“Öğrenilmiş Çaresizlik” Bağlamında Aslı Tohumcu’nun Öykülerinde Babalar ve Kızları

Son yüzyılda farklı bakış açıları geliştirilerek irdelenen ve üzerinde en çok tartışılan konulardan biri hâline gelen kadın konusu, kadının kimlik arayışı, ataerkil toplumdaki ezilmişliği, kadınlara, kız çocuklarına yönelik hak ihlalleri, aile içi iletişim sorunları, şiddet gibi konular üzerinden muhtevasını genişleterek Türk edebiyatında özellikle 1980 sonrası yazınında, Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Leyla Erbil, Sevgi Soysal, Latife Tekin, Mine Söğüt gibi yazarların kaleminde bireysel ve toplumsal bir sorun olarak ifadesini bulmuştur. Bu süreçte bazı yazarların eserlerinde kadın sorunlarının kökenlerine ve psikolojik ve fiziksel olmak üzere sonuçlarına değindikleri de görülmektedir. Bu tür eserlerde “öğrenilmiş çaresizlik” durumu ile değiştirilemeyeceği düşünülen olumsuz tutum ve davranışları kanıksamış bireylerle karşılaşılmaktadır. Kadınları, kız çocuklarını büyük bir umutsuzluğa sevk eden öğrenilmiş çaresizliğin temelinde ise aile içinde öğretilmiş davranış kalıplarının, özellikle de baba figürünün etkin rolü olduğu vurgulanmıştır. Günümüzde özellikle kız çocukları, kadınlar üzerindeki sonuçları son derece travmatik olan öğrenilmiş çaresizlik durumunun yahut davranışının edebiyattaki izdüşümleri konuyu farklı açılardan irdelememize imkân sağlamaktadır. Nitekim kavram, Türk edebiyatında sıklıkla işlenen aile, eğitim, sosyal yaşam, kimlik, toplumsal cinsiyet, kadınlık durumları, şiddet, ebeveyn tutumu gibi konularla da doğrudan ilişkili görünmektedir. Bu nedenle edebî metinlerden hareketle öğrenilmiş çaresizlik konusu üzerine yapılacak çalışmaların bahsi geçen konulara da farklı boyutlarda katkı sunması muhtemeldir. Bu bağlamda bu makalede, Aslı Tohumcu’nun öykülerinden hareketle öğrenilmiş çaresizliğin nedenlerini araştırmakta, bu nedenler içerisinde önemli bir yer tutan baba-kız ilişkisine odaklanmaktayım. Buna göre edebiyat ve psikolojinin kesişiminden doğan çalışmalara katkı sağlamayı amaçladığım çalışmada; Tohumcu’nun öykülerindeki baba-kız ilişkisini psikoloji ve psikososyal alana ait olan öğrenilmiş çaresizlik kuramının temel kavramları etrafında incelemeye çalıştım.

Anahtar Kelimeler:

Aslı Tohumcu, baba kız ilişkisi, öykü, öğrenilmiş çaresizlik

Fathers and Daughters in Aslı Tohumcu’s Stories in the Context of “Learned Helplessness”

The subject of women, which is one of the most discussed and examined issues bydeveloping different perspectives in the last century, has expanded its content on topics such as women’s identity, oppression and violence in patriarchal society. InTurkish literature, especially after 1980, it found its expression as an individual and social problem in the pen of writers such as Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, LeylaErbil, Sevgi Soysal, Latife Tekin, Mine Söğüt. In such works, individuals who areaccustomed to negative attitudes and behaviors that cannot be changed by “learnedhelplessness” are encountered. It is emphasized that the family, especially the father figure, is effective on the basis of the learned helplessness that leads women and girls to great despair. Today, the projections of learned helplessness behavior, which has extremely traumatic consequences especially on girls and women, in the literature allow us to examine the subject from different perspectives. In this context, this study investigates the causes of learned helplessness based on the stories of Aslı Tohumcu and focuses on the father-daughter relationship, which has an important place among these reasons. In this direction, I aim to contribute to the studies arising from the intersection of literature and psychology; I examined the father-daughter relationship in Tohumcu’s stories around the basic concepts ofpsychology and learned helplessness theory in psychosocial field.

