Hadis Metnini Anlama/Somutlaştırma Çabasına Bir Örnek: Hz. Peygamber’in Emel-Ecel İlişkisine Dair Çizdiği Şekil

Beşer olarak hayatını idame ettireceği ve kendisi olmadan yapamayacağı (kasr-ı) emel insanoğluna fıtrî mevhibe olarak verilmiştir. Niteliği ve hedefi farklı olmakla birlikte her insanda emel bulunur. Bunun yanında Kur’an-ı Kerim’de ve hadis kaynaklarında dünyanın geçici olduğu beyan edilerek insanlar ahireti unutturacak (tûl-i) emel konusunda uyanık olmaya çağrılmıştır. Bunlardan biri de Hz. Peygamber’in (s.a.v.) yere bazı çizgiler çizerek insan-emel-ecel ilişkisini anlattığı meşhur Abdullah b. Mes’ud rivayetidir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bir muallim olarak farklı vasıtalardan nasıl istifade ettiğini gösteren bu rivayetin muhtevasını ve merkezini oluşturan kare ve içindeki çizgiler farklı dönemlerde şarihlerin dikkatini çekmiştir. Tekrarlanma imkânı bulunmayan bu hadiseyi tasvir etmeye çalışan hadis yorumcuları muhtelif şekiller resmederek metni nasıl anladıklarını ortaya koymuşlardır. Bu şekillerden her birinin bir tür yorum faaliyeti olduğu ve hadis metinlerini anlama faaliyetinin her dönemde süreklilik arzettiği, bu makalede insanın emelleri ve ecelinin anlatıldığı tablolar üzerinden ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Emel; Ecel Hadisi; Hadis Metninin Anlaşılması; Hadiste Şekiller; Hadis Yorumu

An Example of the Endeavor to Comprehend or Reify The Hadith Text: The Shape That the Prophet Muhammad (Pbuh) Has Drawn About the Relationship between Ambition (Amal) and Fate (Ajal)

Human beings have been given to an inborn emotion, amal (ambition) without which they may not survive. Every human has ambition in various degrees and qualities. However, Holy Qur’an and hadiths urge believers to be alert against tul-i amal (having longtime ambition) that would make them forget the Hereafter by stating that life on earth is temporary. One of the hadiths in this regard is the well-known narration reported on the authority of Ibn Masud, which relates that once Prophet (pbuh) has described the relationship of human with amal (ambition) and death through drawing several lines on the ground. These lines which are contents of the mentioned narration drawn by the Prophet (pbuh) have long called the attention of commentators of hadiths. Therefore the commentators in an endeavour to ascertain what the Prophet (pbuh) has exactly drawn have depicted a variety of shapes and displayed their understanding of the hadith text. This article by providing charts explaining the ambitions and the death of human aims to prove that each shape depicted concerning the said narration represents an activity of explication and the activity of understanding the hadith texts continues through ages.

Keywords:

Amal (Ambition); Ajal Hadith of Fate; Understanding the Matn; Shapes in the Hadith; Interpretation of the Hadith,

PDF

___

Ali el-Kârî, Mirkâtü’l-Mefâtîh, thk. Şeyh Cemal Aytânî, Beyrut, Darü’l-Kü- tübi’l-İlmiyye, 2001.
Bilen, Mehmet, İbn Hacer’in Buhârî Savunusu, Ankara, Ankara Okulu Ya- yınları, 2013.
Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Ankara, Akçağ Yayınları, 1988.
Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, İstanbul, MÜİFAV Yayınları, 2003.
Darimî, Sünen-i Dârimi, tercüme Abdullah Aydınlı, İstanbul, Madve Yayın- ları, 1996.
Duman, Zeki, “Emel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XI, İstanbul, 1995.
İbn Allân, Delîlü’l-fellâhîn, Beyrut, Darü’l-Marife, 2010.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-bârî Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Şam, Daru’l-Feyhâ, 1421/2000.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şey- bânî, Camiu’l-usûl li ehâdîsi’r-resûl, tercüme Kemal Sandıkçı, Muhsin Koçak, İstanbul, Ensar Yayınları, 2008.
Hatiboğlu, İbrahim, “Ramhürmüzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, XXXIV, İstanbul, 2007
Hatipoğlu, Haydar, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi, İstanbul, Kahraman Yayınları, 1983.
İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr, vd., Kahire, Da- rü’l-Meârif, tsz.
Kandemir, M. Yaşar-Çakan, İsmail Lütfi-Küçük, Raşit, Riyâzü’s-Sâlihîn Pey- gamberimizden Hayat Ölçüleri, İstanbul, Erkam Yayınları, 2005.
Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, İrşâdü’s-sârî, thk. Muhammed Abdülaziz el-Halidî, XIII, Lübnan, Darü’l-Kütü- bi’l-İlmiyye, 2009.
Raşit Küçük, “Riyâzü’s-sâlihîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXV, İstanbul, 2008.
Mansur, Ali Nâsıf, et-Tâcu’l-câmi’li’l-usûl, İstanbul, Mektebetü’l-İslâmiyye, tsz.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn, Beyrut, Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987.
Miras, Kamil, Sahîh-i Buhâri Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, Ankara, DİB Yayınları, 1993.
Mustafa Said, vd., Nüzhetü’l-müttekîn, Şam, Daru’l-Mustafa, 2006.
Muzhir, Hüseyin b. Muhammed el-Muzhirî el-Kûfî, Mefâtîh fî Şerhi’l- Mesâbîh, thk. Nureddin Taliv, vd., Kuveyt, İdaretü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1433/2012.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, Riyâzu’s-sâlihîn, thk. Şuayb el-Arnavud, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1412/1991.
Özafşar, Mehmet Emin “Zühd ve Rekâik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam An- siklopedisi, XLIV, İstanbul, 2013.
Râmehürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd, Emsâlü’l-hadîs, thk. Abdülhamît el-Azamî, Bombay, Darü’s-Selefiyye, 1404/1983.
Sofuoğlu, Mehmed, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, İstanbul, Ötüken, 1989.
Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed, el-Kâ- şif an hakâiki’s-sünen, thk. Abdülhamid Hindâvî, Riyad, 1417/1997.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk, Tâcu’l-arûs, thk. Abdüssettar Ahmed Ferac, Kuveyt, Vizaretü’l-İr- şad 1965.