Çağatayca Bir Hayvan Adı Üzerine Etimolojik Bir Deneme

Bu makalede Molla Muhammed Timur’un Āŝ āru’l-İmāmiye adlı Çağatayca Kelile ve Dimne Tercümesinde yer alan daha önce başka bir kaynakta bu şekliyle tesadüf etmediğimiz bir hayvan adının okunuşu, anlamı ve kökeni tartışılmıştır. El yazma nüshada “ ” şeklinde yazılan birleşik kelimenin muhtemel okunuş biçimleri olan “kafaçanak” ve “fakaçanak” şekilleri üzerinde ayrı ayrı durulmuş; fonetik ve anlam uyumu bakımından kelimenin sözlüklerde “fakaçanak” biçimiyle yer almasının daha isabetli olacağı kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kaplumbağa; Fakaçanak; Bakaçanak; Baka; Çağatay Türkçesi; Etimoloji

An Etymological Essay on an Animal’s Name in Chagatai Turkish

This article analyzes an animal’s name from Molla Muhammad Timur’s Chagatai translation of Kalila wa Dimnah, and discusses its pronunciation, meaning and origin. The word in question was not encountered in this form in other sources before. The word appears in the manuscript as “ ” . From the perspective of phonetics and the meaning of the word, the article discusses possible readings as “kafaçanak” and “fakaçanak,” and concludes that the word should take its place in dictionaries as “fakaçanak”.

Keywords:

Turtle; Fakaçanak; Bakaçanak; Baka; Chagatai Turkish; Etymology,

PDF

___

Āŝāru’l-İmāmiye, Leiden Üniversitesi Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü, 6269, Leiden, Hollanda.
Clauson, Gerhard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, Clarendon Press, 1972.
Çimen, Feyzi, “Molla Muhammed Timur’un Āŝāru’l-İmāmiyye (Çağatayca Kelile ve Dimne Tercümesi) Adlı Eseri- Metin, Notlar, Dizin-Sözlük”, (Ya- yımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
Eckmann, Janos, Çağatayca el kitabı, çev. Günay Karaağaç, Ankara, Akçağ Yayınları, 2005.
Efe, “Kürşat, Tarihi Türk Lehçelerinde Hayvan İsimleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.
Erbay, Fatih, “W. Radloff’un “Opit Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Ese- ri ve Eserde Geçen Çagatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi”, (Yayım- lanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
Eren, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara, Bizim Büro Basım Evi, 1999.
Ferdinand, D. Lessing, v.d., Mongolian-English Dictionary, Berkeley and Los Angeles, Univercity of Californa Press, 1960.
Gülensoy, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Güler, Kemal, “Kamusu’l-Muhit Tercümesi’ndeki Türkçe Hayvan İsimleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Konya, 1988.
Kaçalin, S. Mustafa, Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-lugatu’n- neva’iyye ve’l-istişhadatu’l-cağata’iyye: giriş-metin-dizinler-tıpkıbaskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
Kelīle ve Dimne, Özbekistan Fenler Akademisi, Ebu Rayhan Birūnī Şarkşinaslık Enstitüsü, Yazma Eserler Bölümü, P11307, Taşkent, Özbekistan.
Nişanyan, Sevan, Sözlerin Soyağacı, İstanbul, Adam Yayınları, 2003.
Räsänen, Martti, Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprac- hen, Helsinki, 1969.
Sevortyan, E. V., Etimologiçeskiy slovar Turkskih yazıkov: opşetyurkskie mejtyurkskie osnovı na bukvı, Moskova, B, Akademiya Nauk SSSR, 1978.
Süleyman, Efendi-i Buharî, Lügat-ı Çağatay ve Türk-i Osmani, İstanbul, Mihran Matbaası, 1298.
Tietze, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügatı, İstanbul, Si- murg Yayınları, 2002.