Keywords:

Aslı Tohumcu, story, father and daughter relationship, learned helplessness,

PDF

___

Aktan, C. C. & Yay, S. (2016). Öğrenilmiş çaresizlik ve değişime karşı pasif direnç. Sosyal ve Beşeri Bilimleri Dergisi, 8 (2), 58-71.
Anur, H. (2014). Anne-babaların yaşam tutumu ile çocukların öğrenilmiş çaresizlik düzeyi arasındaki ilişkinin incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Ayvaışık, H.B. vd. (2000). Psikoloji terimleri sözlüğü: İngilizce-Türkçe. Türk Psikologlar Derneği, 22.
Bilican Gökkaya, V. (2015). Çaresizliği öğrenen kadın: Öğrenilmiş çaresizlik. Turkish Studies, 10 (14), 53-70.
Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve davranışı. Remzi.
Deniz, K. & Çömlekçi, Y. (2020). Kamu kurumlarında çalışan kadınlarda öğrenilmiş çaresizliğe yol açan faktörler üzerine nitel bir çalışma. Management and Political Science Review, 2 (1), 51-88.
Erdoğdu, M.Y. (2006). Ana-baba tutumları ile öğretmen davranışlarının çocuklarda öğrenilmiş çaresizlik düzeyi ile ilişkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 13 (3), 98-105.
Kanten, P. (2017). Öğrenilmiş çaresizlik (B. Akdemir, Ed.) İnsan kaynakları yönetiminde güncel yaklaşımlar içinde (129-165) Beta.
Kapıcı, L. (2010). Olumsuz otomatik düşünceler ve yaratıcılık ile öğrenilmiş çaresizlik arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü.
Kara, E. (2009). Öğrenilmiş çaresizlik davranışının genelleme derecesi ile kader inancı arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kutlu, M., Balcı, S. & Yılmaz, M. (2007). İletişim becerileri eğitiminin öğrencilerin kendini ayarlama ve iyimserlik düzeylerine etkisi. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 27, 139-149.
Kümbül, B. (2002). Çalışma hayatında öğrenilmiş çaresizlik olgusu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mavili, A. (2014). Aile içi şiddet kadının ve çocuğun korunması. Elma.
Özgentürk, İ., Karğın, V. & Baltacı, H. (2012). Aile içi şiddet ve şiddetin nesilden nesile iletilmesi. Polis Bilimleri Dergisi, 14 (4), 55-77.
Pervin, L.A. (1993). Personality: Theory and research. John Wiley and Sons, Inc. Savaşır, I. (1987). Depresif kişilerin kendilerine ve önem verdikleri bir kişiye ilişkin yüklemeleri [Yayımlanmamış bilim uzmanlığı tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Seligman, M.E.P. (1975). Helplessness: On epression, development and death. WH: Freeman.
Tayfur, Ö. (2011). Çalışma hayatında öğrenilmiş çaresizlik ve tükenmişliğin nedenleri ve sonuçları üzerine bir çalışma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tohumcu, A. (2017). Sevil de sevme (1. bs.) İletişim. /Tohumcu, A. (2019a). Şeytan geçti (1. bs.) İletişim. / Tohumcu, A. (2019b). Abis (1. bs.) İletişim.
Tutar, H. (2007). Örgütsel eylemsizliği açıklama aracı olarak öğrenilmiş çaresizlik ‘iş, güç’. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9 (4), 142-161.
Ural, C.P. (2009). Psikoşiddete maruz kalmış öğretmenlerin öğrenilmiş çaresizlik düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Elektronik kaynaklar: Abramson, L.Y., Seligman, M.E.P. & Teasdale, J.D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87(1), 49-74. https://ppc.sas.upenn.edu/sites/ default/files/lhreformulation.pdf (Erişim tarihi: 27.02.2022)
Hovardaoğlu, S. (1986). Öğrenilmiş çaresizlik modeli. Psikoloji Dergisi, 5(20), 3-8. https://www. psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443319860000m000414.pdf (Erişim tarihi: 15.01.2022)