisi, Türk Edebiyatı vakfı, 2010.

PAġAOĞLU Mehmet Talha, Din Siyaset ĠliĢkisinin KurumsallaĢması, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Örneği, Doktora Tezi, Samsun, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.

TANÖR Bülent, KurtuluĢ-KuruluĢ, ÇağdaĢ, Ġstanbul, 1998.

TARHANLI ĠĢtar B., Müslüman Toplum Laik Devlet: Türkiye’de Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, Ġstanbul, Afa, 1993.

TBMMZC, Ġkinci Devre, C. 7, TBMM Matbaası, Ankara, 1976.

TUNAYA Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Ġttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir KuĢağın, Bir Partinin Tarihi, C.III, Hürriyet Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 1984.

TURAN ġerafettin, “Mustafa Kemal Atatürk”, TDV Ġslam Ansiklopedisi, Ġstanbul, 2006, ss. 310-331.

Türkçe Hutbe, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı yayını (Osmanlıca), Ankara, 1927.

SARAY Mehmet, Ġstanbul Üniversitesi Tarihi, Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul, 1996.

SARFATĠ Yusuf, Mobilizing Religion in Middle East Politics: A Comparative Study of Israel, Routledge, 2014.

SESLĠ Mutlu, Ġngiltere, Fransa, Amerika BirleĢik Devletleri ve Türkiye’de Laiklik Uygulamaları: KarĢılaĢtırmalı Bir Analiz, Hiperlink, Ġstanbul, 2019.

SELEK Sabahattin, Anadolu Ġhtilali, Cem, Ankara, 1976.

SENCER Muzaffer, Dinin Türk Toplumuna Etkileri, Ant, Ġstanbul, 1971.

SERASLAN Halim, Hamdullah Subhi Tanrıöver, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü, Ġstanbul, 1995.

SĠDAR Ferruh, Büyük Kinin Kısa Öyküsü: KarĢı-Devrim, Cinius, Ġstanbul, 2013.

SÖNMEZ Mustafa, 2000‟ler Türkiyesinde AKP Hakim Sınıflar ve Ġç ÇeliĢkileri, AKP Kitabı, Bir DönüĢümün Bilançosu, (der: Ġlhan Uzgel, Bülent Duru) Phoenix, Ġstanbul, Ankara, 2010

ġĠMġEK Sait, “Ġslamcılık ve Kuran”, Modern Türkiye’de Siyasi DüĢünce: Ġslamcılık, Cilt 6, ĠletiĢim, Ġstanbul, 2004, ss.703-704.

ULUKÖSE Güven, Hasan Ali Yücel, KastaĢ, Ġstanbul, 2008.

ÜÇOK Bahriye, Atatürk’ün Ġzinde Bir Arpa Boyu, TTK, Ankara, 1985.

ÜNVER Ġsmail, En Güzel Uyuyan Adam: Atatürk’ün Hüzün Dolu Vedası, Akis, Ġstanbul, 2008.

VELĠDEDEOĞLU Meriç, Laiklikten ġeriata mı?, Cumhuriyet Kitap Kulubü, Ġstanbul, 2004.

YAKUT Esra, ġeyhülislamlık: YenileĢme Döneminde Devlet ve Din, Kitap Yayınları, Ġstanbul, 2005.

YAġLI Fatih, AKP, Cemaat, Sünni-Ulus: Yeni Türkiye Üzerine Tezler, Yordam Kitap, Ġstanbul, 2014.

YAVUZ Yusuf ġevki, “Elmalılı Muhammed Hamdi”, TDV Ġslam Ansiklopedisi, Cilt. 11, Ġstanbul, 1995, ss.57-62.